Cây sảng là loài thân gỗ mọc phổ biến tại các tỉnh Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Hà Tây….Người dân thường thu hái vỏ cây quanh năm để làm thuốc chữa bệnh mụn nhọt, sưng tấy. Cây thuốc được bào chế dưới dạng thuốc tươi hoặc sấy khô. Công dụng trị bệnh của cây sảng chưa thật phổ biến, chủ yếu là ở các tỉnh trung du phía Bắc.
Cây sảng có tác dụng điều trị bệnh mụn nhọt, bỏng và chấn thương
Tên thường gọi: Cây Sảng, Sang sé, Trôm thon, sảng lá kiếm, quả thang..
Tên khoa học: Sterculia lanceolata Cay.
Họ khoa học: Thuộc họ Trôm – Sterculiaceae.
Tên tiếng Trung: 假蘋婆 (假苹婆)
Đặc điểm hình thái và công dụng của cây sảng
Đặc điểm hình thái
Cây sảng là thực vật thân gỗ sống lâu năm, cây thường mọc ở vùng rừng núi, đặc biệt là loài cây này thường chủ yếu sinh trưởng tốt ở các sườn đồi vùng trung du. Cây ưa đất ẩm và phát triển tốt trong điều kiện khí hậu phía Bắc. Do có bóng mát và dễ sinh trưởng nên cây sảng cũng được trồng để cho bóng mát, làm cảnh ở một số gia đình.
Cây sảng có chiều cao khoảng 3-10m, thân cây phân thành nhiều nhánh non mảnh, có lông. Cây thuộc loài lá đơn, bản lá nguyên, mỗi phiến lá có hình ngọn giáo hay thuôn và mặt dưới lá có lông sao, lá cây có gân bên 5-7 đôi, lá kèm nhọn.
Vào tháng 4 – 7 là mùa hoa sảng nở. Chùm hoa sảng mảnh, ở nách lá có vô số lông mềm hình sao; mỗi nhánh hoa rất nhỏ mang từ 1-5 hoa. Quan sát rõ cây có lá bắc hình dải, ngắn và dễ rụng với đài hoa hình chuông, mỗi hoa cao 5-7mm. Hoa sảng đực có cuống bộ nhị không lông, và bao phấn xếp hai dãy; hoa sảng cái có bầu nhiều lông với hình cầu đặc trưng. Quả sảng vào mùa từ tháng 8 đến tháng 10, đại đỏ, có lông dài từ 5-8cm;. Qủa cây sảng có hạt 4-7, đen, mỗi hạt to 9x12mm có thể ăn được. Cây sảng ít bị rụng lá, đặc biệt là khi quả sang nở màu đỏ rực, bung xoè đẹp mắt.
Cây sảng thường được người dân tại địa phương trồng làm cây che bóng mát và cây cảnh. Cây sảng mang nhiều ý nghĩa phong thủy, người dân trồng cây với mong muốn đem lại cuộc sống đủ đầy và sang giàu, do gọi là cây Sang nên ý nghĩa của cây là sự sang giàu, thịnh vượng.
Bộ phận dùng:
Bộ phận vỏ cây, lá, hạt của cây sảng thường được thu lượm để làm thuốc trị bệnh.
Nơi sống và thu hái:
Cây sảng sinh trường khỏe mạnh và phổ biến ở những khu rừng thứ sinh trải dài từ Hoà Bình, Quảng Ninh tới Quảng Trị, Thừa Thiên – Huế, cây cũng nằm rải rác ở Ninh thuận. Người ta thu hái vỏ cây sảng quanh năm, dùng tươi hay phơi khô đều có tác dụng làm thuốc.
Cây sảng mọc nhiều tại các khu trung du miền núi phía Bắc
Thành phần hóa học:
Chưa được ghi nhận cụ thể trong tài liệu nghiên cứu. Nhìn chung vỏ cây sảng có chứa chất nhầy, tanin.
Công dụng:
Cây sảng là vị thuốc nam quý, người ta sử dụng rộng rãi vị thuốc này dưới dạng tươi hay khô trong YHCT. Các tài liệu YHCT có ghi nhận vỏ cây sảng được dùng chữa sưng tấy, mụn nhọt. Vị thuốc dùng độc vị hoặc có thể kết hợp dùng phối hợp với những vị thuốc khác.
Dược liệu cũng được sử dụng để trị bạch đới nhiều, lâm trọc và lá dùng trị đòn ngã tại một số vùng ở Quảng Tây (Trung Quốc). Tại vùng Vân Nam, cây sảng còn được sử dụng phơi khô làm thuốc thanh phế nhiệt giúp thải độc, mát gan. Ngoài ra, hạt của cây cũng được dùng ăn nhờ hương vị rất ngon.
Ngoài công dụng trị bệnh là chính, cây sảng ra hoa và quả có màu sắc bắt mắt còn được trồng làm cảnh. Trong đời sống, người ta tận dụng các sợi vỏ của cây sảng để làm túi xách và giấy.
Bài thuốc từ cây sảng chữa bệnh
Vỏ cây sảng được dùng làm thuốc là chủ yếu, sau khi thu hoạch thì vỏ cây sẽ được phơi khô và bảo quản nơi khô ráo dùng trong nhiều tháng. YHCT ghi nhận những hiệu quả chữa bệnh của cây sảng chủ yếu trong trị bỏng, chữa sưng tấy và mụn nhọt. Cách điều chế thuốc như sau:
Bài thuốc chữa sưng tấy, mụn nhọt
-
Cách thực hiện: Sử dụng khoảng 20 – 30g vỏ cây sảng, đem rửa sạch và sau đó đem rửa sạch và đem giã với muối. Đem đắp thuốc trực tiếp lên vết thương, dùng băng gạc cố định.
Bài thuốc chữa bỏng ngoài da
-
Cách thực hiện: Dùng lượng dược liệu tương ứng với diện tích vùng da bị bỏng. Sau khi rửa sạch với nước thì đem đi giã nát rồi vắt lấy nước, trộn với mỡ thành hỗn hợp đặc sệt. Sau đó bôi thuốc trực tiếp vào vùng da bị tổn thương.
Bài thuốc giảm đau do chấn thương
-
Cách thực hiện: Đem vỏ cây sảng tươi đi rửa sạch bụi bẩn và đem giã nát với 1 thìa muối cùng một ít nước nóng, chắt lấy nước đem bôi lên vùng da bị sưng đau cho chấn thương. Thực hiện tương tự mỗi ngày 2 – 3 lần sẽ nhận thấy vùng chấn thương giảm đau rất tốt.
Công dụng chính của cây sảng là làm giảm sưng viên và các chấn thương ngoài da
Kiêng kỵ khi dùng cây sang làm thuốc
Người bị viêm da có mủ, có vết thương hở không sử dụng cây sang đắp trực tiếp lên da. Phương thuốc chỉ điều trị đáp ứng cho những trường hợp tổn thương đau nhức chứ không có tác dụng chữa viêm loét. Nếu tự ý sử dụng có thể gây nhiễm trùng, dễ dẫn đến hoại tử. Tuyệt đối không sử dụng vỏ cây sang điều chế thuốc qua đường uống. Hiện vẫn chưa có ghi nhận về những tác dụng phụ của vị thuốc này. Vì thế người bệnh nên cân nhắc trước khi sử dụng thuốc điều trị.
Bài viết đã tổng hợp những thông tin về công dụng cũng như cách chữa bệnh từ cây sảng. Cần lưu ý, để đảm bảo an toàn khi điều trị bệnh bạn cần tham khảo ý kiến bác sĩ về liều lượng và cách sử dụng thảo dược.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
