Chứng nghiện thực phẩm là gì

Nghiện thực phẩm là một khái niệm mà các nhà nghiên cứu sử dụng để mô tả thói quen ăn uống cưỡng chế ở người, có thể giống với các hành vi giống như nghiện ma túy. Nghiên cứu chỉ ra rằng một số cá nhân có thể có nhiều khả năng bị nghiện các thực phẩm gây ngon miệng - thực phẩm có nhiều chất béo và đường. Các nghiên cứu khác cho thấy những người có thể bị nghiện thực phẩm có hành vi “tìm kiếm”, cũng như các triệu chứng và cảm giác thèm ăn khác tương tự như những người thường trải qua như một phần của rối loạn sử dụng chất kích thích. Không có định nghĩa lâm sàng nào được chấp nhận rộng rãi. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu đã xác định được một số hành vi liên quan đến khái niệm này, bao gồm:

• Cưỡng chế ăn quá nhiều, ngay cả khi không đói

• Cảm giác thèm ăn các loại thực phẩm nhiều chất béo và đường

• Khó kiểm soát lượng thức ăn

• Ăn uống vô độ

Chúng ta biết gì về chứng nghiện thức ăn?

Thực phẩm ngon miệng - hoặc thậm chí thực phẩm nói chung - kích thích các phần não giống nhau và chia sẻ các hoạt động thần kinh giống như khi sử dụng các chất kích thích cấm. Hồi hải mã, nhân đuôi và thuỳ đảo là ba vùng não mà các nhà nghiên cứu đã xác định là có liên quan đến mối quan hệ này. Ví dụ, thực phẩm và các chất bất hợp pháp đều dẫn đến việc giải phóng các hormone, chẳng hạn như dopamine và opioid nội sinh mà cơ thể sản xuất tự nhiên. Các hormone này là một phần của “hệ thống phần thưởng” - hay mạch trung gian - trong não, chịu trách nhiệm về động lực, mong muốn, ham muốn và cảm giác thèm ăn. Về lý thuyết, có thể giải thích hành vi này bằng hiện tượng kích thích sự nhạy cảm, cho rằng một người có thể muốn điều gì đó ngay cả khi họ không thích, miễn là nó kích thích các trung tâm khoái cảm trong não của họ. Ví dụ, mọi người có thể thèm đồ uống có đường vì nó khiến họ cảm thấy dễ chịu do giải phóng dopamine hơn là vì họ thực sự thích uống đồ uống đó. Khái niệm nghiện thực phẩm đã thu hút rất nhiều sự quan tâm trong cộng đồng khoa học, với một số người đề xuất nó như một nguyên nhân tiềm ẩn gây ra bệnh béo phì và những người khác coi đó là một triệu chứng của việc thừa trọng lượng cơ thể.

Tại sao khái niệm này lại gây tranh cãi?

Bất chấp các nghiên cứu hiện có, chứng nghiện thực phẩm vẫn là một chủ đề gây tranh cãi trong cộng đồng khoa học do các bằng chứng từ nhiều nghiên cứu. Dưới đây là một số tranh cãi liên quan:

1. Nghiện thức ăn giống nghiện ma túy 

Nhiều nghiên cứu cho rằng nghiện thực phẩm là một hiện tượng thực sự tập trung vào những điểm tương đồng giữa thèm ăn và thèm thuốc bất hợp pháp. Tuy nhiên, khái niệm nghiện thực phẩm đặt ra một câu hỏi quan trọng: Nếu thực phẩm có thể trở thành chất gây nghiện, thì chúng có hại cho chúng ta không? Mặc dù cả thực phẩm và thuốc đều kích thích hệ thống khen thưởng và trung tâm khoái cảm trong não, nhưng thực phẩm không tạo ra tác dụng dược lý như thuốc. Ngoài ra, mọi người tiêu thụ thực phẩm rất thường xuyên và kết hợp phức tạp. Điều này làm cho việc định lượng trở nên khó khăn và làm mờ ranh giới giữa việc sử dụng và lạm dụng.

2. Chất nào trong thực phẩm gây nghiện

Không chỉ khó phân loại việc lạm dụng thực phẩm mà các nhà nghiên cứu còn chưa xác định được chất dinh dưỡng hoặc sự kết hợp của các chất dinh dưỡng nào gây ra chứng nghiện thực phẩm. Các nghiên cứu trên chuột đã xác định rằng chế độ ăn nhiều chất béo và đường - như nhiều loại thực phẩm chế biến sẵn - có thể gây ra các hành vi giống như nghiện. Một số người tin rằng sự hiện diện của đường trong ruột có thể là chất gây nghiện. Các nghiên cứu dài hạn, nghiêm ngặt hơn ở người là cần thiết để xác định bất kỳ chất dinh dưỡng nào là có vấn đề.

