Mất ngủ thường xuyên và mối nguy hại tới sức khỏe

1. Mất ngủ mạn tính là gì?

Mất ngủ mạn tính là một dạng rối loạn giấc ngủ kéo dài trên 3 lần/tuần và duy trì ít nhất trong 3 tháng, gây ảnh hưởng đến hiệu suất lao động, chức năng nhận thức và chất lượng sống của người bệnh. Bệnh nhân có thể gặp khó khăn trong việc khởi phát giấc ngủ, duy trì giấc ngủ, thức dậy sớm không mong muốn, hoặc ngủ không sâu.

Mất ngủ mạn tính là một rối loạn ngày càng phổ biến, đặc biệt trong bối cảnh áp lực công việc, lối sống ít vận động và tiếp xúc liên tục với thiết bị điện tử gia tăng.

Thường xuyên bị mất ngủ có thể ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu suất làm việc vào ban ngày

2. Hậu quả sức khỏe do mất ngủ mạn tính gây ra

Mất ngủ kéo dài ảnh hưởng đến gần như toàn bộ hệ thống cơ quan trong cơ thể. Dưới đây là một số tác động điển hình:

2.1 Suy giảm khả năng nhận thức và hiệu suất làm việc

Người bệnh thường rơi vào trạng thái mệt mỏi, giảm tập trung, phản xạ chậm và suy giảm trí nhớ ngắn hạn. Tình trạng này kéo dài làm giảm hiệu suất học tập và lao động, tăng nguy cơ tai nạn nghề nghiệp và tai nạn giao thông.

2.2 Rối loạn chuyển hóa và tăng cân

Thiếu ngủ ảnh hưởng đến hormone điều hòa cảm giác đói (ghrelin) và no (leptin), làm tăng cảm giác thèm ăn, nhất là với thực phẩm giàu calo. Đồng thời, thiếu ngủ làm giảm mức độ chuyển hóa năng lượng, gây rối loạn chuyển hóa lipid và tăng tích mỡ nội tạng.

2.3 Ảnh hưởng đến hệ tim mạch

Mất ngủ kích thích hệ thần kinh giao cảm hoạt động mạnh vào ban đêm, làm tăng nhịp tim, tăng huyết áp và tăng tiết insulin – những yếu tố nguy cơ của tăng huyết áp, bệnh mạch vành, rối loạn lipid máu và đái tháo đường type 2.

2.4 Rối loạn chức năng da

Tình trạng tăng tiết cortisol do mất ngủ có thể làm tăng viêm da, mụn trứng cá, khô da và lão hóa sớm. Giấc ngủ sâu là thời điểm hormone tăng trưởng được tiết nhiều – cần thiết cho tái tạo da và mô.

2.5 Tăng nguy cơ rối loạn tâm thần

Mất ngủ là yếu tố nguy cơ hoặc triệu chứng khởi phát của các rối loạn tâm thần như lo âu lan tỏa, trầm cảm, rối loạn cảm xúc lưỡng cực. Bệnh nhân thường biểu hiện cáu gắt, mất kiên nhẫn, giảm động lực và có thể phát triển rối loạn loạn thần nếu không điều trị sớm.

2.6 Tăng nguy cơ ung thư

Một số nghiên cứu dịch tễ học chỉ ra rằng phụ nữ ngủ <6 giờ/đêm có nguy cơ cao mắc ung thư vú hoặc ung thư đại – trực tràng. Nguyên nhân được cho là do giảm tiết melatonin – một hormone có tính chất chống oxy hóa, hỗ trợ miễn dịch và điều hòa chu kỳ tế bào.

3. Nguyên nhân phổ biến gây mất ngủ mạn tính

Mất ngủ mạn tính thường do nhiều yếu tố phối hợp, bao gồm:

3.1 Căng thẳng và stress kéo dài

Căng thẳng trong công việc, gia đình, học tập hoặc tài chính làm tăng hoạt động của hệ thần kinh giao cảm, rối loạn tiết hormone melatonin và làm gián đoạn chu kỳ sinh lý giấc ngủ.

3.2 Thói quen sử dụng chất kích thích

Caffeine, nicotine và rượu có thể gây kích thích vỏ não, ức chế sóng delta, ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ sâu (NREM 3). Caffeine tồn tại trong máu đến 6–8 giờ sau khi tiêu thụ.

3.3 Rối loạn tâm thần và thần kinh

Các rối loạn như trầm cảm, lo âu, rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) thường đi kèm với mất ngủ. Ngoài ra, bệnh nhân sa sút trí tuệ, Parkinson, hoặc chấn thương sọ não cũng thường có biểu hiện mất ngủ.

3.4 Bệnh lý nội khoa mãn tính

Một số bệnh như viêm loét dạ dày, trào ngược dạ dày – thực quản, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, viêm khớp, tiểu đêm do bệnh lý tiết niệu,… gây khó chịu về đêm và làm rối loạn giấc ngủ.

3.5 Tác dụng phụ của thuốc

Các thuốc như corticoid, chống trầm cảm nhóm SSRI, thuốc lợi tiểu, chống dị ứng thế hệ 1,… có thể gây mất ngủ nếu dùng gần giờ ngủ.

4. Khuyến nghị và hướng xử trí

4.1 Thay đổi hành vi và vệ sinh giấc ngủ

Duy trì giờ ngủ – thức cố định, kể cả cuối tuần.
Tránh ngủ trưa >30 phút hoặc sau 15h.
Hạn chế tiếp xúc ánh sáng xanh 1–2h trước khi ngủ.
Không dùng chất kích thích ít nhất 6 giờ trước ngủ.
Tạo không gian ngủ yên tĩnh, tối, nhiệt độ phù hợp.

4.2 Tư vấn y khoa chuyên khoa thần kinh hoặc tâm thần

Bệnh nhân mất ngủ kéo dài nên được:

Khai thác bệnh sử chi tiết, khám lâm sàng.
Đánh giá tình trạng tâm lý – thần kinh.
Làm đa ký giấc ngủ (polysomnography) nếu nghi ngờ ngưng thở khi ngủ.
Được kê đơn thuốc hỗ trợ giấc ngủ ngắn hạn nếu cần thiết, với theo dõi sát.

5. Kết luận

Mất ngủ mạn tính không chỉ gây ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống mà còn làm tăng nguy cơ bệnh lý tim mạch, chuyển hóa, rối loạn thần kinh – tâm thần và ung thư. Việc quản lý mất ngủ cần sự kết hợp giữa thay đổi hành vi lối sống, tâm lý trị liệu, và điều trị nguyên nhân nền tảng.