✴️ Cây dầu giun

Cây dầu giun là dược liệu phổ biến thường mọc tại các vùng nóng trên thế giới. Tại Việt Nam, cây dầu gian chủ yếu mọc tại Hà Nội và Đà Lạt. Cây dầu giun thường được sử dụng để làm thuốc chữa bệnh, trong đó sử dụng cây dầu giun chữa giun sán là chủ yếu.

Cây dầu giun thường được dùng để chiết xuất thành tinh dầu chữa bệnh giun sán

• Tên thông thường: Wormseed, Barbotine, Levant, Santonica, Santónica, Sea Wormwood, Semen Contra, Sémentine

• Tên khoa học: Artemisia cina; Chenopodium ambrosioides, Seriphidium cinum

• Tên thường gọi: Còn có tên là cây Rau muối dại, cây Cỏ hôi, cây Thanh hao dại, Thổ kinh giới.

Thông tin về cây dầu giun

Cây dầu giun được biết đến chủ yếu dưới tên gọi cây cỏ hôi. Tên cây dầu giun là tên mới đặt vào khoảng năm 1939-1940, nguyên nhân gọi như vậy là do cây chứa tinh dầu chữa giun. Cần phân biệt cây dầu giun với cây giun thông thường. 

Đặc điểm hình thái

Cây dầu giun là loại cỏ sống có thể sống trong vòng 2-3 năm. Mỗi cây cao chừng 1m – 1,5m hay hơn, thân cây mảnh và mềm. Có mùi hương đặc biệt ở phần vỏ lá, thân và hoa của cây. Lá cây dầu giun có cuống, mọc cách dài thon, phí trên đầu nhọn, màu lục nhạt, mặt phiến lá không phẳng, quanh lá có răng cưa thưa và không rõ rệt. Chiều dài chừng 35 – 75mm, chiều rộng 13 – 25mm. Bề mặt lá cây dầu giun có lông tơ, thường phát triển ở các gân lá, nhất là ở mặt dưới. Hoa cây dầu giun mọc theo hình xim đơm (glomerule), thường ra hoa ở các kẽ lá.

Cây dầu giun mọc hoa đực hay hoa lưỡng tính, phía xung quanh có bông hoa cái nhỏ và không có cuống. Mỗi hoa có đường kính nhỏ và bao hoa có cánh hình bầu dục với 5 nhị. Hoa cây dầu giun có màu xanh hoặc vàng nhạt. Quả là những bế quả màu lục nhạt hay nâu nhạt, hình cầu, mỗi quả có đường kính khoảng 1,5mm. Phần cùi mỏng, có lá đài không rụng, ở mỗi hoa có chứa các hạt nhỏ đen và bóng. Hoa và quả cây dầu giun có vị hắc đặc trưng.  Hái toàn cây và hạt đổ cất tinh dầu làm thuốc chữa giun.

Phân bố, thu hái và chế biến

Cây dầu giun mọc tự nhiên tại những đất nước, vùng miền có khí hậu nhiệt đối. Một số cây dầu giun được tìm thấy mọc ở Châu Âu (vùng Địa Trung Hải). Tại Việt Nam, cây dầu giun thường được tìm thấy ở vùng Bắc Bộ, Trung Bộ, cây phát triển nhiều và khỏe mạnh nhất ở khu vực Bắc Bộ.

Cây dầu giun thường phát triển tốt tại những khu vực đồng bằng có đất phù sa

Cây dầu giun là loài ưa đất phù sa, cây thường mọc dọc khu vực đồng bằng sông Hồng, từ Vĩnh Phúc tới Nam Hà. ven biển tỉnh Thái bình và rải rác tại Hải Phòng (Đồ Sơn). Mùa sinh trưởng của cây dầu giun là khoảng tháng 6, tháng 7. Một số vùng miền cao như Sapa, Đà lạt cũng có cây dầu giun mọc hoang.

Loài cây này thường mọc dại từ đầu mùa xuân đến giữa mùa hè thì ra hoa kết quả. Từ tháng 8 tháng 9, quả dầu giun chín và rụng hạt xuống đất. Người ra thường chỉ thu hái ngọn cây dầu giun mang hoa vào tháng 5-6, cắt trừ lại 1/3 ở phía dưới để cây ra ngọn tiếp. Trung bình mỗi năm thu hái ba lần. Sau khi hái về đem cây phơi trong râm đến khô để cất tinh dầu.

