Bệnh trĩ trong thai kỳ: Nguyên nhân, dự phòng và điều trị

1. Tổng quan

Bệnh trĩ là tình trạng giãn tĩnh mạch vùng hậu môn – trực tràng, có thể gây ra các triệu chứng như đau, ngứa, nóng rát, khó chịu và chảy máu, đặc biệt là sau khi đi tiêu. Đây là vấn đề thường gặp trong thai kỳ và hậu sản, gây ảnh hưởng đến chất lượng sống nhưng hiếm khi gây nguy hiểm cho mẹ và thai nhi. Trong hầu hết trường hợp, bệnh trĩ có xu hướng cải thiện hoặc tự thoái lui sau khi sinh.

2. Cơ chế bệnh sinh và yếu tố nguy cơ

Trong quá trình mang thai, tử cung phát triển làm tăng áp lực lên vùng tiểu khung, gây chèn ép các tĩnh mạch vùng chậu và tĩnh mạch trực tràng. Một số yếu tố sinh lý và nội tiết cũng góp phần làm tăng nguy cơ mắc bệnh trĩ:

• Tăng hormone progesterone: gây giãn thành mạch máu, làm tăng tính thấm và ứ trệ tuần hoàn tĩnh mạch.

• Tăng thể tích tuần hoàn máu: gây quá tải mạch máu tĩnh mạch.

• Táo bón thai kỳ: gặp ở 38% phụ nữ mang thai (BMJ, 2022), do:

  • Chèn ép của tử cung lên đại tràng.

  • Tác dụng phụ của bổ sung sắt.

  • Giảm nhu động ruột do ảnh hưởng của hormone thai kỳ.

Các yếu tố nguy cơ bổ sung:

• Tiền sử bệnh trĩ trước thai kỳ.

• Rặn nhiều khi đi tiêu.

• Tăng cân nhanh hoặc mang đa thai.

• Ngồi/đứng lâu.

• Giai đoạn chuyển dạ (rặn đẻ kéo dài).

3. Dự phòng bệnh trĩ trong thai kỳ

Biện pháp dự phòng chủ yếu tập trung vào giảm nguy cơ táo bón và cải thiện tuần hoàn vùng hậu môn – trực tràng, cụ thể:

• Chế độ ăn giàu chất xơ (25–30g/ngày): Ưu tiên các thực phẩm như:

  • Trái cây: lê, bơ, quả mọng.

  • Rau xanh: atisô, cải Brussels, bông cải xanh.

  • Ngũ cốc nguyên cám: yến mạch, gạo lứt, quinoa.

  • Các loại đậu, hạt và bỏng ngô không muối.

• Uống đủ nước: Khoảng 2,5 lít/ngày (~10 ly nước 250 ml).

• Không nhịn đi tiêu: nên đi vệ sinh ngay khi có nhu cầu.

• Thay đổi tư thế thường xuyên: Tránh ngồi hoặc đứng quá lâu. Nếu làm việc ngồi, nên đứng dậy và vận động nhẹ mỗi 1 giờ.

• Tư thế nghỉ ngơi hợp lý: Nằm nghiêng về bên trái giúp giảm áp lực lên tĩnh mạch chậu.

• Tham khảo bác sĩ trước khi sử dụng chất làm mềm phân: Có thể dùng ngắn hạn nếu thay đổi lối sống không cải thiện tình trạng táo bón. Không khuyến cáo dùng thuốc nhuận tràng do nguy cơ kích thích tử cung.

• Tập bài tập Kegel: Giúp tăng cường cơ sàn chậu, cải thiện lưu thông máu vùng trực tràng. Mỗi lần co cơ trong 5–10 giây, nghỉ 5 giây, thực hiện ít nhất 3 lần/ngày, mỗi lần 10 nhịp.

4. Điều trị bệnh trĩ trong thai kỳ

Trong hầu hết các trường hợp, bệnh trĩ ở thai phụ là tạm thời và không cần can thiệp xâm lấn. Các biện pháp điều trị bảo tồn được ưu tiên, bao gồm:

• Ngâm hậu môn trong nước ấm (Sitz bath): 2–3 lần mỗi ngày, mỗi lần 10–15 phút, giúp giảm đau và sưng tấy.

• Chườm lạnh vùng hậu môn: giúp giảm phù nề và đau.

• Giữ vùng hậu môn sạch và khô: Sử dụng khăn ẩm hoặc khăn lau dành cho trẻ sơ sinh sau mỗi lần đi tiêu, tránh lau mạnh bằng giấy khô.

• Thoa bột baking soda (ướt hoặc khô): có thể làm dịu ngứa.

• Thoa kem hoặc dùng khăn lau chứa thuốc chống viêm, giảm đau hoặc làm co mạch: Chỉ sử dụng sau khi được bác sĩ sản khoa xác nhận an toàn trong thai kỳ.

Lưu ý: Không tự ý sử dụng thuốc bôi hoặc đặt hậu môn nếu chưa được chỉ định bởi bác sĩ.

5. Kết luận

Bệnh trĩ trong thai kỳ là tình trạng thường gặp, chủ yếu do sự thay đổi sinh lý và nội tiết tố khi mang thai. Mặc dù gây khó chịu, bệnh hiếm khi gây biến chứng nghiêm trọng và thường tự thuyên giảm sau sinh. Việc dự phòng táo bón, duy trì lối sống năng động, và chăm sóc hậu môn đúng cách đóng vai trò then chốt trong kiểm soát triệu chứng và ngăn ngừa tiến triển. Trong trường hợp triệu chứng nặng hoặc dai dẳng, sản phụ cần được thăm khám để được hướng dẫn điều trị phù hợp và an toàn.