✴️ Bệnh cường giáp (Hyperthyroidism)

# Cường giáp là gì?

- Tuyến giáp là một tuyến hormone hình dạng con bướm nằm phía trước cổ, nằm giữa các mạch máu và dây thần kinh (xem hình). Hormone thyroid là hormon cực kỳ quan trọng trong việc kiểm soát năng lượng cơ thể, có thể xem như là chất xúc tác "xăng" giúp các cơ quan tế bào chuyển hóa năng lượng. Thiếu hay du hormone thyroid đều có thể khiến cơ thể mất cân bằng. Khi quá nhiều hormone thyroid, cơ thể sẽ chuyển hóa năng lượng nhanh hơn bình thường, làm sụt cân, và khiến tim đập loạn nhịp.

- Có nhiều lý do gây ra bệnh cường giáp, các lý do hay dẫn đến tăng hormone là bệnh Grave, bệnh plummer, và viêm sưng tuyến giáp. Tùy theo lý do và triệu chứng mà cách chữa trị sẽ khác nhau.

# Triệu chứng bệnh cường giáp

- Tùy vào bệnh nặng hay nhẹ, giới tính, tuổi tác, mà các triệu chứng hay gặp của bệnh nhân có thể nặng hay nhẹ. Thường các triệu chứng này đi chung với nhau, bắt đầu dần dần và tăng triệu chứng nếu không chữa trị

+ Giảm cân không chủ ý: quý vị cảm giác sụt cân mặc dù ăn uống vẫn bình thường, thậm chí ăn nhiều hơn mà vẫn thấy ốm và mệt mỏi

+ Nhịp tim đập nhanh, thường la trên 100 nhịp/phút (nhịp tim bình thường 60-100) kèm theo trống đánh thình thịch ở ngực, nhịp đoạn loạn xạ, và đôi khi khó thở

+ Hồi hộp, mất ngủ và cảm giác bất an

+ Rung tay chân

+ Chảy mồ hôi

+ Không chịu được nóng, cảm giác uể oải khi nhiệt độ tăng

+ Da mỏng đi

+ Yếu cơ bắp và teo cơ

+ Móng tay giòn dễ vỡ

+ Sưng to tuyến giáp ở cổ

# Hai loạn hormone tuyến giáp

- Tuyến giáp sản xuất ra 2 loại hormone là thyroxine T4 và Triiodothyronine T3. Hai loại hormone này ảnh hưởng đến tất cả mọi tế bào trong cơ thể trong quá trình chuyển hóa năng lượng. Hai hormone này kiểm soát cách cơ thể chúng ta "đốt" năng lượng như đốt mỡ hay tinh bột, tạo ra nhiệt độ giữ ẩm cơ thể. Hai hormone này cũng giúp kiểm soát quy trình sản sinh ra protein và kiểm soát nồng độ Canxi trong máu.

# Các lý do gây ra cường giáp

- Bệnh Grave: là bệnh miễn dịch, là bệnh gây ra phần lớn của cường giáp. Bệnh Grave xảy ra khi các kháng thể tấn công vào tuyến giáp, khiến tuyến giáp bị kích thích, sinh ra quá nhiều hormone. Bệnh Grave còn có thể dẫn đến một biến chứng nguy hiểm là lồi cầu mắt và viêm mắt.

- U lành tính tuyến giáp (toxic adenoma), xảy ra khi tuyến giáp có những khối u nhỏ sản sinh ra quá nhiều hormone. U dạng này thường khiến tuyến giáp to hơn bình thường và khối u sẽ thấy khi siêu âm.

- Viêm sưng tuyến giáp (thyroiditis) xảy ra khi tuyến giáp bị sưng do nhiều nhiều lý do, ví dụ như sau khi mang thai, hoặc các bệnh tự miễn khác như viêm thấp khớp khiến kháng thể tấn công tuyến giáp, dẫn đến viêm sưng. Điểm khác của viêm sưng tuyến giáp là đôi khi tuyến giáp bị đau hay viêm khi đụng vào.

- Một số bệnh nhân có thể dễ bị cường giáp hơn người khác, ví dụ như bệnh nhân có bệnh sử gia đình có bệnh Grave. Bệnh nhân là nữ có rủi ro bị cường giáp cao hơn nam. Bệnh nhân có những bệnh liên quan đến hệ miễn dịch như tiểu đường loại 1 cũng có thể tăng rủi ro bị cường giáp.

#Biến chứng khi không chữa trị cường giáp

- Bệnh nhân không chữa trị cường giáp có thể có những biến chứng nguy hiểm ở nhiều cơ quan khác nhau. Ví dụ như biến chứng ở tim. Cường giáp khiến tim đập nhanh, rối loạn nhịp lâu dài, mệt mỏi tim và suy tim, và tăng rủi ro bị nhồi máu cơ tim hay đột quỵ.

