Buồn Nôn Kéo Dài: Nguyên Nhân, Chẩn Đoán và Hướng Xử Trí

1. Khái quát

Buồn nôn là một triệu chứng đặc trưng bởi cảm giác khó chịu vùng thượng vị hoặc hầu họng, kèm theo cảm giác sắp nôn. Buồn nôn kéo dài (buồn nôn liên tục) được định nghĩa là tình trạng cảm giác này tồn tại trong một khoảng thời gian dài, thường trên 24 giờ, và có thể liên quan đến nhiều bệnh cảnh khác nhau.

Buồn nôn không phải là một bệnh lý riêng biệt mà là dấu hiệu của tình trạng bệnh tiềm ẩn hoặc tác dụng không mong muốn của thuốc. Người bệnh cần được thăm khám để xác định nguyên nhân và có hướng xử trí phù hợp.

2. Phân loại theo thời gian

• Buồn nôn cấp tính: Kéo dài ≤ 1 tháng.

• Buồn nôn mạn tính: Kéo dài > 1 tháng.

Việc phân loại này có ý nghĩa trong định hướng nguyên nhân và kế hoạch chẩn đoán.

3. Triệu chứng đi kèm

Ngoài cảm giác buồn nôn, người bệnh có thể xuất hiện các triệu chứng kèm theo:

• Tăng tiết nước bọt.

• Chóng mặt.

• Đau đầu nhẹ.

• Khó nuốt.

• Thay đổi thân nhiệt.

• Rối loạn nhịp tim.

Khi khai thác bệnh sử, bác sĩ cần làm rõ: thời điểm khởi phát, thời gian mỗi cơn, mối liên quan với ăn uống, đặc điểm chất nôn (nếu có), và các triệu chứng phối hợp.

4. Nguyên nhân thường gặp

4.1. Mang thai

Theo Hiệp hội Sản Phụ khoa Hoa Kỳ (ACOG), buồn nôn thường xuất hiện từ khoảng tuần thứ 9 của thai kỳ, có thể xảy ra bất cứ thời điểm nào trong ngày, thường được gọi là ốm nghén.

• Mức độ nhẹ: Buồn nôn thoáng qua, nôn 1–2 lần/ngày.

• Mức độ nặng (Hyperemesis gravidarum): Nôn nhiều, kéo dài, giảm >5% trọng lượng cơ thể trước mang thai, kèm mất nước, cần điều trị nội trú.

4.2. Liệt dạ dày (Gastroparesis)

Là tình trạng dạ dày rỗng chậm bất thường, thường gặp ở bệnh nhân đái tháo đường, sau phẫu thuật, hoặc do tác dụng phụ thuốc.
Triệu chứng:

• Cảm giác no sớm sau ăn.

• Đầy bụng, đau bụng.

• Buồn nôn, nôn muộn sau bữa ăn.

• Sụt cân.

4.3. Tắc ruột

Tắc ruột hoàn toàn hoặc bán phần gây cản trở lưu thông thức ăn và dịch tiêu hóa.
Triệu chứng:

• Đau bụng từng cơn hoặc liên tục.

• Buồn nôn, nôn.

• Bí trung đại tiện.

• Chướng bụng.

5. Nguyên nhân ít gặp hơn

5.1. Bệnh lý đường tiêu hóa

• Chứng khó tiêu.

• Bệnh trào ngược dạ dày – thực quản (GERD).

• Loét dạ dày – tá tràng.

• Hội chứng ruột kích thích (IBS).

• Không dung nạp thực phẩm.

Buồn nôn trong các bệnh cảnh này thường không phải là triệu chứng chính mà đi kèm với đau bụng, ợ hơi, ợ nóng hoặc rối loạn tiêu hóa khác.

5.2. Nguyên nhân tâm lý

• Rối loạn lo âu.

• Rối loạn ăn uống.

• Trầm cảm.

5.3. Nguyên nhân thần kinh

• Đau nửa đầu (migraine).

• Tăng áp lực nội sọ (u não, huyết khối, xuất huyết).

• Rối loạn co giật.

• Hội chứng nôn theo chu kỳ (Cyclic vomiting syndrome).

5.4. Bệnh lý tai – tiền đình

• Bệnh Ménière.

• Viêm mê đạo.

5.5. Tác dụng phụ thuốc

Một số nhóm thuốc thường gây buồn nôn:

• Thuốc nội tiết (thuốc tránh thai).

• Kháng sinh, thuốc kháng virus.

• Thuốc chống co giật.

• Opioid.

• Nicotin.

• Thuốc điều trị tim mạch, tiêu hóa, Parkinson.

Người bệnh không nên tự ý ngừng thuốc mà cần tham khảo ý kiến bác sĩ điều trị.

6. Biện pháp hỗ trợ tại nhà

6.1. Gừng (Zingiber officinale)

• Liều khuyến cáo: 250 mg bột gừng trước bữa ăn và trước khi ngủ, tối đa 1000 mg/ngày.

• Có thể giảm buồn nôn trong thai kỳ hoặc do hóa trị, mặc dù hiệu quả còn khác nhau giữa các nghiên cứu.

6.2. Bạc hà (Mentha piperita)

• Tinh dầu bạc hà dạng hít có thể giúp giảm buồn nôn sau phẫu thuật (mặc dù cần thêm nghiên cứu).

6.3. Vitamin B6 (Pyridoxine)

• Liều 25 mg mỗi 8 giờ có thể giúp giảm buồn nôn ở giai đoạn đầu thai kỳ.

7. Khi nào cần khám bác sĩ?

Người bệnh cần đến cơ sở y tế khi:

• Buồn nôn kéo dài > 24 giờ.

• Kèm mệt mỏi, giảm tập trung, sụt cân.

• Giảm ăn uống, nguy cơ mất nước hoặc suy dinh dưỡng.

• Vết thương lâu lành hoặc biểu hiện suy giảm sức khỏe toàn thân.

8. Kết luận

Buồn nôn kéo dài là một triệu chứng có thể liên quan đến nhiều nguyên nhân, từ thai kỳ, bệnh lý đường tiêu hóa, nguyên nhân thần kinh, tâm lý cho đến tác dụng phụ của thuốc. Việc xử trí cần kết hợp điều trị triệu chứng bằng thuốc chống nôn với can thiệp nguyên nhân gốc. Người bệnh nên được thăm khám sớm để chẩn đoán chính xác và tránh biến chứng do chậm trễ điều trị.