Cây chân bầu còn được biết đến với tên gọi là chưng bầu, song ke. Cây sử dụng quả làm thuốc chữa giun, lá có tác dụng lợi mật, nhuận tràng hoặc chữa nước ăn chân.
-
Tên gọi khác: Chưng bầu, trâm bầu, song ke, tim bầu
-
Tên gọi khoa học: ombretum quadrangulare Kurz
-
Họ: Bàng (Combretaceae)
Cây Chân Bầu (chưng bầu, song ke): Công dụng & cách dùng
Mô tả về cây chân bầu
+ Đặc điểm thực vật
Chân bầu là cây thân gỗ có chiều cao từ 2 – 12 mét. Lá cây màu xanh, hình trứng dài, tròn ở đầu. Mặt trên và dưới lá đều được bao phủ một lớp lông tơ mềm. Mỗi lá có chiều dài trung bình khoảng 3 cm và rộng khoảng 1,5 cm hoặc cũng có khi to hơn. Cuống lá ngắn. Đường gân chính ở giữa lá và các cặp gân phụ đối xứng hai bên.
Cây chân bầu là vị thuốc bệnh được dân gian sử dụng từ lâu đời
Hoa cây chân bầu nhỏ, đâm ra từ kẽ lá hoặc mọc ở ngọn cành phát triển thành bông. Quả có 4 dìa mỏng như cánh, khi còn nhỏ màu xanh, khi già ngả vàng. Chiều dài mỗi quả khoảng 18mm và rộng cỡ 7mm. Trong quá chứa hạt hình thoi, kích thước chỉ khoảng 4mm và có dìa.
+ Khu vực phân bố:
Cây chân bầu được tìm thấy phổ biến ở khu vực miền Nam hoặc Nam Trung Bộ. Miền Bắc chưa thấy xuất hiện. Cây được trồng để lấy bóng mát hoặc để nuôi kiến cánh đỏ. Theo kinh nghiệm của những người nuôi kiến thì loài kiến cánh đỏ khi sống trên cây này sẽ phát triển nhiều cánh hơn.
Ngoài Việt Nam, một số nước khác cũng có cây chân bầu như: Thái Lan, Miến Điện, Lào, Campuchia.
+ Bộ phận dùng:
Chủ yếu lá quả, lá, vỏ cây và hạt của cây chân bầu
+ Thu hái, sơ chế
Lá cây được thu hái quanh năm. Hạt và quả được thu hoạch vào mùa thu hoặc mùa đông. Các bộ phận được phân loại, đem về dùng tươi hoặc phơi khô.
+ Thành phần hóa học của cây chân bầu
Các thành phần của cây chân bầu chưa được xác định rõ. Tuy nhiên phân tích thành phần nước pha hay cao cồn của cây tìm thấy chất tanin.
Vị thuốc chân bầu
+ Tính vị, quy kinh
Chưa có thông tin nghiên cứu về tính vị và khả năng quy kinh của cây chân bầu
+ Tác dụng dược lý, chủ trị
-
Thử nghiệm trên chuột trong phòng thí nghiệm cho thấy chiết xuất chân bầu thể hiện rõ khả năng tiêu diệt giun đũa.
-
Lá cây chân bầu có tác dụng nhuận gan
-
Giảm đau
-
Lợi tiểu
-
Cầm tiêu chảy
-
Kích thích vị giác, giúp ăn uống ngon miệng hơn
-
Ngăn ngừa và hỗ trợ tiêu diệt tế bào ung thư, u bướu
-
Lợi mật
+ Liều lượng
Liều dùng vị thuốc chân bầu được điều chỉnh tùy theo bệnh lý điều trị.
+ Cách sử dụng
-
Lá chân bầu: Tán bột, sắc uống hoặc ngâm rượu thoa ngoài
-
Hạt: Sao vàng, uống hoặc ăn trực tiếp
+ Độc tính
Chưa được xác định
Bài thuốc chữa bệnh sử dụng cây chân bầu
1. Điều trị giun đũa, giun sán, giun kim
– Dùng quả chân bầu:
-
Thành phần: Lá mơ lông, quả chân bầu, bột để làm bánh
-
Cách sử dụng: Rửa sạch lá mơ và quả chân bầu. Giã nát, trộn chung với bột và một ít nước cho đều. Nặn thành những cái bánh nhỏ đem hấp cách thủy cho chín rồi ăn. Dùng đều đặn mỗi buổi sáng khi bụng đang đói trong 3 ngày liên tục.
Quả của cây chân bầu kết hợp với lá mơ làm thuốc tẩy giun
– Dùng hạt chân bầu:
Quả chân bầu được đem phơi khô tách lấy hạt, sao vàng hoặc nướng. Khi dùng ăn kèm với chuối. Liều lượng như sau:
-
Người trưởng thành: Ngày ăn 10 – 15 hạt ( tương đương 14 – 20g) trong 3 ngày liên tiếp
-
Trẻ em: Ngày ăn 5 – 10 hạt trong 3 ngày liền
2. Bài thuốc nhuận gan, lợi tiểu từ lá chân bầu
-
Thành phần: 15g lá cây chân bầu khô, 15g hoắc hương núi (nhân trần) khô
-
Cách sử dụng: Cho cả hai dược liệu vào ấm, đổ thêm 1 lít nước sắc kỹ trên lửa nhỏ đến khi cạn còn 1 chén thì dừng lại. Gạn ra uống hết trong 1 lần, mỗi ngày uống 1 thang.
3. Cây chân bầu ngâm rượu chữa nước ăn chân
-
Thành phần: 100g lá cây chân bầu, 100g lá cây thuốc mọi, 100g lá bạch hạc, 100g lá cây mực ( phèn đen), 100 ml rượu trắng
-
Cách sử dụng: Tất cả các loại lá đem rửa sạch, giã nát, đổ rượu vào ngâm. Dùng ngay hoặc để vào hũ kín sử dụng dần. Để trị nước ăn chân, lấy rượu bôi vào chỗ tổn thương 2 – 3 lần/ngày.
*Lưu ý: Các bài thuốc từ cây chân bầu đang được lưu truyền hầu hết đều được áp dụng theo kinh nghiệm dân gian. Bệnh nhân cần tham vấn thầy thuốc, bác sĩ trước khi thực hiện.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