Thành phần hóa học của cây dầu giun

Cây dầu giun có thành phần hoạt chất đa dạng. Trong đó, hoạt chất của cây dầu giun là tinh dầu giun thường được sử dụng trong chữa bệnh. Tinh dầu giun được điều chế từ cả cây hoặc từ hạt. Trong đó hiệu suất từ hạt là khoảng 0,65%-1%, và hiệu suất từ cây khoảng chừng 0,35%.

Tinh dầu giun có mùi hăng, vị nóng và đắng, tinh dầu có màu vàng nhạt. Bình thường tỷ trọng của tinh dầu hạt là 15° từ 0,965 đến 0,990, tan trong 3 – 10 phần trong rượu 70°.Trong đó thành phần chủ yếu chủ yếu của tinh dầu giun là atcaridol (ít nhất phải có 65%). Tinh dầu của hoa và hạt có tỷ lệ cao hơn nếu cây được thu hoặc vào mùa tháng 5, 6, 7, 8 với 75-85% là tinh dầu.

Ngoài ra, trong tinh dầu gian còn có chất ximen (22-35%), ít campho, dimetyl etylen, oxyt, axit butylic và glycol. Chất atcaridol là một peroxyt có nhân paraximen, rất dễ bị phá hủy khi cất tinh dầu. Do tinh dầu hạt rất dễ bị hỏng nên người ta thường điều chế tinh dầu thành từng mẻ nhở một. Nếu đun nóng quá, tinh dầu có thể bị phá hủy trước khi bốc lên.

Bộ phận dùng làm thuốc

Cây dầu giun sau khi thu hái vào mùa hè, thường là thu hoạch trước khi quả chín. Người ra thường thu lấy hạt hoặc toàn cây dùng điều chế tinh dầu. Sau khi thu hái, dược liệu được làm sạch và tiến hành chưng cất lấy tinh dầu ngay để tránh tinh dầu bị bay hơi, hoặc thêm vào các chất bảo quản để sử dụng lâu.

Tác dụng của cây dầu giun

Cây dầu giun sau khi được chiết xuất thành tinh dầu có thể bảo quản lâu dài so với dược liệu tươi

Cây dầu giun được sử dụng để điều chế tinh dầu, gọi là tinh dầu cây dầu giun. Tinh dầu này hiện chưa được công nhận trong điều trị y tế mà chỉ là bài thuốc dân gian được lưu truyền lâu đời. Những tác dụng của tinh dầu cây dầu giun gồm có:

• Hoạt chất atcaridol có trong dầu giun còn có tác dụng mạnh gấp hai lần tinh dầu.  Tinh dầu độc ở liều tương đối thấp, có thể gây suy yếu đối với tim, đồng thời giúp hạ huyết áp và ảnh hưởng gây rối loạn nhịp thở.

• Với liều mạnh, tinh dầu cây dầu giun sẽ khiến ống tiêu hóa bị xót, người dùng hay buồn nôn, nôn mửa, chóng mặt, ù tai, hoa mắt, có triệu chứng nhiễm hàn, lạnh đầu ngón chân ngón tay.

• Tinh dầu cây dầu giun rất độc với giun: Trung bình trong 1 dung dịch nước có 1/5.000 trong mức trọng lượng tinh dầu giun cũng đủ giết chết giun đũa. Với các loài giun động vật cần dùng liều 16 – 20ml thì mới có thể tiêu diệt hết.

• Tinh dầu giun có tác dụng tiêu diệt đối với giun đũa, giun mò nhưng không có tác dụng đối với sán và giun kim. Nhìn chung tinh dầu giun và atcaridol có tác dụng đối với giun đũa nhưng đồng thời cũng là chất độc và nguy hiểm.

• Không sử dụng tinh dầu giun cho trẻ em, người già, phụ nữ có thai, người bệnh yếu.

Cách dùng cây dầu giun chữa bệnh giun sán

Tinh dầu cây dầu giun được dùng dưới dạng uống. Trong dân gian lưu truyền tỷ lệ sử dụng tinh dầu cây dầu giun chữa giun sán để tránh bị độc. Liều dùng như sau:

• Liều dùng cho người trưởng thành: Sử dụng khoảng 30 – 50 giọt tinh dầu cây dầu giun chia hành 3 lần/ngày. Khi uống cần kết hợp tinh dầu với thuốc tẩy muối magie sunfat.

