Các yếu tố nguy cơ làm tăng tần suất bị muỗi đốt

Muỗi là một trong những vector truyền bệnh nguy hiểm nhất cho con người, góp phần làm lan truyền nhiều bệnh lý nhiễm trùng, bao gồm sốt rét, sốt xuất huyết, Zika và sốt vàng. Một số cá nhân có xu hướng bị muỗi đốt thường xuyên hơn những người khác, và hiện tượng này được lý giải bởi nhiều yếu tố sinh học và môi trường. Các nghiên cứu dịch tễ và sinh lý học đã ghi nhận một số yếu tố làm tăng nguy cơ bị muỗi đốt, bao gồm nhóm máu, đặc điểm chuyển hóa, nhiệt độ cơ thể, vi khuẩn da và thậm chí cả thói quen ăn uống.

1. Chỉ muỗi cái mới đốt người

Muỗi cái cần protein từ máu để hoàn tất quá trình phát triển trứng, trong khi muỗi đực chỉ hút mật hoa. Vì vậy, chỉ có muỗi cái thực hiện hành vi hút máu.

2. Yếu tố sinh học liên quan đến sự hấp dẫn với muỗi

a. Nhóm máu

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng muỗi có thể phân biệt nhóm máu người và có xu hướng ưa thích một số nhóm máu nhất định. Ví dụ:

• Nhóm máu O: thường được muỗi Aedes albopictus ưa thích hơn so với các nhóm máu khác.

• Nhóm máu AB: có thể thu hút loài muỗi Anopheles gambiae – một vector chính gây sốt rét.
  Ngoài ra, có khoảng 80% dân số được xếp vào nhóm “người tiết chế” (secretors), những người tiết ra các chất liên quan đến nhóm máu qua tuyến mồ hôi và nước bọt – làm tăng khả năng thu hút muỗi.

b. Carbon dioxide (CO₂)

Muỗi cảm nhận CO₂ thông qua cơ quan thụ thể, giúp chúng xác định sự hiện diện của con người từ khoảng cách 5–15 mét. Những người có kích thước cơ thể lớn hoặc vận động mạnh thở ra lượng CO₂ nhiều hơn, do đó dễ bị muỗi đốt hơn. CO₂ cũng giúp định vị vùng đầu và cổ – những nơi muỗi thường hướng tới.

c. Thân nhiệt và chuyển hóa cơ bản

Thân nhiệt cao là yếu tố thu hút muỗi. Người đang mang thai, vận động ngoài trời, hoặc mắc sốt đều có nguy cơ bị muỗi đốt nhiều hơn do phát tán nhiệt lượng lớn hơn qua da. Nghiên cứu cho thấy bụng của phụ nữ mang thai có nhiệt độ trung bình cao hơn khoảng 1°C so với người không mang thai.

d. Mồ hôi và acid lactic

Mồ hôi người chứa acid lactic, amoniac, urê và các sản phẩm chuyển hóa khác. Muỗi bị thu hút bởi các chất này, đặc biệt là sau khi vận động hoặc trong môi trường nóng ẩm. Mức độ bài tiết acid lactic và các chất bay hơi khác mang tính cá thể, tạo ra mùi cơ thể đặc trưng thu hút muỗi.

e. Vi sinh vật trên da

Hệ vi sinh vật trên bề mặt da người tạo ra các hợp chất bay hơi ảnh hưởng đến mức độ thu hút muỗi. Các nghiên cứu cho thấy những người có hệ vi sinh vật da ít đa dạng nhưng số lượng lớn có xu hướng bị muỗi đốt nhiều hơn. Muỗi cũng đặc biệt bị thu hút vùng bàn chân và mắt cá – nơi vi khuẩn tập trung cao.

3. Các yếu tố hành vi và môi trường

a. Uống bia

Một nghiên cứu cho thấy những người uống 1 lít bia có nguy cơ bị muỗi đốt cao hơn người không uống. Cơ chế chưa rõ ràng, nhưng không liên quan trực tiếp đến CO₂ hay nhiệt độ da.

b. Màu sắc trang phục

Muỗi sử dụng thị giác để định vị vật chủ. Quần áo tối màu (đen, xanh đậm) thu hút muỗi nhiều hơn so với quần áo sáng màu (trắng, be, xám nhạt). Vì vậy, lựa chọn trang phục sáng màu là một biện pháp giảm thiểu rủi ro.

c. Thực phẩm

Một số dữ liệu cho thấy thực phẩm có thể ảnh hưởng đến mùi cơ thể và tăng nguy cơ bị muỗi đốt. Chuối là một trong số ít loại thực phẩm được chứng minh có thể làm tăng khả năng tiếp xúc với muỗi trong một nghiên cứu thực nghiệm.

4. Biện pháp phòng ngừa muỗi đốt

a. Kiểm soát môi trường sinh sống của muỗi

• Loại bỏ vật dụng chứa nước đọng (chai, lốp xe, chậu nước).

• Làm sạch máng xối để tránh đọng nước.

• Cắt tỉa cây cối, hạn chế nơi trú ẩn của muỗi trưởng thành.

• Trồng cây có tính xua muỗi như oải hương, bạc hà, sả, húng quế.

b. Sử dụng thuốc chống côn trùng

Các sản phẩm chứa hoạt chất sau đã được chứng minh có hiệu quả:

• DEET (N,N-Diethyl-meta-toluamide)

• Picaridin (KBR 3023)

• IR3535

• Dầu bạch đàn chanh (Lemon Eucalyptus Oil) – tác dụng xua muỗi tự nhiên

c. Phòng ngừa cá nhân

• Mặc quần áo dài tay, sáng màu khi ra ngoài vào chiều tối hoặc sáng sớm.

• Sử dụng màn ngủ, đặc biệt ở vùng lưu hành sốt xuất huyết, sốt rét.

• Tránh hoạt động thể lực ngoài trời vào lúc muỗi hoạt động mạnh (lúc bình minh và hoàng hôn).

Kết luận:

Muỗi lựa chọn vật chủ dựa trên sự phối hợp phức tạp giữa yếu tố sinh học (như nhóm máu, chuyển hóa, mồ hôi, vi khuẩn da) và yếu tố môi trường. Việc hiểu rõ các yếu tố này giúp cá nhân áp dụng các biện pháp phòng tránh hiệu quả, từ đó làm giảm nguy cơ nhiễm các bệnh truyền qua muỗi.