- Xương giòn mỏng do dư thừa quá nhiều hormon tuyến giáp. Bệnh loãng xương (osteoporosis) có thể là một biến chứng của cường giáp lâu dài (1) do quá nhiều hormone ảnh hưởng đến quá trình hấp thụ của Canxi vào xương, dẫn đến xương yếu và loãng xương.

- Đau mắt và viêm mắt từ bệnh Grave

- Sưng và mỏng da, đặc biệt là ở bệnh Grave, khi da nổi mẩn đỏ ở dưới đầu gối.

# Cơn bão tuyến giáp (thyroid storm)

- là biến chứng nguy hiểm nhất của bệnh cường giáp, khi cơ thể có quá nhiều hormone thyroid. Bệnh nhân thường cảm giác sốt, tim đập rất nhanh, mệt mỏi, và giảm nhận thức. Bệnh nhân cần phải được nhập viện để chữa trị ngay lập tức để bảo vệ tim và não.

# Sưng mắt do cường giáp bệnh Grave Ophthalmopathy

- Một biến chứng có thể xảy ra ở khi bị cường giáp do bệnh Grave là lồi cầu mắt. Trong trường hợp này, nhãn cầu bị lồi ra ngoài so với mức bình thường, khiến cho tròng mắt nhìn nhỏ lại. Lý do là các mô và cơ đằng sau đôi mắt sưng lên, đẩy nhãn cầu ra phía trước. Do nhãn cầu lồi ra ngoài nhiều hơn bình thường, mắt dễ bị khô và có thêm các bệnh khác như mắt sưng đỏ, rát mắt, mờ mắt, hay giảm độ nhạy sáng và tầm nhìn bị giảm.

# Chẩn đoán và xét nghiệm

- Tìm ra lý do chính xác gây ra cường giáp là cách tốt nhất để chữa trị. BS sẽ hỏi kỹ bệnh sử của bệnh nhân, các triệu chứng lâm sàng, thăm khám kiểm tra tuyến giáp, da, và cơ xương khớp. BS cũng sẽ theo dõi mạch tim và huyết áp tại nhà. BS sẽ kết hợp xét nghiệm máu, bệnh sử, các xét nghiệm hình ảnh bên dưới để tìm ra lý do bị cường giáp.

- Xét nghiệm máu tìm TSH (Thyroid Stimulating Hormone). Nồng độ TSH thấp (dưới 0.01) và nồng độ thyroxine (Free T4 trên 2.3 ng/dL) cao kết hợp triệu chứng lâm sàng gợi ý chẩn đoán cường giáp. TSH và FT4 nồng độ cũng giúp chẩn đoán suy giáp (cao TSH, thấp thyroxine T4, xem lại video #306).

- Một điểm quan trọng khi xét nghiệm máu cho cường giáp là quý vị phải nói BS biết quý vị có đang uống thuốc biotin (chữa rụng tóc) hay không vì thuốc này có thể sẽ khiến kết quả xét nghiệm máu TSH/FT4 không chính xác bằng các kết quả TSH quá thấp hay FT4 quá cao. Quý vị nên ngưng thuốc ít nhất 1 ngày trước khi xét nghiệm máu thyroid.

- Siêu âm tuyến giáp cho thấy khối u, kích cỡ, và hoạt động mạch máu của tuyến giáp. Thường BS sẽ dùng siêu âm đầu tiên sau khi có kết quả xét nghiệm máu TSH/FT4.

- Xét nghiệm radioiodine xem có tăng hấp thu vào tuyến giáp hay không. Đây là một xét nghiệm dùng y khoa hạt nhân. Quý vị sẽ uống một viên iodine có chất phóng xạ (I-131) cực kỳ thấp để theo dõi quá trình hấp thu Iodine khi vào cơ thể quý vị. BS sẽ kiểm tra xem tuyến giáp có hấp thu nhiều Iodine hay không. Nếu tuyến giáp sản xuất quá nhiều thyroxine thì nhiều radioiodine sẽ bám vào, khiến cho kết quả là có nhiều hấp thụ (uptake), gợi ý các bệnh như Grave's hay tuyến giáp có thể có sản sinh quá nhiều Iodine.

- Chụp Thyroid scan sẽ truyền chất radioiodine vào tĩnh mạch ở gần cổ hay cổ tay, sau đó BS sẽ dùng một máy chụp hình đặc biệt để chụp xem các vị trí của chất phóng xạ ở tuyến giáp.

# Chữa trị

- Chữa trị bệnh cường giáp tùy theo lý do bệnh và bệnh nhân. Các chữa trị bao gồm uống thuốc, dùng thuốc xạ trị, thuống kháng thyroid, thuốc kiểm soát nhịp tim, và các trị liệu hỗ trợ khác.

- Thuốc kháng thyroid là các thuốc giảm hoạt động của tuyến giáp trong việc sản sinh hormone. Các thuốc này gồm Methimazole hay Propylthiouracil (PTU). Bệnh nhân sẽ thấy cải thiện triệu chứng trong vài tuần. Tuy nhiên, bệnh nhân co thể phải dùng thuốc này lâu dài để liên tục ức chế tuyến giáp.

