Hiện nay, chưa có bằng chứng nào chắc chắn về hiệu quả của phẫu thuật trong điều trị đau nửa đầu trên một lượng lớn số liệu thống kê. Nghiên cứu chứng minh phẫu thuật có hiệu quả đối với đau nửa đầu vùng chẩm nhưng đây là một tình trạng khác.
Đau nửa đầu vùng chẩm thường được với tên chính xác hơn là đau dây thần kinh chẩm. Đây là tình trạng dây thần kinh chẩm bị viêm và bị kích thích gây ra cơn đau. Phẫu thuật giải áp thần kinh (Nerve Decompression Surgery – NDS) được chứng minh là có hiệu quả trong điều trị đau dây thần kinh chẩm nhưng chưa đủ bằng chứng kết luận đối với điều trị đau nửa đầu.
Theo Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kì (FDA) không chấp nhận việc coi NDS là một phương pháp điều trị đau nửa đầu. Tuy nhiên, FDA chấp nhận các phương pháp khác để điều trị bệnh lý này, chẳng hạn như Botox.
1. Hiệu quả của phẫu thuật trong điều trị đau nửa đầu
Phẫu thuật có thể được thực hiện đối với tình trạng đau nửa đầu nhưng chưa có sự nhất trí về hiệu quả trên lượng lớn dân số.
Đau nửa đầu là bệnh lý thần kinh phức tạp, chưa rõ nguyên nhân cụ thể gây bệnh. Theo một bài đánh giá (2019) cho rằng gen, tình trạng viêm và những thay đổi trong xử lý thông tin cảm giác đều có thể đóng vai trò trong quá trình gây bệnh.
Một số người cho rằng phẫu thuật giảm áp thần kinh có thể làm giảm đau nửa đầu, nhưng chưa đủ bằng chứng khoa học kết luận. Những nghiên cứu trên cỡ mẫu nhỏ, chẳng hạn: một nghiên cứu năm 2020 với sự tham gia của 70 bệnh nhân được phẫu thuật NDS cho kết quả: 94% bệnh nhân đã cải thiện hoàn toàn hoặc cải thiện đáng kể tình trạng đau nửa đầu. Tuy nhiên, một bài phân tích tổng hợp năm 2019 cho thấy: trong tổng số 627 người tham gia chỉ có 38% trong tổng số đạt được hiệu quả sau phẫu thuật điều trị đau nửa đầu. Tác giả cũng cho rằng cần phải thực hiện nhiều nghiên cứu hơn để xác định xem liệu phẫu thuật có phải là phương pháp điều trị hiệu quả đối với đau nửa đầu hay không.
2. Chỉ định của phương pháp phẫu thuật
Bác sĩ thần kinh có thể đề nghị phẫu thuật đối với những bệnh nhân đau nửa đầu không đáp ứng điều trị đối với các phương pháp điều trị khác. Một số phương pháp điều trị mà bệnh nhân thường được chỉ định ban đầu như:
- Kiểm soát cơn đau bằng thuốc, chẳng hạn như Triptans
- Thay đổi lối sống để tránh các yếu tố kích hoạt cơn đau
- Các phương pháp không phẫu thuật
Đối với bệnh nhân có vị trí đau cụ thể - điểm đau đầu tiên mỗi khi cơn đau xuất hiện, điều này sẽ giúp bác sĩ phẫu thuật khu trú được khu vực cần can thiệp. Bốn khu vực được thực hiện phẫu thuật như:
- Vùng trán
- Vùng thái dương
- Vùng mũi
- Vùng chẩm
Người bệnh cần đảm bảo có tổng trạng sức khoẻ tốt để có thể trải qua cuộc phẫu thuật và được đánh giá nguy cơ xảy ra biến chứng ở mức độ thấp.
3. Các loại phẫu thuật
Có nhiều loại phẫu thuật khác nhau mà các bác sĩ phẫu thuật có thể sử dụng để điều trị hoàn toàn đau nửa đầu.
Phương pháp giải áp thần kinh (NDS): bác sĩ phẫu thuật sẽ loại bỏ các mô gây chèn ép và cản trở các dây thần kinh nhằm loại bỏ áp lực lên các dây thần kinh.
Cắt bỏ dây thần kinh: bác sĩ phẫu thuật xác định chính xác khu vực khởi phát cơn đau. Sau đó, nhờ vào máy quét siêu âm để xác định dây thần kinh nào có liên quan đến cơn đau, bác sĩ sẽ thực hiện cắt bỏ phần cuối của dây thần kinh đó để ngăn chặn quá trình gửi tín hiệu đau.
