Tuổi thọ và khả năng di chuyển của tinh trùng

1. Thời gian sống của tinh trùng trong các môi trường khác nhau

1.1. Trong hệ sinh dục nữ

Tinh trùng sau khi được phóng tinh vào âm đạo có thể di chuyển qua cổ tử cung và vào buồng tử cung, tiến đến ống dẫn trứng. Trong điều kiện lý tưởng, đặc biệt là vào thời điểm rụng trứng, tinh trùng có thể tồn tại và duy trì khả năng thụ tinh trong 5 ngày trong môi trường sinh dục nữ. Do đó, giao hợp không bảo vệ trong thời gian hành kinh – đặc biệt nếu rụng trứng xảy ra sớm – vẫn có thể dẫn đến khả năng thụ thai.

1.2. Trong môi trường ấp (in vitro)

Tinh trùng đã được làm sạch (washed sperm) sử dụng trong các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản như bơm tinh trùng vào buồng tử cung (IUI) có thể sống trong lồng ấp đến 72 giờ nếu được bảo quản trong điều kiện phù hợp.

1.3. Trong môi trường đông lạnh

Tinh trùng được đông lạnh bằng nitơ lỏng ở nhiệt độ khoảng -196°C có thể được bảo quản trong nhiều năm mà không làm mất khả năng thụ tinh. Sau khi rã đông, tinh trùng không thể được tái đông và nên được sử dụng ngay. Nghiên cứu cho thấy tỷ lệ thụ thai bằng tinh trùng đông lạnh trong thụ tinh trong ống nghiệm (IVF) và tiêm tinh trùng vào bào tương noãn (ICSI) là tương đương với tinh trùng tươi trong nhiều trường hợp.

2. Khả năng mang thai khi tiếp xúc với tinh trùng ngoài âm đạo

Tinh trùng có thể di chuyển cho đến khi chúng bị khô hoàn toàn. Điều này lý giải khả năng thụ thai dù tinh dịch không được xuất trực tiếp vào âm đạo, ví dụ như trong giao hợp qua đường hậu môn hoặc khi tinh dịch tiếp xúc gần âm hộ. Nếu môi trường vẫn ẩm và tinh trùng chưa mất hoạt tính, chúng có thể di chuyển vào âm đạo và tiếp tục hành trình đến gặp noãn, dù xác suất mang thai trong các tình huống này là rất thấp.

Ngược lại, tinh trùng không thể tồn tại lâu trong các môi trường như bồn tắm nước nóng hay nước có chứa hóa chất vì các yếu tố này gây bất hoạt nhanh chóng. Khả năng mang thai trong bồn tắm là cực kỳ hiếm gặp, do tinh trùng khó có thể di chuyển qua nước để vào trong âm đạo và gặp trứng.

3. Tác dụng và hiệu quả của chất diệt tinh trùng

Chất diệt tinh trùng (spermicides) là một dạng biện pháp tránh thai tại chỗ, có thể được sử dụng đơn độc hoặc kết hợp với bao cao su. Các dạng phổ biến bao gồm kem, gel, bọt hoặc thuốc đặt. Chúng không tiêu diệt tinh trùng ngay lập tức mà chủ yếu làm giảm khả năng di động của tinh trùng, ngăn cản tinh trùng xâm nhập qua cổ tử cung.

• Khi sử dụng đúng cách và kết hợp với bao cao su nam, hiệu quả tránh thai có thể đạt tới 98%.

• Khi sử dụng thông thường, hiệu quả của phương pháp này dao động 70–85%.

• Dùng đơn độc, tỷ lệ thất bại có thể lên tới 28%, do đó không được khuyến cáo dùng riêng lẻ trong kiểm soát sinh sản.

4. Vai trò của khả năng di động của tinh trùng trong thụ thai

Khả năng di động của tinh trùng (sperm motility) là một yếu tố quan trọng không kém so với mật độ tinh trùng trong đánh giá khả năng sinh sản nam giới. Để thụ tinh thành công, tinh trùng cần có khả năng:

• Bơi qua chất nhầy cổ tử cung

• Di chuyển qua tử cung và tiếp cận ống dẫn trứng

• Thâm nhập qua lớp màng trong suốt (zona pellucida) để gặp trứng

Chất nhầy cổ tử cung lý tưởng cho sự di chuyển của tinh trùng có tính chất như lòng trắng trứng sống: trong, co giãn và có pH kiềm. Nếu chất nhầy quá đặc hoặc khô, khả năng di chuyển của tinh trùng sẽ giảm đáng kể.

Các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng di động của tinh trùng bao gồm:

• Nhiệt độ cao kéo dài (ví dụ: do tắm nước nóng, sốt)

• Căng thẳng mạn tính

• Sử dụng thuốc (opioid, anabolic steroid…)

• Chế độ ăn thiếu vi chất cần thiết (kẽm, selen, vitamin C, E)

5. Các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản và vai trò của tinh trùng đông lạnh

Khi tinh trùng có mật độ thấp hoặc khả năng di động kém, hoặc khi sử dụng tinh trùng hiến tặng, các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản sau có thể được chỉ định:

• IUI (Intrauterine Insemination): Tinh trùng được lọc rửa và bơm trực tiếp vào buồng tử cung tại thời điểm rụng trứng, rút ngắn quãng đường di chuyển và tăng xác suất gặp trứng.

• IVF (In Vitro Fertilization): Tinh trùng và trứng được thụ tinh bên ngoài cơ thể, sau đó phôi được chuyển vào tử cung.

• ICSI (Intracytoplasmic Sperm Injection): Một tinh trùng được tiêm trực tiếp vào bào tương của noãn, được chỉ định trong các trường hợp tinh trùng có bất thường nặng về di động hoặc hình dạng.

Tinh trùng đông lạnh có thể được sử dụng trong tất cả các kỹ thuật trên. Những trường hợp phổ biến sử dụng tinh trùng đông lạnh gồm:

• Bảo tồn khả năng sinh sản trước điều trị ung thư

• Sử dụng tinh trùng hiến tặng

• Trì hoãn sinh sản

Theo các hướng dẫn từ các ngân hàng tinh trùng và nghiên cứu lâm sàng, quá trình rã đông tinh trùng đơn giản, và tinh trùng có thể giữ nguyên khả năng thụ tinh nếu được xử lý đúng quy trình. Trong các kỹ thuật như IVF và ICSI, tinh trùng đông lạnh cho thấy tỷ lệ thành công tương đương tinh trùng tươi.

6. Kết luận

Tuổi thọ và khả năng di động của tinh trùng là hai yếu tố then chốt trong quá trình thụ tinh tự nhiên và hỗ trợ sinh sản. Tinh trùng có thể tồn tại lâu trong điều kiện sinh lý phù hợp hoặc được bảo quản bằng kỹ thuật đông lạnh hiện đại. Việc hiểu rõ cơ chế sống và hoạt động của tinh trùng giúp nâng cao hiệu quả thụ thai và lựa chọn đúng đắn các phương pháp kiểm soát sinh sản hoặc hỗ trợ sinh sản khi cần thiết.