• Liều dùng với trẻ em: Liều dùng tùy thuộc vào tuổi của trẻ đẻ cho uống, trung bình sẽ uống 10-20 giọt/ngày.

Tinh dầu cây dầu giun là một loại tinh dầu có độc nên nếu như muốn sử dụng nó hãy cẩn thận với trẻ nhỏ, người mang thai. Người dùng nên tham khảo ý kiến của bác sĩ về loại tinh dầu này để biết thêm thông tin.

Thận trọng

Lưu ý gì khi sử dụng tinh dầu cây dầu giun chữa bệnh

Như đã đề cập, tinh dầu cây dầu giun có chứa lượng độc tố đáng kể, có không ít trường hợp ngộ độc từ nhẹ đến nguy hiểm sau khi sử dụng tinh dầu này. Bạn nên thảo luận với bác sĩ, dược sĩ nếu nằm trong nhóm sau:

• Nếu như bạn đang mang thai hoặc cho con bú;

• Nếu như bạn đang điều trị với bất kỳ loại thuốc nào khác, bao gồm cả thuốc kê đơn và không kê đơn;

• Nếu bạn có dị ứng với bất kỳ chất nào có trong cây dầu giun hoặc thuốc khác hoặc các loại thảo mộc khác;

• Nếu như bạn có bất kỳ bệnh lý, hoặc gặp phải các rối loạn hoặc tình trạng sức khỏe bất thường nào khác;

• Nếu như bạn có bất kỳ loại dị ứng nào khác, cụ thể như dị ứng với thực phẩm, thuốc nhuộm, hoặc dị ứng với chất bảo quản.

Tác dụng phụ của tinh dầu cây dầu giun

Nếu như không sử dụng đúng cách, cây dầu giun có thể gây ra những tác động xấu đến sức khỏe

Tinh dầu của cây dầu giun có chứa một hàm lượng các chất gây độc nhằm tiêu diệt các loại giun. Trong một số trường hợp không kiểm soát tốt thì loại độc tố này cũng có ảnh hưởng tới người dùng như: gây hạ huyết áp, rối loạn tuần hoàn máu và rối loạn nhịp thở. Sử dụng tinh dầu cây dầu giun quá liều cũng khiến người bệnh dễ bị buồn nôn, chóng mặt, lạnh chân tay….Đối với những trường hợp nặng có thể dẫn tới tê liệt trung khu hô hấp ở thân não, khả năng dẫn tới tử vong. 

Những tác dụng phụ người dùng có thể gặp phải khi cơ thể không tiếp nhận tinh dầu cây dầu giun gồm: tiêu chảy, những vấn đề về mắt, các vấn đề về thận, tình trạng co giật cơ. Nếu như không được cấp cứu kịp thời, người dùng có thể bị đe dọa đến tính mạng. Thực tế, đến nay vẫn chưa có thông có đủ thông tin về những ảnh hưởng của việc sử dụng cây dầu giun trong thời kỳ mang thai và cho con bú. Bạn cần tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi dùng thảo dược này.

Cây dầu giun chứa nhiều độc tố đòi hỏi quá trình điều chế thuốc đúng cách, đúng quy trình. Đây chưa phải là tất các tác dụng phụ của thảo dược này. Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào liên quan tác dụng phụ, bạn hãy tham khảo ý kiến thầy thuốc hay bác sĩ.

Cây dầu giun có thể tương tác với những yếu tố nào?

Những nhóm thuốc có thể tương tác với cây dầu giun gồm có: Nhóm thuốc chống ung thư, nhóm thuốc chống nấm và các nhóm thuốc chống ký sinh trùng. Dược liệu cây dầu giun có thể khiến tình trạng sức khỏe của bạn có thể ảnh hưởng theo chiều hướng xấu nếu sử dụng sai cách, hoặc nếu cơ địa không phù hợp.

Người dùng cần báo cho bác sĩ biết nếu bạn có bất kỳ vấn đề bất thường sức khỏe.

Bài viết chia sẻ thông tin về cây dầu giun cũng như các tác dụng chữa bệnh của tinh dầu cây dầu giun. Để tránh những tác dụng phụ không mong muốn, bạn cần thăm khám và nhận được hướng dẫn điều trị, hướng dẫn sử dụng của bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc điều trị nào.

Thuocdantoc.org không đưa ra các lời khuyên, chẩn đoán hay các phương pháp điều trị y khoa.

Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh

  facebook.com/BVNTP

  youtube.com/bvntp