Có nhiều lí do tại sao ung thư tăng, kể cả tiến bộ về chẩn đoán, nhưng tôi nghĩ còn có yếu tố liên quan đến lối sống và môi trường. Rõ ràng là lối sống của người Việt đã thay đổi nhiều trong thời gian trên dưới 50 năm qua. Chúng ta ít vận động thể lực hơn, ăn uống kém lành mạnh hơn, môi trường ô nhiễm hơn, v.v. Tất cả những yếu tố đó làm tăng các bệnh mãn tính, kể cả ung thư.
Nhiều người nghĩ rằng ung thư là do di truyền, nhưng điều này không đúng. Đa số ung thư là do yếu tố môi trường, chứ không phải do di truyền. Khi nói 'môi trường' ở đây, tôi muốn nói đến cái mà tiếng Anh gọi là 'environments', môi trường sống và lối sống.
Môi trường sống là những yếu tố liên quan đến môi trường sống, bao gồm phơi nhiễm hóa chất độc hại, ô nhiễm không khí, nhiễm trùng, v.v. Có tất cả 57 hóa chất có thể liên quan đến ung thư. Lối sống ở đây bao gồm thói quen như hút thuốc lá, dùng bia rượu, luyện tập thể lực, thực phẩm ăn uống. Càng ngày càng có nhiều nghiên cứu (khó liệt kê ra hết ở đây) rằng yếu tố môi trường ảnh hưởng đến khoảng 90-95% ca ung thư. Tôi tin rằng chồng em họ tôi là một ca như vậy.
Một nghiên cứu phân tích từ MD Anderson (trung tâm nghiên cứu về ung thư nổi tiếng trên thế giới) liệt kê các yếu tố môi trường 'chịu trách nhiệm' cho khoảng 90-95% ca tử vong vì ung thư như sau [4]:
* hút thuốc lá: 25-30%
* ăn uống: 30-35%
* béo phì: 10-20%
* truyền nhiễm: 15-20%
* bia rượu: 4-6%
* lí do khác: 10-15%
Hút thuốc lá không phải là một yếu tố mới, vì khoa học đã biết đây là yếu tố quan trọng từ thập niên 1960 qua nghiên cứu của Richard Doll và Bradford Hill. Hút thuốc lá là nguyên nhân của 14 loại ung thư. Riêng ung thư phổi, gần 90% là do hút thuốc lá, còn các dạng ung thư khác thì tỉ lệ này dao động từ 25-30%. Chồng em tôi thuộc vào nhóm nguy cơ này: hút thuốc lá.
Thực phẩm chúng ta ăn uống 'chịu trách nhiệm' cho khoảng 30-35% tử vong vì ung thư. Con số này là do nhà dịch tễ học Richard Doll và Richard Peto ước tính. Riêng đối với ung thư ruột, 'chế độ' ăn uống có thể liên quan đến 70% ca bệnh, nhưng chúng ta không biết rõ cơ chế liên quan. Tuy nhiên, các chất có thể gây ung thư như nitrates, nitrosamines, pesticides, and dioxins có trong thực phẩm đóng vai trò "giúp" chúng ta bị ung thư.
Béo phì, ít ai biết rằng, là một yếu tố nguy cơ của ung thư. Theo một nghiên cứu qui mô từ Mĩ thì khoảng 14% tử vong do ung thư ở nam giới và 20% tử vong do ung thư ở nữ giới là có liên quan đến béo phì. Nhưng định nghĩa thế nào là "béo phì" ở người Việt thì không phải là vấn đề dễ dàng, nhưng chúng tôi có một vài đề nghị trước đây.
Các tác nhân truyền nhiễm (infectious agents) cũng là nguyên nhân hay yếu tố liên quan đến ung thư. Một số ung thư như ung thư cổ tử cung chẳng hạn là do truyền nhiễm. Theo ước tính của các chuyên gia ung thư học, khoảng 20% ca ung thư trên thế giới là do các tác nhân truyền nhiễm như HPV, Epstein Barr virus, HIV, HBV, HCV, v.v. Ở các nước như Việt Nam, tỉ lệ ung thư do tác nhân truyền nhiễm có thể cao hơn 20%.
Bia rượu là một yếu tố nguy cơ ung thư, và điều này thì đã được bàn đến khá lâu. Đặc biệt là ung thư thực quản và ung thư đường tiêu hóa nói chung chịu ảnh hưởng từ bia rượu khá nhiều. Khi nói "bia rượu" tôi muốn nói đến uống bia rượu quá nhiều (hủ chìm), tiếng Anh gọi là excessive intakes, chứ không phải loại uống bia rượu bình thường (khoảng 1 li rượu đó mỗi ngày hay một lon bia một ngày). Tuy nhiên, ảnh hưởng của bia rượu đến ung thư thì thấp hơn các yếu tố khác. Theo ước tính từ một nghiên cứu bên Mĩ, khoảng 4% ca ung thư vú là do dùng bia rượu quá nhiều.
"Các yếu tố khác" ở đây có nghĩa là yếu tố ô nhiễm môi trường, hay phơi nhiễm các hóa chất độc hại hàng ngày ngoài sự kiểm soát của chúng ta. Đó là các những thuốc trừ sâu diệt cỏ, dioxin, carbon particles như PAH, khói thuốc, benzene, butadiene, nitrates, pesticides, organochlorines, thuốc men, và mĩ phẩm mà phụ nữ dùng hàng ngày. Tất cả các yếu tố này "chịu trách nhiệm khoảng 10-15% ca ung thư.
Những dữ liệu tôi tóm lược trên đây hi vọng đã giúp cho các bạn có cái nhìn đầy đủ hơn về các yếu tố gây hay liên quan đến bệnh ung thư. Những thông tin trong bài này nói lên một điểm rất quan trọng là ung thư là một bệnh do yếu tố môi trường là chủ yếu. Ý nghĩa của thông tin này là việc ngăn ngừa ung thư nằm trong mỗi cá nhân chúng ta: thay đổi lối sống cho lành mạnh hơn.
Một cách thay đổi dễ dàng nhất là ngưng hút thuốc lá, giảm liều lượng bia rượu, cố gắng giảm nguy cơ truyền nhiễm, cải thiện môi trường sống, giảm chất béo, và tăng cường ăn uống nhiều trái cây .
Trích lược bài viết của Giáo sư Nguyễn Tuấn
TLTK
[1] https://link.springer.com/article/10.1186/s12885-021-08023-z
