✴️ Bệnh Lupus ban đỏ (Systemic Lupus Erythematosus)

# Bệnh Lupus là gì?

- Là một bệnh của hệ miễn dịch, xảy ra khi các tế bào miễn dịch tự tấn công các cơ quan của cơ thể (như quân ta đánh quân mình). Khi hệ miễn dịch tấn công các cơ quan như thận, da, tim, não, khớp, dẫn đến viêm sưng đau nhức mệt mỏi toàn thân. Hệ miễn dịch là cơ quan bảo vệ cơ thể chúng ta trước sự xâm lăng của vi khuẩn, virus, nấm, hay các bệnh khác. Hệ miễn dịch được xem như quân đội của một quốc gia, bảo vệ quốc gia trước sự xâm lăng bên ngoài.

- Bệnh lupus có thể khó chẩn đoán vì các triệu chứng đau nhức mệt mỏi thường không rõ ràng, dẫn đến bệnh nhân bị chẩn đoán sai hoặc không chữa trị. Bệnh lupus không chữa trị có thể dẫn đến tổn thương vĩnh viễn các cơ quan quan trọng như thận hay tim.

- Bệnh Lupus dễ tái phát thành cơn nặng, có khi phải nhập viện chữa trị bằng các biện pháp mạnh như hóa trị hay chạy lọc plasmapheresis. Một số bệnh nhân sinh ra đã có thể dễ bị lupus hơn người khác. Hiện nay không có thuốc trị dứt lupus vì đây là bệnh thuộc hệ miễn dịch. Tuy nhiên, bệnh lupus có thể được kiểm soát hoàn toàn.

# Bệnh lupus do đâu?

- Lý do chính xác của bệnh lupus cho đến nay vẫn chưa rõ ràng. Bệnh lupus có thể do sự kết hợp của nhiều nguyên nhân, di truyền lẫn môi trường, dẫn đến hệ miễn dịch thay đổi và tấn công vào chính các cơ quan quan trọng của cơ thể.

- Có nhiều rủi ro dẫn đến sự phát triển của lupus như tiếp xúc thường xuyên với mặt trời, bị nhiễm trùng, hay dị ứng với thuốc.

# Bệnh Lupus có nhiều loại

- Tùy vào ảnh hưởng của từng cơ quan mà bệnh lupus có thể chia ra làm nhiều loại khác nhau. Khi quý vị nghe nói về Lupus thì đó là loại lupus ban đỏ hệ thống (SLE) là loại hay gặp nhất. Tuy nhiên, còn có các loại khác

+ Lupus ban đỏ hệ thống (SLE) ảnh hưởng nhiều cơ quan khác nhau

+ Lupus thận: ảnh hưởng chủ yếu lên thận, có thể phát triển từ SLE. Bệnh nhân dạng này rủi ro rất cao bị suy thận dẫn đến chạy thận nhân tạo

+ Lupus da cấp tính và mãn tính với các vết hồng ban, các mẩn đỏ, da dễ bị nhiễm trùng. Thường BS sẽ lấy sinh thiết da để chẩn đoán lupus loại này.

+ Lupus do thuốc: (drug induced lupus) do tác dụng phụ của thuốc, thường là các loại thuốc như Procainamide (chữa loạn nhịp tim), Hydralazine (chữa cao huyết áp), Isoniazid (chữa lao phổi), Minocycline (chữa mụn). Gần đây, các thuốc ức chế hệ miễn dịch như anti-TNF cũng có thể gây ra bệnh lupus.

+ Lupus viêm não: là bệnh lupus chủ yếu liên quan đến hệ thần kinh, bệnh nhân bị rối loạn ý thức, thay đổi trí tuệ, ảo giác, nhức đầu, co giật, động kinh. Chẩn đoán chủ yếu dựa vào triệu chứng và MRI thần kinh.

# Triệu chứng bệnh Lupus

- Mỗi bệnh nhân Lupus có thể có các triệu chứng khác nhau. Các triệu chứng này có thể đến từ từ, thỉnh thoảng, hay đến bất ngờ. Các triệu chứng cũng có thể là tạm thời hay vĩnh viễn. Các triệu chứng lupus tùy thuộc vào cơ quan bị hệ miễn dịch tấn công.

- Các triệu chứng lupus thường lên xuống theo những cơn bệnh nặng hay nhẹ, có thể bớt, giảm rồi lại bùng phát. Vì vậy, hiểu về bệnh lupus để ngăn ngừa các triệu chứng bùng phát là nhiệm vụ hàng đầu của BS chuyên khoa.

