VÌ SAO SỰ TRƯỞNG THÀNH CẦN PHẢI ĐI QUA GIAN KHÓ | Mark Manson

Tôi nhận được rất nhiều câu hỏi từ độc giả về nỗi đau, chấn thương, thử thách và sự gian khó. Phần lớn trong số đó xoay quanh những thắc mắc như: “Có phải đôi khi mình phải chịu đựng quá nhiều nỗi đau không?”, hay “Có những tình huống nào mà nỗi đau và gian khó không còn mang tính xây dựng nữa, mà chỉ đơn giản là làm hại mình?”, hoặc “Còn chấn thương thì sao? Rõ ràng chấn thương là một thứ tồn tại thật mà.”

Đây đều là những câu hỏi tuyệt vời. Và trong bài viết này, tôi sẽ trả lời tất cả những câu hỏi đó bằng cách đi sâu vào tâm lý học của nỗi đau, chấn thương, quá trình hồi phục, và cách chúng ta xây dựng sức mạnh tinh thần. Nói theo lời của huyền thoại Tom Brady: “Cố lên nào!”

“LƯỢNG ĐAU NÀY LÀ VỪA ĐỦ RỒI”

Ai cũng nhớ câu chuyện cổ tích về Cô bé Tóc Vàng và Ba chú Gấu. Bạn biết đấy, bát cháo này thì nóng quá, bát kia thì nguội quá, còn bát kia thì vừa vặn.

Nỗi đau cũng vận hành theo cách tương tự. Quá nhiều đau đớn sẽ dẫn đến chấn thương tinh thần và cảm giác bất lực. Quá ít đau đớn sẽ khiến ta trở nên ích kỷ, tự mãn và coi mình là trung tâm của vũ trụ.

Nhưng nếu có một lượng đau và gian khó vừa đủ – chính điều đó mới cho ta cảm giác mình đã chinh phục được điều gì đó, thấy cuộc sống mình có ý nghĩa, và dần bồi đắp niềm tự hào, giá trị bản thân – nền tảng vững chắc của một tâm hồn khỏe mạnh và một cuộc sống hạnh phúc.

Vậy làm sao để xác định “vùng an toàn” – hay nói vui là “Vùng Vừa Đủ” của nỗi đau? Làm sao để biết mức độ đau nào là vừa vặn?

Nói chung, nghiên cứu cho thấy khi ta đối mặt với những thử thách mà bản thân tin rằng mình có thể vượt qua, những gian khó ấy cuối cùng sẽ trở thành nguồn động lực và mang lại cảm giác thành tựu, ý nghĩa.

Nhưng khi gặp phải những thử thách vượt quá khả năng chịu đựng, khiến ta cảm thấy bất lực, đó chính là lúc ta bị đánh gục, thậm chí rơi vào chấn thương tinh thần sâu sắc.

RÈN LUYỆN TINH THẦN CŨNG NHƯ TẬP TẠ

Để hiểu được giá trị của những thử thách về mặt tinh thần và cảm xúc, có lẽ phép so sánh dễ hiểu nhất chính là việc rèn luyện thể chất:

- Nếu bạn không bao giờ vận động cơ thể, không bao giờ để cơ bắp mình làm việc, bạn sẽ trở nên mềm yếu, dễ tổn thương. Bạn dễ bị thương tích, và thiếu khả năng bảo vệ chính mình, bảo vệ sức khỏe của mình. Tương tự, nếu bạn không bao giờ thử thách bản thân về mặt tinh thần hay cảm xúc, bạn cũng sẽ trở nên yếu đuối, dễ bị tổn thương bởi những va chạm trong cuộc sống. Bạn dễ bị xúc phạm, dễ bị kích động bởi những chuyện xảy ra xung quanh. Bạn sẽ không có đủ sức mạnh tinh thần để bảo vệ chính mình, để duy trì sự cân bằng và lành mạnh.

- Nếu bạn tập luyện quá mức – hoặc cố gắng nâng những mức tạ quá sức – bạn sẽ bị chấn thương. Những chấn thương này sẽ dẫn đến những cơn đau mãn tính, vượt ngoài tầm kiểm soát của bạn, và làm mất đi khả năng làm chủ cơ thể ở phần bị tổn thương. Tương tự, nếu bạn trải qua những cú sốc tâm lý vượt quá sức chịu đựng, bạn sẽ bị chấn thương tinh thần. Và những nỗi đau ấy cũng sẽ trở thành những vết thương âm ỉ, khiến bạn cảm thấy bất lực trong một (hoặc nhiều) khía cạnh của cuộc sống.

