1. Tổng quan
Chóng mặt lành tính do tư thế (BPPV) là một trong những nguyên nhân phổ biến gây nên chóng mặt (đột ngột cảm giác nhìn mọi vật xung quanh trở nên chao đảo hoặc cảm giác đầu trở nên quay cuồng).
Chóng mặt lành tính do tư thế gây ra các cơn chóng mặt từ nhẹ đến nặng trong thời gian ngắn. Nó thường xảy ra khi bạn thay đổi tư thế đầu. Điều này có thể xảy ra khi ngẩng đầu lên hoặc cúi xuống, khi nằm xuống, khi trở mình hoặc ngồi lên trên giường.
Mặc dù chóng mặt lành tính do tư thế có thể gây khó chịu nhưng nó hiếm khi nghiêm trọng trừ khi nó làm tăng nguy cơ té ngã. Tình trạng này có thể điều trị được.
2. Triệu chứng của chóng mặt lành tính do tư thế
Các dấu hiệu và triệu chứng của chóng mặt tư thế kịch phát lành tính (BPPV) có thể bao gồm:
- Choáng váng.
- Cảm giác bản thân hoặc mọi thứ xung quanh đang quay hoặc chuyển động.
- Mất thăng bằng hoặc loạng choạng.
- Buồn nôn.
- Nôn ói.
Các dấu hiệu và triệu chứng của chóng mặt lành tính do tư thế có thể xuất hiện và biến mất, thường kéo dài dưới một phút. Các cơn chóng mặt lành tính do tư thế có thể biến mất trong một thời gian và sau đó tái phát trở lại.
Các hoạt động gây ra các dấu hiệu và triệu chứng của chóng mặt lành tính do tư thế có thể khác nhau ở mỗi người nhưng hầu như luôn xảy ra khi thay đổi tư thế đầu. Một số người cũng cảm thấy mất thăng bằng khi đứng hoặc đi bộ.
Chuyển động mắt theo nhịp bất thường thường đi kèm với các triệu chứng chóng mặt tư thế kịch phát lành tính.
Cần đi khám bác sĩ khi bị chóng mặt tái phát, đột ngột, nghiêm trọng hoặc kéo dài và không rõ nguyên nhân.
Dấu hiệu cấp cứu:
Mặc dù chóng mặt thường không phải là dấu hiệu của bệnh lý nguy hiểm nhưng bạn cần đi khám ngay lập tức nếu chóng mặt, hoa mắt đi kèm với những triệu chứng sau:
- Đau đầu mới xuất hiện, đau đầu theo kiểu khác hoặc đau đầu dữ dội.
- Sốt.
- Nhìn đôi hoặc mất thị lực.
- Mất thính lực.
- Khó nói.
- Yếu chân hoặc tay.
- Mất ý thức.
- Ngã hoặc đi lại khó khăn.
- Tê hoặc ngứa ran.
Các dấu hiệu và triệu chứng được liệt kê ở trên có thể báo hiệu một tình trạng nghiêm trọng hơn.
3. Nguyên nhân gây chóng mặt lành tính do tư thế
Chóng mặt lành tính do tư thế thường không có nguyên nhân cụ thể, được gọi là chóng mặt lành tính do tư thế vô căn.
Khi nguyên nhân được biết, chóng mặt lành tính do tư thế thường liên quan đến chấn thương va đập từ nhẹ đến nặng vào vùng đầu. Các nguyên nhân ít phổ biến hơn của chóng mặt lành tính do tư thế bao gồm các rối loạn làm tổn thương tai trong hoặc hiếm gặp như tổn thương xảy ra trong quá trình phẫu thuật tai hoặc nằm ngửa trong thời gian dài. Chóng mặt lành tính do tư thế cũng có liên quan đến tình trạng đau nửa đầu.
Vai trò của tai
Bên trong tai của bạn có một cơ quan nhỏ gọi là mê cung tiền đình. Nó bao gồm ba cấu trúc hình vòng lặp (ống bán nguyệt) chứa chất lỏng và các cảm biến giống như sợi tóc giúp theo dõi chuyển động quay của đầu bạn.
Các cấu trúc khác (cơ quan sỏi thính giác) trong tai theo dõi chuyển động của đầu lên và xuống, phải và trái, qua lại và tư thế đầu liên quan đến trọng lực. Các cơ quan này chứa các tinh thể khiến chúng ta nhạy với trọng lực. Vì nhiều lý do, những tinh thể này có thể bị di chuyển. Lúc này, chúng có thể di chuyển vào một trong các ống bán nguyệt, đặc biệt là khi đang nằm. Điều này làm cho ống bán nguyệt trở nên nhạy cảm dẫn tới chúng ta cảm thấy chóng mặt khi thay đổi tư thế đầu.
4. Yếu tố nguy cơ
Chóng mặt lành tính do tư thế thường xuất hiện chủ yếu ở độ tuổi từ 50 trở lên nhưng nó có thể xảy ra ở bất kỳ độ tuổi nào. Tình trạng này thường xảy ra ở nữ nhiều hơn nam. Chấn thương vùng đầu hoặc bất kỳ rối loạn ở cơ quan thăng bằng của tai cũng có thể khiến chúng ta dễ bị chóng mặt tư thế hơn.
5. Biến chứng
Mặc dù chóng mặt lành tính do tư thế gây khó chịu nhưng hiếm khi có biến chứng. Chóng mặt của chóng mặt lành tính do tư thế có thể khiến mất cân bằng và điều này làm tăng nguy cơ té ngã.
