Do mọi người có thể tự do mua những thuốc giảm đau này mà không cần đơn nên họ có quan niệm hết sức sai lầm rằng chúng khá an toàn. Bài viết này tổng hợp những sai lầm phổ biến nhất trong việc sử dụng thuốc giảm đau trong cộng đồng.
Sai lầm 1: Sử dụng thuốc giảm đau cho mọi trường hợp đau
.png)
Hai loại thuốc giảm đau không kê đơn khá phổ biến đó là: paracetamol và các thuốc chống viêm không steroid như ibuprofen, naproxen và aspirin. Người ta tin rằng paracetamol hoạt động theo cơ chế khóa các thụ thể đau ở não bộ. Mặc khác, các NSAID lại ức chế quá trình sản xuất ra prostaglandin là chất trung gian hóa học kích thích phản ứng viêm và gây đau khi các tế bào bị tổn thương. Đây là những loại thuốc có tác dụng khá mạnh. Nếu bạn chỉ đau ở mức độ nhẹ hay trung bình thì nên cân nhắc những liệu pháp không dùng thuốc trước như nghỉ ngơi hay chườm lạnh, chườm nóng. Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng tập yoga hay ngồi thiền có thể giúp giảm tình trạng căng cơ và thậm chí thay đổi đáp ứng của não bộ đối với cơn đau trong đau nửa đầu, viêm khớp và các bệnh mãn tính khác.
Sai lầm 2: Chỉ quan tâm đến loại thuốc giảm đau chứ không quan tâm đến loại “cơn đau”
.png)
Người ta thường chỉ đề cập đến loại thuốc giảm đau sử dụng chứ ít khi quan tâm từ đầu đến loại cơn đau. Ví dụ như do có đặc tính kháng viêm nên các thuốc NSAID có thể giúp giảm các cơn đau do bong gân và căng cơ tốt hơn so với paracetamol. Tuy nhiên, nói chung tất cả những thuốc này đều có thể giúp giảm đau và hạ sốt khá tốt. Điểm khác nhau lớn nhất đó là cơ chế tác động của chúng đối với cơ thể và những nguy cơ chúng gây ra. Điểm quan trọng cần nhớ khi sử dụng các thuốc này đó là cần đảm bảo chắc chắn rằng loại thuốc bạn sử dụng là phù hợp với bạn. Ví dụ như các NSAID có thể giúp hạ sốt hiệu quả hơn paracetamol nhưng nếu dạ dày bạn dễ bị kích ứng thì NSAID có vẻ như là một lựa chọn không phù hợp trong trường hợp này.
Sai lầm 3: Vô tình tăng liều thuốc
.png)
Bạn bị cảm lạnh nặng hoặc cúm, do vậy bạn liền sử dụng các thuốc điều trị đa triệu chứng và tiếp đó là một loại thuốc giảm đau. Theo một nghiên cứu vào năm 2011, gần một nửa số người tham gia nghiên cứu đã tăng gấp đôi liều thuốc giảm đau sử dụng và dễ dẫn tới nguy cơ quá liều. Nhiều loại thuốc điều trị cảm lạnh và cúm đa triệu chứng bản thân đã chứa thành phần giảm đau trong đó, do vậy cần phải đọc kỹ nhãn thuốc trước khi sử dụng. Một lời khuyên cho mọi người là do mọi loại thuốc đều có những nguy cơ và tác dụng phụ riêng nên chỉ nên sử dụng đúng loại điều trị triệu chứng của bạn.
Sai lầm 4: Cho rằng chỉ có những người sử dụng nhiều mới gây nguy hiểm cho sức khỏe
.png)
Từ lâu, các chuyên gia đã chỉ ra rằng sử dụng NSAID có thể làm gia tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim và đột quỵ. Tuy nhiên, mới đây Cục quản lý dược phẩm và thực phẩm Hoa Kỳ đã đưa ra cảnh báo rằng nguy cơ này có thể gặp phải ở ngay tuần đầu sử dụng thuốc. Bạn vẫn sẽ có khả năng gặp phải các biến cố về tim mạch ngay cả khi bản thân bạn không bị mắc bệnh tim mạch hay mang yếu tố nguy cơ nào. Sử dụng paracetamol không theo hướng dẫn có thể làm gia tăng nguy cơ suy gan cấp tính. Một báo cáo vào năm 2013 đã chứng minh rằng sử dụng hơi quá liều một chút so với liều chỉ định trong vòng vài ngày có thể dẫn đến tổn thương nghiêm trọng tại gan và nguy cơ tử vong. Mục tiêu khi sử dụng các thuốc này đó là dùng liều thấp nhất có hiệu quả và trong khoảng thời gian ngắn nhất có thể.