4. Phục hồi sau phẫu thuật
Phẫu thuật trong điều trị đau nửa đầu thường ít xâm lấn, chỉ là các vết mổ nhỏ. Thời gian điều trị có thể khác nhau phụ thuộc vào loại phẫu thuật. Ngay sau khi phẫu thuật, bệnh nhân có thể bị:
- Sưng
- Tê
- Ngứa
- Đau nhói
Các triệu chứng khác ít xảy ra hơn như:
- Đau đầu sau phẫu thuật
- Rụng tóc
- Bầm tím tạm thời
Thông thường, các tác dụng phụ này sẽ cải thiện trong vòng vài tháng. Chúng ta có thể thực hiện theo chỉ dẫn của bác sĩ để quá trình diễn ra nhanh hơn, chẳng hạn:
- Giữ vệ sinh khu vực phẫu thuật
- Theo dõi triệu chứng của nhiễm trùng
- Sử dụng các thuốc mà bác sĩ đã kê đơn
- Báo cáo bất kỳ các triệu chứng bất thường ngay lập tức với bác sĩ
5. Yếu tố nguy cơ và biến chứng
Bất kỳ phẫu thuật nào cũng có nguy cơ nhiễm trùng vết thương. Tuy nhiên, phương pháp NDS và cắt bỏ dây thần kinh cũng có nguy cơ thấp xảy ra các biến chứng, bao gồm:
- Khô mũi hoặc chảy nước mũi: phẫu thuật NDS hoặc cắt dây thần kinh ở vùng mũi có thể khiến bị khô hoặc chảy nước mũi, viêm xoang sau khi phẫu thuật. Nếu người đó trước đây bị lệch vách ngăn mũi thì có thể bị lệch lại.
- Cứng cổ: phẫu thuật ở vùng chẩm có thể dẫn tới biến chứng tiềm ẩn là cổ cứng hoặc tê bì.
- U thần kinh: U thần kinh có thể phát triển sau khi cắt dây thần kinh. Điều này có thể gây đau đớn và dẫn đến nhiễm trùng. Tuy nhiên, bác sĩ phẫu thuật có thể cố gắng hạn chế điều này bằng cách chôn các đầu dây thần kinh vào mô cơ.
- Hõm thái dương: Phẫu thuật vùng thái dương có thể bị hõm thái dương, thái dương trở nên phẳng hoặc lõm xuống. Mặc dù tình trạng này không nghiêm trọng nhưng nó ảnh hưởng đến tính thẩm mỹ. Trong một nghiên cứu cho thấy 53% những người được phẫu thuật vùng thái dương có thái dương bị lõm.
6. Các phương pháp ít xâm lấn
Ngoài phương pháp cắt bỏ dây thần kinh và NDS, có các phương pháp khác có thể được chỉ định trong điều trị đau nửa đầu. Chúng ít xâm lấn hơn và thường không có tác dụng phụ.
Botox: Đây là một loại độc tố. Các bác sĩ có thể tiến hành tiêm botox vào các mô có liên quan đến đau nửa đầu. Botox đi vào các đầu dây thần kinh và giúp ngăn chặn việc giải phóng các chất hóa học liên quan đến việc truyền tín hiệu đau đến não. Tiêm botox thường kéo dài trong khoảng 3 tháng. Tuy nhiên, chúng ta có thể áp dụng nhiều phương pháp điều trị trước khi phương pháp này phát huy tác dụng.
FDA đã chấp thuận việc sử dụng Botox như một lựa chọn điều trị chứng đau nửa đầu mãn tính ở người lớn. Các bác sĩ cũng có thể kê đơn Botox ngoài hướng dẫn chỉ định như một phương pháp điều trị đau nửa đầu cho trẻ em và thanh thiếu niên.
Châm cứu: Mục đích giúp làm chậm quá trình truyền cơn đau. Theo Tổ chức đau nửa đầu của Mỹ, có đến 59% những người được châm cứu để điều trị đau nửa đầu cho biết tần suất đau đầu của họ giảm từ 50% trở lên. Hiệu quả có thể kéo dài hơn 6 tháng.
Kích thích thần kinh phế vị: Quy trình được FDA chấp thuận. Phương pháp này đặt các điện cực xung quanh dây thần kinh phế vị. Sau đó, sử dụng thiết bị để truyền các xung điện nhỏ đến khu vực này.
Theo Hiệp hội Đau đầu Hoa Kì, các thử nghiệm lâm sàng cho thấy kích thích dây thần kinh phế vị có thể làm giảm cơn đau và không có tác dụng phụ đáng kể nào liên quan đến việc điều trị.
7. Tổng kết
Phẫu thuật có thể được áp dụng để điều trị đau nửa đầu, nhưng mức độ hiệu quả của nó vẫn đang được nghiên cứu. Một số người có thể thấy giảm triệu chứng sau khi phẫu thuật NDS hoặc cắt dây thần kinh, nếu tất cả các phương pháp điều trị khác không có kết quả và nếu có điểm xuất phát cụ thể của cơn đau.
Các lựa chọn thay thế ít xâm lấn hơn bao gồm tiêm Botox, châm cứu và kích thích dây thần kinh phế vị.
Bệnh nhân cần trao đổi với bác sĩ thần kinh về những lợi ích và rủi ro của các phương pháp điều trị đau nửa đầu khác nhau trước khi điều trị.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