6. Chẩn đoán
Bác sĩ có thể sẽ cho người bệnh thực hiện một vài xét nghiệm để tìm nguyên nhân gây bệnh. Trong quá trình khám thực thể, bác sĩ có thể tìm các dấu hiệu như:
- Các dấu hiệu và triệu chứng của chóng mặt xảy ra khi chuyển động mắt hoặc đầu và sau đó giảm đi trong vòng chưa đầy một phút.
- Chóng mặt với các chuyển động cụ thể của mắt khi bạn nằm ngửa, đầu quay sang một bên và hơi nghiêng về mép giường bệnh.
- Chuyển động không tự chủ của mắt từ bên này sang bên kia.
- Không có khả năng kiểm soát chuyển động mắt.
Nếu vẫn chưa xác định được nguyên nhân, bác sĩ có thể thực hiện thêm các xét nghiệm bổ sung như:
- Điện ký rung giật nhãn cầu (ENG) hoặc ảnh động nhãn đồ (VNG): xét nghiệm giúp phát hiện chuyển động bất thường của mắt. ENG (sử dụng điện cực) hoặc VNG (sử dụng camera nhỏ) có thể giúp xác định xem chóng mặt có phải do bệnh tai trong hay không bằng cách đo chuyển động mắt không tự chủ với các tư thế đầu khác nhau hoặc các cơ quan thăng bằng bị kích thích bằng nước hoặc không khí.
- Chụp cộng hưởng từ (MRI): sử dụng từ trường và sóng vô tuyến để tạo ra hình ảnh cắt ngang của đầu và cơ thể. Bác sĩ có thể sử dụng những hình ảnh này để xác định và chẩn đoán một loạt các tình trạng. MRI có thể được thực hiện để loại trừ các nguyên nhân khác có thể gây chóng mặt.
7. Điều trị
Chóng mặt lành tính do tư thế có thể tự khỏi sau vài tuần đến vài tháng. Tuy nhiên, để giúp triệu chứng mất đi sớm hơn, bác sĩ, chuyên gia thính học hoặc nhà vật lý trị liệu có thể điều trị bằng thủ thuật tái định vị canalith.
Tái định vị canalith
Thủ thuật được thực hiện tại phòng khám của bác sĩ, quy trình định vị lại canalith bao gồm một số thao tác đơn giản và từ từ thay đổi tư thế đầu của người bệnh. Mục đích là để di chuyển các hạt sỏi từ các ống bán nguyệt chứa đầy chất lỏng của tai trong vào một khu vực mở giống như túi nhỏ (tiền đình) chứa một trong các cơ quan trong tai, đây là nơi nơi các hạt sỏi này không gây chóng mặt và được hấp thụ dễ dàng hơn. Mỗi vị trí được giữ trong khoảng 30 giây sau khi bất kỳ triệu chứng hoặc chuyển động mắt bất thường nào dừng lại. Phương pháp này thường mang lại hiệu quả sau một hoặc hai lần điều trị.
Bác sĩ có thể hướng dẫn cho bệnh nhân cách tự thực hiện thủ thuật tại nhà khi cần.
Phẫu thuật thay thế
Trong một số trường hợp hiếm, khi thủ thuật tái định vị canalith không có hiệu quả, bác sĩ có thể đề nghị phẫu thuật. Trong quá trình phẫu thuật, một nút chặn xương được sử dụng để chặn phần tai trong gây ra chóng mặt. Nút này ngăn ống bán nguyệt trong tai không thể phản ứng với các chuyển động của hạt sỏi hoặc chuyển động của đầu nói chung. Tỷ lệ thành công đối với phẫu thuật cắm ống tủy là khoảng 90%.
8. Các biện pháp khắc phục
Khi bạn bị chóng mặt có liên quan tới chóng mặt lành tính do tư thế, bạn có thể chú ý tới các điều sau:
- Đề phòng khả năng mất thăng bằng dẫn đến ngã và chấn thương nặng.
- Tránh các cử động, chẳng hạn như ngước lên gây ra chóng mặt.
- Ngồi xuống ngay lập tức khi cảm thấy chóng mặt.
- Sử dụng ánh sáng tốt nếu bạn thức dậy vào ban đêm.
- Đi bộ bằng gậy để ổn định nếu bạn có nguy cơ bị té ngã.
- Tuân thủ điều trị để kiểm soát các triệu chứng một cách hiệu quả.
Chóng mặt lành tính do tư thế có thể tái phát ngay cả sau khi điều trị thành công. Mặc dù không có cách điều trị nhưng tình trạng này có thể được kiểm soát bằng vật lý trị liệu và các phương pháp điều trị tại nhà.
9. Bạn cần chuẩn bị gì trước khi đi khám?
Bạn cần đi khám khi có các triệu chứng đặc trưng của chóng mặt lành tính do tư thế. Sau những đánh giá ban đầu, bác sĩ có thể gợi ý bạn gặp bác sĩ chuyên khoa tai mũi họng hoặc bác sĩ chuyên về não bộ và thần kinh. Sau đây là những thông tin cần thiết có thể hữu ích cho bạn khi đi khám bệnh:
- Viết ra các triệu chứng của bản thân, bao gồm thời điểm khởi phát và tần suất xảy ra.
- Lưu ý bất kỳ chấn thương vùng đầu nào gần đây, kể cả những tai nạn hoặc thương tích nhỏ.
- Tiền sử bệnh: bất kỳ bệnh lý nào đang được điều trị và tên của bất kỳ loại thuốc, vitamin và chất bổ sung nào đang dùng.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