Sai lầm 5: Sử dụng NSAID thường xuyên trong giai đoạn đang cố gắng mang bầu
.png)
Những nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng NSAID có thể gây ức chế đáng kể quá trình rụng trứng. Theo một nghiên cứu vào năm 2015, chỉ sau 10 ngày, 75% phụ nữ có sử dụng naproxen không có quá trình rụng trứng so với tỷ lệ 100% rụng trứng trong nhóm dùng giả dược. Tới 90% những người sử dụng thuốc kê đơn nhóm NSAID là diclofenac (thường được sử dụng để giảm đau bụng kinh) đã không xảy ra quá trình rụng trứng. NSAID ức chế giải phóng prostaglandin – đây là một chất hóa học quan trọng trong quá trình rụng trứng. May mắn là hiện tượng này sẽ tự biến mất sau khi ngừng sử dụng NSAID.
Sai lầm 6: Sử dụng NSAID khi đang mang bầu
.png)
Các NSAID có thể đi qua hàng rào nhau thai, vào hệ tuần hoàn của thai nhi và ảnh hưởng đến sự phát triển của tim, thận và các hệ cơ quan khác. Do vậy phụ nữ mang thai nên tránh sử dụng những thuốc này. Paracetamol là lựa chọn có thể được coi là an toàn nhưng biện pháp an toàn nhất vẫn là cần hỏi ý kiến bác sỹ trước khi sử dụng bất cứ loại thuốc nào.
Sai lầm 7: Tìm cách để hạ sốt nhanh
.png)
Việc bị sốt cao 38 độ C không có nghĩa là bạn cần phải sử dụng ibuprofen hay paracetamol ngay. Sốt là một phản ứng tự nhiên của cơ thể khi mắc một số bệnh và đôi khi không phải là một cái gì quá nghiêm trọng. Tuy nhiên, nếu bạn bị sốt cao trên 38.3 độ C hoặc nếu cảm thấy đau nhức toàn thân thì những thuốc giảm đau hạ sốt trong trường hợp này lại rất hữu ích. Tuy nhiên nếu người bệnh bị sốt cao trên 39.5 độ C thì cần phải đưa đi cấp cứu ngay. Lúc này, sử dụng NSAID và một số liệu pháp khác có thể là bắt buộc để tránh tình trạng co giật (đặc biệt ở trẻ em) và sốt cao có thể là dấu hiệu của nhiễm trùng hay một bệnh nghiêm trọng nào đó.
Sai lầm 8: Dùng thuốc giảm đau dự phòng
.png)
Ở một mức độ nào đó thì các loại thuốc giảm đau không kê đơn có thể giúp mọi người hoạt động tích cực hơn. Chúng cũng hỗ trợ giúp giảm đau rất hiệu quả trong trường hợp đau do chấn thương trong luyện tập. Tuy nhiên, nếu bạn thường xuyên sử dụng thuốc giảm đau để tăng khả năng chịu đựng của cơ thể trong luyện tập thì hãy coi chừng. Đau là một cơ chế bảo vệ mà cơ thể muốn thông báo cho bạn khi có bất cứ vấn đề gì bất thường đang diễn ra. Việc sử dụng thuốc giảm đau để dự phòng có thể khiến người đó vận động quá mức dẫn đến tổn thương nghiêm trọng. Những vận động viên luyện tập với cường độ cao có sử dụng NSAID nên đảm bảo uống thật nhiều nước bởi NSAID có thể gây hại cho thận nếu có thể bị mất nước.
