Xu hướng gia tăng ung thư đại tràng khởi phát sớm

Tổng quan dịch tễ học

Trong ba thập kỷ qua, tỷ lệ mắc ung thư đại tràng tại Hoa Kỳ đã có xu hướng giảm đều đặn nhờ các chương trình sàng lọc và thay đổi hành vi sức khỏe cộng đồng. Tuy nhiên, một xu hướng đáng quan ngại là sự gia tăng tỷ lệ ung thư đại tràng ở nhóm người trưởng thành dưới 50 tuổi—còn gọi là ung thư đại tràng khởi phát sớm (early-onset colorectal cancer).

Tại Hoa Kỳ, tỷ lệ mắc bệnh trong nhóm tuổi này đã tăng gần gấp đôi, từ 4,8/100.000 người năm 1994 lên 10,1/100.000 người năm 2021. Tình trạng tương tự cũng được ghi nhận tại nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, nơi ghi nhận gần 16.000 ca mắc mới và hơn 8.200 ca tử vong do ung thư đại tràng theo thống kê GLOBOCAN năm 2020.

Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh tiềm năng

Hiện tại, nguyên nhân chính xác của xu hướng gia tăng ung thư đại tràng khởi phát sớm vẫn chưa được xác định rõ ràng. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu đã đề xuất các giả thuyết liên quan đến biến đổi về lối sống hiện đại, bao gồm:

• Chế độ ăn uống không lành mạnh (nhiều đường, thịt đỏ, thực phẩm chế biến sẵn)

• Gia tăng tỷ lệ béo phì và ít vận động thể chất

• Tăng nồng độ insulin và tình trạng viêm mạn tính do thừa mỡ cơ thể

Ngoài ra, các rối loạn chuyển hóa (như hội chứng chuyển hóa, đái tháo đường type 2) và yếu tố môi trường cũng có thể tham gia vào cơ chế bệnh sinh của ung thư đại tràng ở người trẻ.

Đặc điểm dịch tễ học và mô hình di truyền

• Ung thư đại tràng lẻ tẻ (sporadic) chiếm khoảng 70% trường hợp, thường không có yếu tố di truyền rõ ràng.

• Ung thư đại tràng liên quan đến yếu tố gia đình chiếm khoảng 25%.

• Các hội chứng di truyền đặc hiệu (như hội chứng Lynch, hội chứng đa polyp tuyến có tính chất gia đình – FAP) chiếm 5%.

Phần lớn các trường hợp ung thư đại tràng khởi phát sớm là không di truyền. Tuy nhiên, các trường hợp này có xu hướng biểu hiện ác tính hơn, tiến triển nhanh hơn và được chẩn đoán muộn hơn so với bệnh nhân lớn tuổi.

Yếu tố nguy cơ đã được xác định

Các yếu tố nguy cơ chính bao gồm:

• Thừa cân, béo phì (đặc biệt khi bắt đầu từ thời trẻ)

• Đái tháo đường

• Hút thuốc lá

• Lạm dụng rượu bia

• Ít vận động thể lực

• Chế độ ăn nhiều thịt đỏ, chất béo bão hòa, thực phẩm chế biến sẵn

Ngược lại, các yếu tố bảo vệ gồm:

• Chế độ ăn giàu chất xơ, rau quả, sữa, cá, beta-carotene, folate, vitamin D, vitamin C và E

• Duy trì thể trạng khỏe mạnh

• Hoạt động thể lực thường xuyên

Triệu chứng lâm sàng

Ung thư đại tràng ở giai đoạn sớm thường không có triệu chứng rõ ràng. Khi tiến triển, bệnh có thể gây ra:

• Rối loạn tiêu hóa (tiêu chảy, táo bón, phân nhỏ, cảm giác không đi tiêu hết)

• Đau bụng, chướng bụng

• Chảy máu trực tràng, phân đen

• Thiếu máu thiếu sắt không rõ nguyên nhân

• Giảm cảm giác thèm ăn, buồn nôn, nôn

• Mệt mỏi, sụt cân không rõ nguyên nhân

• Tắc ruột

• Nếu bệnh di căn: vàng da, đau xương, khó thở

Tầm soát và dự phòng

Theo Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ (ACS), việc bắt đầu sàng lọc ung thư đại tràng từ tuổi 45 hiện được khuyến nghị cho người nguy cơ trung bình. Những cá nhân có tiền sử gia đình mắc bệnh hoặc thuộc nhóm nguy cơ cao (ví dụ: mắc hội chứng di truyền, viêm đại tràng mạn tính) có thể cần sàng lọc sớm hơn (từ 40 tuổi hoặc trước đó 10 năm so với độ tuổi người thân được chẩn đoán).

Các biện pháp dự phòng chính:

• Duy trì chỉ số khối cơ thể (BMI) ở mức bình thường

• Tăng cường hoạt động thể chất

• Không hút thuốc

• Hạn chế tiêu thụ rượu bia

• Áp dụng chế độ ăn uống cân bằng, ít chất béo động vật và giàu chất xơ

Kết luận

Ung thư đại tràng khởi phát sớm đang ngày càng phổ biến và trở thành nguyên nhân hàng đầu gây tử vong do ung thư ở nhóm người từ 20–49 tuổi. Dù chưa xác định được nguyên nhân duy nhất, các yếu tố liên quan đến lối sống và môi trường dường như đóng vai trò đáng kể. Do đó, việc nâng cao nhận thức cộng đồng, điều chỉnh lối sống, và tăng cường sàng lọc sớm là những chiến lược then chốt nhằm kiểm soát xu hướng gia tăng của bệnh lý này trong tương lai.