- Cách để trở nên mạnh mẽ hơn về thể chất chính là liên tục đẩy giới hạn bản thân – tập luyện những động tác, những mức tạ, những bài tập hơi khó hơn so với trước đây. Khi bạn làm vậy, cơ thể sẽ thích nghi, trở nên dẻo dai hơn, bền bỉ hơn. Bạn sẽ có khả năng kiểm soát cơ thể tốt hơn, bảo vệ bản thân tốt hơn. Và tương tự, cách để trở nên mạnh mẽ hơn về mặt tinh thần là dần dần thử thách chính mình – đối diện với những trải nghiệm khó nhưng vẫn nằm trong khả năng kiểm soát. Khi làm vậy, bạn sẽ dần xây dựng được sức mạnh tinh thần, khả năng hồi phục, và sự kiên cường. Bạn sẽ tự tin hơn trong việc làm chủ cuộc sống và đối mặt với mọi thử thách mà cuộc đời ném vào mình.

Trong suốt chiều dài lịch sử, con người thường có xu hướng khiến nhau phải chịu đựng nhiều nỗi đau hơn. Bởi vì phần lớn lịch sử loài người thực sự khắc nghiệt – chiến tranh, nạn đói, dịch bệnh, nô lệ, bạo quyền... đó là trạng thái bình thường, chứ không phải là ngoại lệ. Vậy nên, người ta thường nghiêm khắc với con cái, nghiêm khắc với nhau, và rất ít khi dành cho nhau sự cảm thông.

Nhưng mọi thứ bắt đầu thay đổi vào khoảng một trăm năm trước, khi Freud và tâm lý học trở nên phổ biến. Ngày nay, có thể nói rằng ở nhiều khía cạnh, chúng ta đã trở nên quá mềm mỏng. Và theo tôi, lý do dẫn đến điều này là vì chúng ta đang nhầm lẫn giữa cảm thông và lòng trắc ẩn.

SỰ KHÁC NHAU GIỮA CẢM THÔNG VÀ LÒNG TRẮC ẨN

Tôi tin rằng vấn đề lớn nhất của xã hội ngày nay có thể tóm gọn trong một câu đơn giản: con người đang nhầm lẫn giữa cảm thông và lòng trắc ẩn.

Cảm thông là cảm thấy buồn cho ai đó, mong rằng họ sẽ không phải buồn nữa.

Cảm thông nghe qua thì cao thượng (“mọi người nên bớt khổ đau đi!”), nhưng đôi khi, nếu nhìn kỹ, nó lại ẩn giấu một chút vị kỷ: “mọi người nên bớt đau khổ, để tôi không phải khó chịu vì thấy họ khổ nữa.”

Cảm thông và lòng trắc ẩn có vẻ giống nhau, nhưng thật ra lại khác biệt ở một điểm cốt lõi.

Cả hai đều bắt đầu bằng việc cảm thấy buồn cho ai đó. Nhưng trong khi cảm thông chỉ đơn giản là mong người kia bớt khổ, thì lòng trắc ẩn lại là sẵn sàng bước vào nỗi đau cùng họ, đồng hành với họ để vượt qua thử thách ấy.

Cảm thông là gửi hoa và một tấm thiệp cho người bạn khi họ mất cha mẹ.

Lòng trắc ẩn là chạy ngay đến bên họ, ngồi cạnh và ôm họ trong lúc họ khóc.

Cảm thông là cho đứa trẻ món đồ chơi mà nó đòi chỉ để nó nín khóc.

Lòng trắc ẩn là để đứa trẻ khóc, bởi bạn biết rằng nó sẽ tốt hơn khi hiểu ra rằng không phải lúc nào nó cũng đạt được thứ mình muốn.

Cảm thông là đổi ảnh đại diện trên mạng xã hội theo phong trào, vì một chiến dịch nào đó đang hot.

Lòng trắc ẩn là thực sự dành thời gian hoặc tiền bạc để giúp đỡ những nạn nhân, lắng nghe câu chuyện của họ, và giúp họ xây dựng lại cuộc sống.

Cảm thông là một điều tốt. Chúng ta cần nó trong thế giới này. Nhưng nó cũng dễ dàng hơn nhiều. Nó mang tính ngắn hạn và hơi hời hợt. Kiểu như: “Ôi, tôi thấy thương họ quá.” Cảm thông tập trung vào cảm giác hơn là con người: “Tôi mong họ sớm vui lại.”