- Các thuốc kháng thyroid có thể có tác dụng phụ là ảnh hưởng lên gan, đặc biệt là PTU. Vì vậy, đa số BS sẽ cho bệnh nhân uống Methimazole trước khi dùng PTU. Tác dụng phụ khác của thuốc kháng thyroid là nổi mẩn trên da, nổi mề đay, và đau nhức khớp hay tăng rủi ro nhiễm trùng Nhớ nói với BS ngay lập tức khi quý vị có những tác dụng phụ này.

- Thuốc Radioactive Iodine là thuốc y khoa hạt nhân, dùng chất phóng xạ Iodine (I-131) để giảm hoạt động tuyến giáp. Khi vào bên trong tuyến giáp thì chất này sẽ làm teo các tuyến bên trong tuyến giáp, làm giảm sản sinh chất thyroxine. Trị liệu kiểu này thường 1 lần và quý vị sẽ thấy triệu chứng cải thiện trong vài tuần. Nếu kiểm tra vẫn còn nhiều hoạt động thyroid thì BS sẽ cho thêm trị liệu. Lưu ý là chất phóng xạ thấp I-131 có chu kỳ phóng xạ (khoảng thời gian phân hủy còn 1/2) khoảng 8 ngày nên quý vị cần một vài tuần để chất phóng xạ hoàn toàn ra khỏi cơ thể. Đôi khi chất phóng xạ này còn làm tuyến giáp giảm hoạt động lâu dài, dẫn đến thấp hormone thyroid, khiến bệnh nhân trở thành suy giáp. Trong trường hợp này, bệnh nhân sẽ cần uống thuốc thyroid để cân bằng lại.

- Thuốc kháng nhịp tim Beta Blocker dùng để kiểm soát nhịp tim và giảm triệu chứng cường giáp. Thuốc beta blocker còn giúp giảm rung tay chân và giảm tim đập thình thịch. Thường BS sẽ cho thuốc này hỗ trợ trong lúc chữa trị giảm hoạt động của tuyến giáp cho đến khi các triệu chứng cường giáp giảm hẳn. Lưu ý là thuốc này không nên dùng cho bệnh nhân bị bệnh suyễn vì thuốc có thể làm bệnh suyễn nặng hơn.

- Phẫu thuật cắt bỏ tuyến giáp là lựa chọn cuối cùng nếu các cách chữa trị trên không hiệu quả. BS phẫu thuật sẽ cắt phần lớn tuyến giáp, chỉ lưu lại một phần rất nhỏ. Bằng cách cắt phần lớn tuyến giáp, các hoạt động sản sinh quá nhiều hormone sẽ được kiểm soát. Cách này có thể có những biến chứng nguy hiểm như tổn thương hộp giọng nói, các dây thần kinh liên qua, và tổn thương tuyến parathyroid gland. Đây là những tuyến nhỏ xíu kiểm soát nồng độ canxi trong cơ thể. Sau khi mổ xong, quý vị có thể sẽ cần dùng thuốc hormone thyroid cả đời vì toàn bộ tuyến giáp đã bị cắt bỏ. Nếu tuyến parathyroid bị cắt chung, quý vị sẽ phải cần uống thêm thuốc khác để kiểm soát quá trình tổng hợp Canxi cho cơ thể.

# Dinh dưỡng cho bệnh cường giáp

- Sau khi chữa trị, quý vị nên cẩn thận ăn uống các chất có nhiều Iodine như tảo biển, rong biển, và các chất có nhiều Iodine. Nước uống chữa ho và thực phẩm chức năng cũng có thể có nhiều Iodine trong đó.

- Qúy vị nên tránh các thực phẩm có đường cao ảnh hưởng đến việc kiểm soát đường huyết. Tránh cách loại chất béo bão hòa khiến cho triệu chứng bệnh cường giáp thêm trầm trọng. Tránh thực phẩm đã xử lý và chế biến nhiều lần, tránh thịt đỏ, chiên xào. Quý vị cũng nên tránh cafe và cách chất kích thích như rượu bia.

- Nên ăn rau quả trái cây tươi kèm theo thể dục và uống nước đầy đủ. Ngủ đủ giấc khiến cho triệu chứng bệnh cường giáp giảm nhẹ.

# Tóm lại

- Bệnh cường giáp xảy ra khi cơ thể có quá nhiều hormone thyroid. Bệnh có thể có nhiều lý do, trong đó các bệnh liên quan đến hệ miễn dịch khiến tuyến giáp sản sinh nhiều hormone hơn cần thiết.

- Chẩn đoán bệnh cần kịp thời vì để lâu có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm tim và các cơ quan khác

- Chữa trị bệnh cường giáp ngày nay có nhiều cách hiệu quả, từ uống thuốc cho đến dùng viên phóng xạ và phẫu thuật.

Bs Wynn Tran, Los Angeles, Hoa Kỳ