Biên dịch: Ths.Bs Lâm Hoàng Cát Tiên
Đại dịch COVID 19 vẫn đang là vấn đề sức khỏe cấp thiết toàn cầu. Tìm hiểu về đáp ứng miễn dịch do nhiễm virus SARS-CoV-2 rất quan trọng trong công cuộc chống dịch.
Về sinh bệnh học, tác nhân gây bệnh của đại dịch COVID-19 (SARS-CoV-2) dường như tương tự với tác nhân SARS-CoV của dịch SARS ở một số đặc điểm. Ngoài ra, một nghiên cứu trong phòng thí nghiệm gần đây cho thấy kháng thể trung hòa của bệnh nhân SARS giai đoạn hồi phục có thể ngăn chặn vi-rút SARS-CoV-2 xâm nhập vào các tế bào đích, hiện tượng này ngụ ý có hiện tượng kháng thể bảo vệ chéo giữa hai loại vi-rút này. Như vậy, khả năng miễn dịch bảo vệ tiềm năng chống tái nhiễm với SARS-CoV-2 có thể được chia sẻ từ một số tính năng phổ biến trong thời kỳ hồi phục của SARS-CoV.
Các kháng thể bảo vệ đặc hiệu, bao gồm Immunoglobulin G (IgG) và kháng thể trung hòa (NAbs), được sản xuất bởi các tế bào B sau khi bị nhiễm vi-rút, có thể ngăn chặn vi-rút xâm nhập vào tế bào chủ và bảo vệ chống lại tái nhiễm vi-rút. Một nghiên cứu đoàn hệ về SARS-CoV ở bệnh nhân trong giai đoạn hồi phục (56 trường hợp, từ một bệnh viện Cảnh sát Bắc Kinh, Trung Quốc) cho thấy các kháng thể IgG và NAbs có mối tương quan cao, các kháng thể này đạt nồng độ cực đại vào tháng thứ 4 sau khi phát bệnh và giảm dần sau đó (hình). Mặc dù hiệu giá kháng thể giảm rõ rệt sau tháng thứ 16, nhưng IgG và NAbs vẫn có thể phát hiện ở tất cả các bệnh nhân trong suốt 2 năm theo dõi, ngoại trừ ở lần khám cuối cùng (vào tháng 24) có 11,8% bệnh nhân chuyển sang âm tính. Kéo dài thời gian theo dõi lên 3 năm thì IgG và NAbs vẫn có thể được phát hiện lần lượt ở 74,2% và 83,9% bệnh nhân vào tháng thứ 36.
Một nghiên cứu khác (176 trường hợp, bệnh viện được chỉ định chuyên điều trị SARS ở Sơn Tây, Trung Quốc) cho thấy kết quả tương tự, có tới 11,8% mẫu huyết thanh có IgG dương tính vào ngày thứ 7 sau khi xuất hiện triệu chứng SARS-CoV. Tỷ lệ dương tính tăng dần, đạt 100% vào ngày thứ 90 và không thay đổi cho đến ngày 200. Khoảng 93,9% và 89,6% số bệnh nhân này có thể được phát hiện sau 1 và 2 năm (tương ứng). Đáng chú ý, 3 năm sau, có đến 50% bệnh nhân vẫn còn IgG đặc hiệu SARS-CoV. Một nghiên cứu với thời gian theo dõi dài nhất (23 trường hợp, Bắc Kinh, Trung Quốc) cho thấy có 8,7% bệnh nhân hồi phục được duy trì nồng độ IgG đặc hiệu với SARS-CoV. Những công trình nghiên cứu này cho thấy rằng các đáp ứng miễn dịch của các kháng thể đặc hiệu được duy trì ở hơn 90% bệnh nhân SARS-CoV đã hồi phục trong 2 năm.
Hiệu giá kháng thể Immunoglobulin G (IgG) và kháng thể trung hòa (NAbs) ở bệnh nhân SARS theo thời gian
Nghiên cứu đăng trên tạp chí Bệnh truyền nhiễm của Hội bệnh truyền nhiễm Hoa Kỳ (IDSA) của tác giả Valeria De Giorgi và cộng sự vào tháng 6 năm 2021 kết luận miễn dịch tự nhiên có được sau nhiễm SARS - CoV - 2 có thể tồn tại đến 11 tháng. Các tác giả này đến từ Viện sức khỏe quốc gia (NIH), Viện quốc gia về bệnh nhiễm và Dị ứng (NIAID) Hoa Kỳ và NC được công bố trên tạp chí có uy tín xuất bản bởi Đại học Oxford.