Lòng trắc ẩn thì tập trung vào con người: “Tôi không chỉ mong họ vui hơn, mà tôi mong họ trở thành một con người tốt đẹp hơn.” Vì vậy, lòng trắc ẩn đòi hỏi sự dấn thân. Nó cần nhiều nỗ lực hơn – cả về tinh thần lẫn cảm xúc.

Cảm thông là cố gắng loại bỏ hết mọi căng thẳng và gian khổ khỏi con đường của ai đó.

Lòng trắc ẩn là giúp họ đi qua một lượng thử thách vừa đủ, để họ có thể trưởng thành và trở nên mạnh mẽ hơn.

Tôi nghĩ rằng, trên bình diện văn hóa, xã hội của chúng ta đang quá thiên về cảm thông, mà lại thiếu đi lòng trắc ẩn. Phần lớn lỗi này chắc là do mạng xã hội, nhưng không phải hoàn toàn như vậy.

Cảm thông rất dễ bày tỏ trên mạng. Người ta cũng dễ nhìn thấy nhau thể hiện cảm thông.

Còn lòng trắc ẩn thì giống như sự châm biếm – nó khó mà truyền tải qua mạng được. Nó cũng khó nhận ra hơn trong cách người khác cư xử.

Chúng ta cũng có thể đang quá thiên về cảm thông vì nó dễ đo lường và nghiên cứu hơn. Người ta có thể dễ dàng đo được ai đó đang cảm thấy tốt hay tệ. Nhưng để đo xem một người đã thực sự trưởng thành hay chưa, thì cực kỳ khó.

VẬT LÝ TRỊ LIỆU CHO TÂM HỒN

Tiếp tục với phép so sánh về việc rèn luyện, khi cơ thể bị chấn thương, chúng ta hồi phục và trở nên tốt hơn bằng cách nào?

Kết hợp giữa thuốc men và vật lý trị liệu, các bộ phận trên cơ thể sẽ dần hồi phục, lấy lại chức năng, và theo thời gian, thậm chí còn trở nên mạnh mẽ hơn. Nhưng đó là một hành trình dài, đầy đau đớn.

Khi đối mặt với chấn thương tinh thần, cũng giống như vật lý trị liệu, bạn cần bắt đầu từ những thử thách nhỏ xíu, thật từ tốn. Nếu bạn bị gãy lưng, bạn đâu thể bật dậy và chạy marathon ngay lập tức.

Mục tiêu đầu tiên là đứng dậy và bước được một bước. Rồi hai bước. Rồi đi dọc hành lang. Chạy marathon có lẽ là chuyện xa vời, cần cả năm trời nỗ lực kiên trì.

Vấn đề là, chấn thương tâm lý lại khó chẩn đoán hơn chấn thương thể chất rất nhiều.

Thật khó để đo lường mức độ sâu sắc và phạm vi của nỗi đau tinh thần của một người. Và mọi chuyện càng rối rắm hơn khi mà định nghĩa về chấn thương ngày nay gần như đã bị nới rộng ra, đến mức bất cứ ai cảm thấy bị kích động bởi bất kỳ điều gì – dù nhỏ nhặt hay chẳng liên quan gì – cũng có thể được coi là “đang bị chấn thương”.

Vì vậy, thường rất khó để biết chính xác đâu là mức thử thách “vừa đủ” để một người có thể phục hồi, và đâu là quá nhiều, sẽ khiến họ bị nhấn chìm. Đây là lý do vì sao việc tự nhận thức về bản thân lại vô cùng quan trọng.

Và tôi thậm chí còn chưa nói đến chuyện quản lý cảm xúc sau khi đã bị tổn thương – tức là cách chúng ta học cách kiểm soát và điều chỉnh cảm xúc của mình sau khi bị kích động, bị tổn thương, và đau đớn đến tận cùng.

Nếu bạn hứng thú và muốn tìm hiểu sâu hơn về những chủ đề này, bạn có thể xem thêm Chương 7 trong cuốn Everything Is Fcked: A Book About Hope* của tôi. Trong đó, tôi đào sâu hơn nữa về nỗi đau, gian khó, và cách mà chúng vận hành trong tâm trí chúng ta.

Nguồn: Why Growth Requires Struggle | Mark Manson