Quá trình tổng hợp và hoạt hóa Vitamin D

CẤU TẠO

Vitamin D thuộc nhóm secosteroids tan trong dầu. Trên lâm sàng và xét nghiệm thường dùng chung cho vitamin D2 và D3. Nhưng hiện nay vitamin D được dùng để chỉ dạng hoạt động vitamin D3.

• Vitamin D3: 7- dehydrocholesterol hoạt hoá, nguồn gốc tự nhiên từ động vật. Cấu trúc là 1α,25-(OH)2D, được tạo ở da dưới tác dụng của tia tử ngoại. Còn có tên cholecalciferol, calcitriol.

• Vitamin D2: là tiền vitamin D3, nguồn gốc thực vật. Trong cơ thể, vitamin D2 được chuyển hoá thành 1α,25-(OH)2D2 có hoạt tính tương đương với vitamin D3 tự nhiên. Còn có tên là ergocalciferol, calcidiol.

NGUỒN CUNG CẤP VITAMIN D

Khoảng 80% Vitamin D được tổng hợp trong cơ thể dưới tác dụng của tia cực tím (UVB) từ ánh sáng mặt trời, chúng tác động vào da chuyển tiền chất vitamin D (7 dehydro – cholesterol) thành vitamin D3. Mức độ tổng hợp được rất khác nhau tùy theo khí hậu, mức ô nhiễm không khí, độ chiếu nắng mặt trời và sắc tố da. Những người có làn da đen cần tiếp xúc với ánh sáng mặt trời 3 – 5 lần một tuần và thời gian dài hơn. Tổng hợp vitamin D tại da xảy ra tối đa giữa 10 giờ sáng và 3 giờ chiều vào mùa xuân, mùa hè và mùa thu.

Cung cấp từ thức ăn chiếm khoảng 20%: gan động vật, dầu cá, mỡ cá, cá nước mặn, lòng đỏ trứng, nấm, sữa.

CHUYỂN HÓA VITAMIN D

Vitamin D trong cơ thể được tổng hợp dưới tác động của tia cực tím từ ánh sáng mặt trời lên da, chuyển tiền chất Vitamin D - 7 dehydrocholesterol thành Vitamin D hoạt động. Vitamin D trong thức ăn phải được hòa tan trong chất béo mới được hấp thu ở ruột non dưới tác dụng của muối mật. Do đó, nguồn vitamin từ động vật dễ hấp thu hơn thực vật. Dù được hấp thu ở ruột hay tự tổng hợp ở da, vitamin D được đưa vào máu nhờ một protein đặc hiệu do gan sản xuất là D – Binding – Protein (DBP). Sau đó đến gan bị hydroxyl hóa ở vị trí 25 thành dạng dự trữ của vitamin D là vitamin D 25 – hydroxy, tới thận bị hydroxyl hóa vị trí 1alpha thành thể hoạt động là Calcitriol 1 – 25 – (OH)2 – D. Chất này chính là hoạt chất hoạt tính chủ yếu của vitamin D vì chỉ nó mới có tác động trực tiếp lên phân đích là niêm mạc ruột, tổ chức xương và ống thận. Sự tổng hợp 1 – 25 – (OH)2 – D ở thận được điều hòa chặt chẽ theo cơ chế feedback tùy theo nhu cầu của cơ thể về canxi và phospho. Thể hoạt động này chỉ duy trì trong vài ngày, do đó để đánh giá lượng vitamin D trong máu người ta đo dạng dự trữ 25 – OH – D.

VAI TRÒ SINH LÍ CỦA VITAMIN D

• Ở thành ruột: tạo thuận lợi cho việc hấp thu calci, phospho do:

• Sự tổng hợp một protein mang calci (CaBP – calcium binding protein ) tại diềm bàn chải của tế bào biểu mô ruột.

• Tăng tạo Calci ATPase tại diềm bàn chải ruột.

• Ở xương: kích thích chuyển calci gắn vào xương nhờ hormon cận giáp.

• Ở thận: tăng tái hấp thu calci, phospho dưới ảnh hưởng của hormon cận giáp.

→ Khi thiếu Vitamin D sẽ là giảm hấp thu Calci và Phospho tại ruột, Calci máu giảm làm tăng tiết hormon cận giáp trạng.

• Tình trạng cường giáp sẽ dẫn tới hậu quả:

• Giảm tái hấp thu Phosphate ở ống thận.

• Giảm Phosphat máu.

• Gây ra các dấu hiệu rối loạn chức năng hệ thần kinh như kích thích, vã mồ hôi.

• Huy động Calci ở xương vào máu gây loãng xương.

• Vitamin D giúp tăng cường hệ miễn dịch.