Các tác giả đã phân tích tiến cứu có theo dõi dọc huyết tương của 228 người nhiễm bệnh, phân tích tại nhiều thời điểm trong quá trình theo dõi và đưa ra kết luận: tại thời điểm trung bình 47,5 ngày sau khi bắt đầu có dấu hiệu cải thiện triệu chứng, 97% người nhiễm bệnh có kháng thể kháng virus SARS-CoV-2; 91,4% bện nhân có nồng độ IgG trên ngưỡng phát hiện đến 11 tháng sau khi phục hồi triệu chứng. Tuy 25% người bệnh có hiện tượng hiệu giá kháng thể giảm dần theo thời gian nhưng chuyển đổi huyết thanh biến mất kháng thể là không thường gặp. Các tác giả kết luận: hầu hết các cá nhân bị nhiễm SARS-CoV-2 đều đạt được trí nhớ miễn dịch trong hầu hết năm đầu tiên sau nhiễm, ngay cả những ca nhiễm bệnh nhẹ, và tình trạng miễn dịch này có thể tồn tại đến 11 tháng sau khi khỏi bệnh.
Về sự tái nhiễm SARS-CoV-2, thực tế, các trường hợp tái nhiễm đã bắt đầu được báo cáo vào cuối năm 2020. Tuy nhiên, hầu hết các trường hợp tái nhiễm đều ít nghiêm trọng hơn rất nhiều so với bện cảnh ban đầu, đưa đến giả thuyết lạc quan rằng trí nhớ miễn dịch của hàng triệu người sống sót sau COVID-19 sẽ có khả năng đóng góp vào miễn dịch cộng đồng để chế ngự đại dịch.
Trí nhớ miễn dịch cho phép phản ứng nhanh và mạnh hơn khi gặp lại mầm bệnh tương tự hoặc có liên quan và có thể góp phần vào khả năng miễn dịch của cộng đồng. Các tác giả quan sát thấy đáp ứng miễn dịch sau nhiễm SARS-CoV-2 là bền vững và cho rằng bệnh nhân nhiễm virus có thể có khả năng không tái nhiễm.
Công bố khoa học của Tổ chức Y tế thế giới vào tháng 5/2021 cũng nêu rõ 90-99% người nhiễm SARS-CoV-2 sẽ phát triển các kháng thể trung hòa trong vòng 2-4 tuần sau khi nhiễm virus. Một tỷ lệ nhỏ các cá thể không xuất hiện kháng thể trung hòa sau khi nhiễm SARS-CoV-2 không rõ lý do. Những người bị nhiễm trùng nhẹ hoặc không có triệu chứng có xu hướng có mức kháng thể thấp hơn những người bị bệnh nặng, và một số nghiên cứu đã gợi ý rằng một số người có suy giảm nồng độ kháng thể trong vài tháng sau khi nhiễm bệnh. Các nghiên cứu cũng phát hiện có trí nhớ miễn dịch bao gồm sự hiện diện của Tế bào B, và tế bào T CD4 + và CD8 +, cho thấy khả năng miễn dịch mạnh mẽ ở thời điểm 6 tháng sau khi nhiễm bệnh ở 95% đối tượng được nghiên cứu, không phân biệt người bị nhiễm trùng không triệu chứng, nhẹ, trung bình hay nặng.
Mặc dù cho đến nay, báo cáo về tái nhiễm là hiếm, việc tái nhiễm SARS-CoV-2 có thể xảy ra. Bốn nghiên cứu lớn từ Vương quốc Anh, Hoa Kỳ và Đan Mạch ước tính rằng việc nhiễm SARS-CoV-2 giúp bảo vệ 80-90% khỏi sự tái nhiễm lên đến 7 tháng, và bảo vệ lên đến 94% chống lại sự xuất hiện các triệu chứng bệnh khi có tái nhiễm.
Công bố này của WHO kết luận các bằng chứng hiện tại chỉ ra rằng hầu hết các cá nhân phát triển phản ứng miễn dịch mạnh mẽ sau khi bị nhiễm SARSCoV-2 tự nhiên và sự nhiễm virus có thể dẫn đến đáp ứng miễn dịch không làm phát triển thành bệnh có triệu chứng tương tự như hiện tượng có được do tiêm chủng. Lưu ý, sự xuất hiện của các biến thể vẫn đặt ra nghi ngờ về khả năng trốn thoát miễn dịch của chúng sau nhiễm bệnh tự nhiên hoặc sau tiêm chủng.
Tài liệu tham khảo
1. Valeria De Giorgi et al, Naturally acquired SARS-CoV-2 immunity persists for up to 11 months following infection - The Journal of Infectious Diseases, jiab295, https://doi.org/10.1093/infdis/jiab295
2. Covid - 19 Natural immunity - WHO Scientific brief 10/5/2021. WHO/2019-nCoV/Sci_Brief/Natural_immunity/2021.1
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