Sai lầm 9: Đo sai liều lượng và quá liều thuốc
.png)
Mặc dù FDA, CDC và các công ty sản xuất thuốc đã đưa ra các bước hướng dẫn sử dụng để giảm thiểu nguy cơ dùng sai liều nhưng bản thân người tiêu dùng vẫn tự ý điều chỉnh liều theo ý mình và vô tình dẫn đến quá liều. Tình trạng này đặc biệt phổ biến đối với paracetamol dạng dung dịch uống cho trẻ em. Các thuốc dạng lỏng chỉ nên được tính bằng mililit nhưng chúng ta vẫn thấy nhiều bậc phụ huynh cho con mình uống bằng thìa canh hay thì cà phê. Một trong những sai lầm khác thường gặp nhất với trẻ em đó lá những ông bố và bà mẹ luôn bận rộn tới mức không nhớ ra là ai mới là người phải cho trẻ uống thuốc và uống khi nào. Để đảm bảo rằng bạn không cho trẻ uống gấp đôi liều thuốc, hãy dán tờ nhật ký sử dụng thuốc cho trẻ trên cánh cửa tủ lạnh hay trên cửa phòng của trẻ.
Sai lầm 10: Sử dụng NSAID trong thời gian quá dài sau chấn thương
.png)
Khi bạn bị bong gân hay căng cơ, cơ thể bạn sẽ ngay lập tức xảy ra một loạt các phản ứng viêm. Khi đó, sử dụng NSAID trong giai đoạn sớm có thể giúp kiểm soát tình trạng sưng đau hiệu quả, nhưng nên nhớ rằng chỉ trong một thời gian ngắn mà thôi. Vấn đề ở đây là nếu bạn tiếp tục sử dụng NSAID sau khoảng 2 hoặc 3 ngày thì những thuốc này lại có thể làm chậm quá trình lành của mô bị tổn thương.
Sai lầm 11: Sử dụng NSAID kèm với aspirin hàng ngày
.png)
Nếu bác sỹ kê cho bạn aspirin liều thấp hàng ngày để dự phòng các biến cố tim mạch và đồng thời bạn cũng thường xuyên sử dụng NSAID để giảm đau thì cần lưu ý sử dụng cách xa nhau. Vậy lý do là gì? Aspirin thường được kê cho các bệnh nhân có nguy cơ tim mạch bởi nó làm giảm tình trạng kết dính tiểu cầu và ngăn cản sự hình thành cục máu đông trong mạch máu. Tuy nhiên, các NSAID khác lại có thể ngăn cản tác dụng này của aspirin. Sẽ không phải là vấn đề nghiêm trọng nếu bạn chỉ thỉnh thoảng vô tình kết hợp các thuốc trên để điều trị các cơ đau cấp tính như đau nửa đầu. Nhưng nếu phải thường xuyên sử dụng cả hai loại thuốc trên thì tốt nhất nên uống aspirin vào buổi sáng và đợi 2-4 tiếng sau mới nên dùng NSAID.
Sai lầm 12: Sử dụng thuốc kháng viêm cùng với thuốc chống trầm cảm
.png)
Một nghiên cứu vào năm 2015 đã chứng minh rằng kết hợp các NSAID với các thuốc trị trầm cảm có liên quan đến sự gia tăng nguy cơ xuất huyết não. Đây là một vấn đề rất đáng ngại bởi một tỷ lệ lớn người trưởng thành mắc chứng trầm cảm cũng thường gặp phải các cơn đau mãn tính và thường xuyên phải sử dụng NSAID để giảm đau. Nếu bạn đang sử dụng NSAID thì nên hỏi ý kiến bác sỹ xem có thể có những liệu pháp điều trị khác đối với cơn đau hay không. Ví dụ nếu bạn bị đau do co thắt cơ thì có thể sử dụng thuốc giãn cơ.
Sai lầm 13: Sử dụng NSAID kèm với thuốc chống đông máu
.png)
Gần đây người ta hay đề cập đến nguy cơ mắc bệnh tim mạch và đột quỵ do sử dụng NSAID. Tuy nhiên xuất huyết tiêu hóa là nguy cơ hàng đầu gây ra bởi nhóm thuốc này và cũng là nguyên nhân gây nhập viện chủ yếu khi sử dụng NSAID. Các bệnh nhân thường sử dụng aspirin liều thấp, Coumadin hay những loại thuốc chống đông máu khác hàng ngày mà không nhận ra được nguy cơ khi dùng kèm với NSAID. Do vậy, nếu bạn đang phải dùng thuốc, hãy hỏi ý kiến bác sỹ hoặc dược sỹ xem loại thuốc OTC nào tốt nhất đối với bạn và cân nhắc giữa lợi ích cũng như nguy cơ trước khi sử dụng chúng.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
