Viêm gan virus: Phân loại, đặc điểm lâm sàng và loại bỏ các quan niệm sai lầm phổ biến

1. Giới thiệu

Viêm gan là tình trạng tổn thương mô gan do nhiều nguyên nhân, trong đó phổ biến nhất là do virus, rượu, thuốc, độc chất và rối loạn miễn dịch. Có 5 loại viêm gan virus chính: viêm gan A, B, C, D và E. Trong số này, viêm gan B và C là hai nguyên nhân hàng đầu gây viêm gan mạn tính, xơ gan và ung thư biểu mô tế bào gan (HCC).

2. Các quan niệm sai lệch phổ biến cần được làm rõ

2.1. Tất cả các loại viêm gan đều nghiêm trọng như nhau?

Không đúng. Mức độ nghiêm trọng khác nhau tùy theo chủng virus:

• Viêm gan A: Tự giới hạn, hiếm gây biến chứng, chủ yếu lây qua đường tiêu hóa.

• Viêm gan B: Có thể chuyển sang mạn tính ở 2–6% người trưởng thành, tỷ lệ cao hơn nhiều ở trẻ sơ sinh. Nguy cơ cao gây xơ gan, HCC.

• Viêm gan C: Khoảng 60–80% ca nhiễm chuyển thành mạn tính; nguy cơ cao xơ gan, ung thư gan nếu không điều trị.

• Viêm gan D: Chỉ xảy ra ở người đồng nhiễm HBV, làm nặng thêm diễn tiến bệnh gan.

• Viêm gan E: Tự giới hạn, nhưng có thể gây tử vong cao ở phụ nữ mang thai.

→ Do đó, việc tiêm chủng viêm gan A và B, và sàng lọc viêm gan C là cần thiết, ngay cả khi không có triệu chứng.

2.2. Viêm gan C là bệnh hiếm gặp?

Sai. Theo WHO:

• Có 71 triệu người trên thế giới sống chung với viêm gan C.

• Tại Hoa Kỳ, ước tính có khoảng 2,4 triệu ca mắc, gấp đôi số ca nhiễm HIV.

• Từ năm 2013 đến khi đại dịch COVID-19 xảy ra, viêm gan C là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu do bệnh truyền nhiễm tại Mỹ.

2.3. Phụ nữ bị viêm gan C không thể cho con bú?

Không chính xác. HCV không lây qua sữa mẹ. Tuy nhiên, nếu mẹ nứt hoặc chảy máu núm vú, nên tạm ngưng cho bú cho đến khi lành để tránh tiếp xúc máu.

2.4. Viêm gan C có thể lây qua tiếp xúc thông thường (hôn, nắm tay)?

Không đúng. HCV lây qua đường máu, không lây qua:

• Hôn

• Bắt tay

• Dùng chung vật dụng ăn uống

• Ho, hắt hơi, muỗi đốt

Lây nhiễm xảy ra chủ yếu qua tiêm chích không vô trùng, xăm hình, sinh đẻ hoặc quan hệ tình dục có tiếp xúc máu.

2.5. Người mắc viêm gan C không nên quan hệ tình dục?

Không chính xác. Mặc dù HCV có thể lây qua quan hệ tình dục, đặc biệt khi có chấn thương mô mềm hoặc quan hệ qua đường hậu môn, nguy cơ này thấp trong mối quan hệ một vợ một chồng. CDC không khuyến cáo dùng bao cao su thường xuyên trong nhóm này, trừ khi có nhiễm HIV hoặc nhiều bạn tình.

2.6. Tất cả bệnh nhân viêm gan đều bị vàng da?

Không đúng. Khoảng 50% bệnh nhân viêm gan C không có triệu chứng ban đầu, kể cả vàng da. Nhiều trường hợp chỉ phát hiện khi đã có tổn thương gan mạn tính sau nhiều năm.

2.7. Viêm gan là bệnh di truyền?

Sai. HCV là virus, không phải bệnh di truyền. Truyền từ mẹ sang con có thể xảy ra khi sinh, nhưng tỷ lệ khoảng 2–8%, không phải qua gen.

2.8. Đã có vaccine cho tất cả các loại viêm gan?

Không đúng. Hiện chỉ có vaccine phòng ngừa:

• Viêm gan A (HAV)

• Viêm gan B (HBV)

Chưa có vaccine phòng ngừa HCV, HEV hoặc HDV (loại D được ngăn ngừa gián tiếp thông qua phòng ngừa HBV).

2.9. Virus viêm gan C không tồn tại được ngoài cơ thể?

Sai. Nghiên cứu năm 2014 cho thấy HCV có thể sống tới 6 tuần trên bề mặt khô trong điều kiện môi trường thuận lợi, và vẫn có khả năng lây nhiễm.

2.10. Chỉ nhiễm HCV một lần trong đời?

Không chính xác. HCV không tạo miễn dịch bảo vệ lâu dài. Người từng nhiễm và điều trị khỏi vẫn có thể tái nhiễm, kể cả sau khi loại bỏ hoàn toàn virus hoặc khi tự khỏi tự nhiên.

2.11. Thuốc điều trị viêm gan C gây nhiều tác dụng phụ?

Sai. Hiện nay, HCV có thể điều trị khỏi hoàn toàn bằng thuốc kháng virus trực tiếp (DAAs) kéo dài 8–12 tuần, hiệu quả >90%, dung nạp tốt và ít tác dụng phụ hơn nhiều so với các phác đồ interferon cũ.

3. Khuyến nghị thực hành

• Tất cả người lớn ≥18 tuổi nên được sàng lọc HCV ít nhất một lần, theo CDC.

• Nhóm có nguy cơ cao nên sàng lọc định kỳ: người từng tiêm chích, chạy thận nhân tạo, nhận máu trước năm 1992, HIV dương tính, hoặc có bạn tình mắc HCV.

• Các biện pháp phòng ngừa lây nhiễm: tránh dùng chung kim tiêm, đảm bảo vô trùng trong thủ thuật thẩm mỹ – y tế, giáo dục tình dục an toàn.

4. Kết luận

Viêm gan, đặc biệt là viêm gan B và C, vẫn là mối đe dọa sức khỏe cộng đồng toàn cầu. Việc nhận biết rõ các con đường lây truyền, thực hiện sàng lọc định kỳ và loại bỏ các quan niệm sai lầm là chìa khóa trong công tác kiểm soát dịch tễ và phòng ngừa biến chứng lâu dài. Việc điều trị viêm gan C hiện nay đã đạt hiệu quả cao, củng cố thêm khả năng hướng tới mục tiêu loại trừ HCV toàn cầu vào năm 2030 theo chiến lược của WHO.