3. Béo phì, ăn không ngon miệng và nghiện đồ ăn

Một số nghiên cứu cho rằng nghiện thực phẩm là nguyên nhân chính đáng gây ra béo phì, và mô hình nghiện thực phẩm thậm chí còn nhấn mạnh việc thừa cân hoặc béo phì là một trong những tiêu chí lâm sàng. Một số nhà nghiên cứu cũng cho rằng nghiện thực phẩm với một số chứng rối loạn ăn uống, đặc biệt là chứng rối loạn ăn uống vô độ (BED). Tuy nhiên, một đánh giá đã nhấn mạnh rằng một số lượng đáng kể những người mắc chứng rối loạn ăn uống vô độ không bị béo phì và hầu hết những người bị béo phì không gặp phải các triệu chứng rối loạn ăn uống hoặc nghiện thực phẩm. Điều này khiến khả năng chẩn đoán chứng nghiện thực phẩm trở thành câu hỏi và một số nhà nghiên cứu gợi ý rằng rằng thang điểm này chỉ đơn giản là xác định chứng rối loạn ăn uống chứ không phải chứng nghiện. Hơn nữa, cảm giác ngon miệng không nhất thiết là một yếu tố dẫn đến tiêu thụ quá nhiều và béo phì, như một đánh giá đã báo cáo rằng ngay cả thực phẩm không ngon - nghĩa là không có nhiều chất béo hoặc đường - cũng có thể trở thành đối tượng của cảm giác thèm ăn.

4. Ăn kiêng Yo-yo là nguyên nhân gây ra chứng nghiện đồ ăn?

Nhiều chiến lược giảm cân có tỷ lệ thành công thấp và các chế độ ăn kiêng giảm cân phổ biến có thể khá hạn chế. Mặc dù thiếu hụt dinh dưỡng thực tế không gây ra cảm giác thèm ăn và tiêu thụ quá mức, nhưng việc chuyển đổi giữa các chế độ ăn khác nhau và thường xuyên hạn chế thực phẩm có thể gây ra hành vi nghiện thực phẩm.

Cách từ bỏ các hành vi ăn uống không mong muốn

Bất kể một người mắc chứng nghiện thực phẩm hoặc rối loạn ăn uống hay chỉ đơn giản là muốn cải thiện việc ăn các loại thực phẩm bổ dưỡng, họ có thể muốn từ bỏ các hành vi ăn uống không mong muốn. Dưới đây là những cách giúp bạn từ bỏ các hành vi ăn uống:

Tìm kiếm sự trợ giúp

Những người đang tìm kiếm sự trợ giúp về lượng dinh dưỡng của họ có thể tìm kiếm sự hướng dẫn của một chuyên gia dinh dưỡng. Cùng với liệu pháp thích hợp, lời khuyên về dinh dưỡng có thể giúp mọi người kiểm soát sức khỏe của mình.

Sửa đổi môi trường

Các dấu hiệu về môi trường, bao gồm thị giác, khứu giác và thậm chí cả hình dáng của thực phẩm, có thể kích thích cảm giác thèm ăn. Các cá nhân có thể điều chỉnh môi trường của họ mà không tạo ra các hạn chế bằng cách:

• Chia lượng thức ăn vừa đủ cho các bữa ăn, sau đó cất phần còn lại vào nơi khuất tầm nhìn

• Tránh xa tiệc buffet

• Đặt thực phẩm bổ dưỡng ở những nơi dễ nhìn thấy để nhắc nhở và khuyến khích việc ăn uống lành mạnh 

• Tăng cường ăn các loại thực phẩm toàn phần và rau không có tinh bột

Điều quan trọng là chống lại ham muốn thử các chế độ ăn kiêng nhất thời hứa hẹn kết quả nhanh chóng trong thời gian ngắn, vì hầu hết những người đã ăn kiêng để giảm cân đều bị tăng cân trở lại nhanh chóng. Thay vào đó, một người nên lập kế hoạch thay đổi lối sống và chế độ ăn uống từ từ nhưng bền vững, bao gồm tập thể dục thường xuyên, để hỗ trợ sức khỏe tốt và kiểm soát bệnh tật. Béo phì là một tình trạng bệnh lý phức tạp với nhiều nguyên nhân tiềm ẩn và các chế độ ăn kiêng nhanh chóng không giải quyết được những vấn đề cơ bản đó.

Một số nhà nghiên cứu đề xuất nghiện thực phẩm như một nguyên nhân tiềm ẩn của bệnh béo phì ở Hoa Kỳ và ví nó như những hành vi gây nghiện mà những người lạm dụng chất gây nghiện thường gặp. Tuy nhiên, nó vẫn tiếp tục là một chủ đề gây tranh cãi, với các nghiên cứu đưa ra kết quả không thể thuyết phục về việc liệu hiện tượng này có thật hay không. Cần có các nghiên cứu dài hạn và nghiêm ngặt hơn trên con người để xem xét các chất dinh dưỡng hoặc cách ăn uống có thể là nguyên nhân dẫn đến sự phát triển của chứng nghiện thực phẩm. Cũng cần có các tiêu chuẩn lâm sàng được xác định rõ ràng để tạo điều kiện phân loại các triệu chứng và chẩn đoán nghiện thực phẩm một cách thích hợp.

Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh

  facebook.com/BVNTP

  youtube.com/bvntp