- Các triệu chứng hay gặp của bệnh Lupus

+ Mệt mỏi, sốt, đau khớp, nhức khớp và cứng khớp (Khớp bị ảnh hưởng)

+ Nổi ban mẩn đỏ hình cánh bướm trên mặt (Malar rash) hay trên cơ thể. Các sản mẩn đỏ này nhạy cảm với ánh nắng mặt trời. (Da bị ảnh hưởng)

+ Đau tức ngực, ép ngực, khó thở (Tim phổi bị ảnh hưởng)

+ Sưng chân, mệt mỏi, thay đổi tần suất tiểu (Thận bị ảnh hưởng)

+ Nhức đầu, giảm trí nhớ, giảm trí tuệ (Thần kinh não bị ảnh hưởng)

# Chẩn đoán bệnh Lupus

- Bệnh lupus không dễ chẩn đoán. BS phải tìm hiểu kỹ bệnh sử, khám lâm sàng, xét nghiệm máu để tìm ra bệnh lupus và loại lupus nếu bệnh nhân mắc phải. Hiện nay, chẩn đoán lupus dựa vào tiêu chí của ACR (American College of Rheumatology).

# Chữa trị bệnh Lupus

- Mục tiêu chữa trị bệnh Lupus là giảm thiểu các triệu chứng, giúp bệnh nhân phục hồi chức năng, tinh thần, tăng cường chất lượng cuộc sống và giảm ít nhất tác dụng phụ của thuốc. Tùy vào mức độ nặng nhẹ của bệnh Lupus mà cách chữa trị khác nhau.

- Các thuốc chữa trị Lupus hiện nay chủ yếu là chữa trị triệu chứng đau nhức hay ức chế hệ miễn dịch thông qua ảnh hưởng lên tế bào B cell, T cell, kháng thể, hay ức chế toàn bộ hệ miễn dịch.

+ Thuốc chữa giảm đau NSAID như Naproxen, Ibuprofen, hay Acetaminophen có thể dùng chữa các triệu chứng đau nhức nhẹ. BS có thể cho thuốc liều mạnh hơn để chữa trị đau và viêm sưng. Lưu ý là thuốc NSAID có thể làm viêm loét bao tử và tăng rủi ro tim mạch.

+ Thuốc Hydroxychloroquine (Plaquenil) được để tác động lên hệ miễn dịch, làm giảm ảnh hưởng của kháng thể tấn công lên các cơ quan. Thuốc này cũng được dùng chữa trị sốt rét và viêm khớp dạng thấp.

+ Thuốc Corticosteroid: là thuốc có thể ức chế hệ miễn dịch, thường dùng trong các cơn Lupus hoặc bệnh Lupus chuyển biến nặng. Dùng Corticosteroid thường ngắn hạn vì tác dụng phụ lâu dài rất nguy hiểm như tăng cân, tiểu đường, yếu xương, cao huyết áp, và tăng rủi ro nhiễm trùng.

+ Thuốc ức chế hệ miễn dịch dùng trong các ca Lupus nặng như Azathioprin (Imuran), Mycophenolate (Cellcept), methotrexate (Trexall, Xatmep), và cyclosporin (Sandimmune, Neoral, Gengraf) hoặc leflunomide (Arava). Các thuốc này có tác phụ như tăng rủi ro nhiễm trùng, rủi ro tổn thương gan, rủi ro vô sinh, và tăng nguy cơ ung thư.

+ Thuốc sinh hiệu (Biologic) là những loại thuốc mới nhất chữa Lupus hiện nay, thường nhắm vào các tế bào B/T cell hay tế bào liên hệ để ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kháng thể. Các ví dụ thuốc là Belimumab (Benlysta), Rituximab (Rituxan, Trixima), hay Voclosporin.

# Thuốc và cách chữa Lupus nặng (nhập viện hay trong khoa ICU)

- Khi bệnh nhân Lupus quá nặng, các thuốc ức chế thường quy không giúp thì BS chuyên khoa có thể dùng các thuốc mạnh nhất, ức chế gần như hoàn toàn hệ miễn dịch

+ Thuốc hóa trị Cyclophosphamide (Cytoxan) dùng qua đường truyền tĩnh mạch để chữa, thường được dùng chung với IV steroid liều cao

+ Lọc plasmapheresis chạy lọc máu làm giảm kháng thể tấn công lên cơ quan

# Các trị liệu khác như vật lý trị liệu, chữa tri tinh thần, và dinh dưỡng

- BN lupus thường bị trầm cảm và giảm chức năng vận động do bệnh lâu dài và đau nhức mệt mỏi thường xuyên. BS có thể cho bệnh nhân thuốc trầm cảm kết hợp tập vật lý trị liệu để tăng cường chức năng vận động.

- Dinh dưỡng tốt kết hợp với chế độ nghỉ ngơi, ngủ đúng và đầy đủ cũng là cách chữa trị Lupus hiệu quả bên cạnh dùng thuốc

# Các biến chứng nguy hiểm của bệnh Lupus

- Bệnh nhân mắc lupus có thể có những biến chứng phức tạp và đột ngột, và trong vài trường hợp có thể dẫn đến tử vong nếu không được chữa trị kịp thời. Tiên đoán và ngăn ngừa biến chứng Lupus là một trong những mục tiêu chữa trị.

- Biến chứng thận: có thể dẫn đến suy thận, tổn thương không phục hồi thận, và phải khiến bệnh nhân chạy thận. Lưu ý là bệnh nhân có thể cần sinh thiết thận để tìm ra giai đoạn bệnh lupus.

- Biến chứng thần kinh: nhức đầu mạn tính, chóng mặt, thay đổi tính tình, thị lực giảm, giảm khả năng thể hiện suy nghĩ

- Biến chứng mạch máu: Lupus làm giảm hồng cầu và thay đổi tiểu cầu, có thể tăng rủi ro của chảy máu hoặc tăng rủi ro cục máu đông.

- Biến chứng phổi: Lupus dễ làm viêm phổi, sưng phổi, và nhiễm trùng.

- Biến chứng tim: tăng rủi ro viêm cơ tim, viêm màng tim, lâu dài có thể làm tổn thương dẫn đến suy tim.

- Biến chứng nhiễm trùng: bệnh nhân lupus dễ bị nhiễm trùng do phải uống thuốc ức chế hệ miễn dịch. Vì vậy, tập thể dục đầy đủ, dinh dưỡng và nghỉ ngơi để tăng cường hệ miễn dịch là yếu tố quan trọng trong chữa trị lupus.

- Biến chứng khi có thai: phụ nụ mắc lupus khi mang thai tăng rủi ro bị hư thai. Lupus cũng khiến huyết áp thai phụ tăng cao trong lúc mang thai, dẫn đến biến chứng nguy hiểm. Vì vậy, bệnh nhân lupus cần phải được chữa trị ổn định trước khi chuẩn bị có thai.

# BS chuyên khoa chữa bệnh Lupus

- Là BS cơ xương khớp và bệnh tự miễn (Rheumatologist). Trong nhiều trường hợp, BS này thường làm việc chung với các BS chuyên khoa khác để cùng chữa trị Lupus, tùy vào cơ quan bị ảnh hưởng ví dụ như BS thận, BS tim, hay BS thần kinh.

- BS gia đình nắm vai trò trung tâm trong việc điều phối chữa trị bệnh nhân Lupus. Khi bệnh Lupus ổn định, BS gia đình sẽ tiếp tục theo dõi, và chuyển qua BS chuyên khoa mỗi khi bệnh nhân bị nặng.

# Tóm lại

- Bệnh lupus là bệnh thuộc hệ miễn dịch, có những triệu chứng không rõ ràng, chẩn đoán và điều trị khó khăn. Bệnh lupus sẽ không thể chữa dứt hẳn vì đây là bệnh của hệ miễn dịch.

- Chữa trị Lupus tùy vào độ nặng nhẹ và cơ địa mỗi bệnh nhân. Các thuốc chữa trị hiện nay có thể chữa từ nhẹ đến nặng qua nhiều loại thuốc và cách thức khác nhau. Không chữa Lupus có thể dẫn đến những biến chứng nguy hiểm, thậm chí ảnh hưởng đến tính mạng.

- Chữa trị Lupus cần sự kết hợp chữa trị thuốc giảm đau, thuốc đặc trị cùng với tập trị liệu, dinh dưỡng cân bằng, và chữa trị tinh thần để có kết quả tốt nhất.

- Theo dõi thường xuyên với BS gia đình, BS chuyên khoa cơ xương khớp và tự miễn để có cách chữa hiệu quả.

BS Wynn Tran, Los Angeles, Hoa Kỳ