Chế độ ăn uống trong quản lý tiêu chảy: Hướng dẫn dinh dưỡng hỗ trợ điều trị

Tiêu chảy là một rối loạn chức năng đường tiêu hóa thường gặp, biểu hiện bằng việc đi ngoài phân lỏng hoặc phân nước với tần suất tăng lên. Tình trạng này có thể khởi phát do nhiều nguyên nhân như nhiễm khuẩn, ngộ độc thực phẩm, dị ứng, rối loạn vi sinh đường ruột hoặc các bệnh lý mạn tính như hội chứng ruột kích thích (IBS). Trong điều trị tiêu chảy, bên cạnh sử dụng thuốc khi cần thiết, điều chỉnh chế độ ăn đóng vai trò thiết yếu trong việc hỗ trợ phục hồi niêm mạc ruột và ngăn ngừa mất nước, điện giải.

1. Thực phẩm nên sử dụng trong giai đoạn tiêu chảy

Trong giai đoạn cấp tính, bệnh nhân được khuyến nghị sử dụng các loại thực phẩm dễ tiêu hóa, ít chất xơ không hòa tan và có khả năng hỗ trợ làm đặc phân. Quy tắc BRAT (Banana – chuối, Rice – cơm trắng, Apple – táo nghiền, Toast – bánh mì nướng) là một lựa chọn được khuyến khích nhờ tính chất “nhạt, ít kích ứng” đối với hệ tiêu hóa.

Các thực phẩm bổ sung khác bao gồm:

• Cháo loãng, bột yến mạch nấu chín kỹ.

• Nước táo không đường, nước ép lê pha loãng.

• Bánh quy khô ít chất béo.

• Khoai tây luộc, cà rốt nấu nhừ.

2. Bù nước và điện giải

Tiêu chảy làm mất một lượng lớn nước và điện giải như natri, kali, bicarbonat. Việc bù nước kịp thời là ưu tiên hàng đầu. Các dung dịch được khuyến nghị:

• Oresol (ORS) pha đúng hướng dẫn.

• Nước cháo muối loãng hoặc nước dùng (đã loại bỏ mỡ).

• Nước dừa tươi, nước bổ sung điện giải, trà thảo mộc không caffeine.

Hạn chế nước ngọt có gas, nước ép quá ngọt hoặc chứa caffeine vì có thể làm nặng thêm tình trạng mất nước.

3. Thực phẩm cần tránh

Trong thời gian tiêu chảy, cần loại bỏ các thực phẩm có thể gây kích thích đường tiêu hóa hoặc làm tăng nhu động ruột:

• Sản phẩm từ sữa: sữa bò, sữa đặc, sữa chua không men, phô mai.

• Thực phẩm giàu chất béo: đồ chiên rán, thực phẩm chế biến sẵn.

• Gia vị mạnh và thức ăn cay.

• Rau sống, hành sống, ngô (chứa nhiều chất xơ không hòa tan).

• Các loại trái cây chứa sorbitol hoặc nhiều axit: cam, quýt, dứa, nho, quả mọng.

• Đồ uống chứa cồn, caffeine hoặc chất ngọt nhân tạo như sorbitol, mannitol.

4. Điều trị y tế và hỗ trợ

• Tiêu chảy cấp không biến chứng thường đáp ứng với điều chỉnh chế độ ăn, bù nước và sử dụng thuốc chống tiêu chảy không kê đơn (như loperamide, nếu không có chống chỉ định).

• Trường hợp do nhiễm khuẩn hoặc ký sinh trùng, cần điều trị bằng thuốc kháng sinh hoặc kháng ký sinh trùng thích hợp sau khi được chẩn đoán xác định.

• Probiotics (men vi sinh) có thể được sử dụng song song để phục hồi hệ vi sinh đường ruột, nhất là sau khi dùng kháng sinh.

5. Khi nào cần đến cơ sở y tế

Người lớn cần nhập viện hoặc thăm khám y tế ngay khi:

• Tiêu chảy kéo dài trên 2 ngày không cải thiện.

• Xuất hiện phân đen, phân có máu.

• Sốt cao ≥ 39°C.

• Dấu hiệu mất nước nặng: khát nhiều, tiểu ít, chóng mặt, da khô.

Trẻ em cần được khám ngay nếu có:

• Tiêu chảy kéo dài > 24 giờ.

• Không tiểu trên 3 giờ.

• Sốt cao > 39°C.

• Lưỡi khô, không chảy nước mắt khi khóc.

• Phân có máu hoặc đen.

• Mắt trũng, da nhăn, li bì.

Kết luận

Tiêu chảy có thể được kiểm soát hiệu quả qua các biện pháp hỗ trợ như điều chỉnh chế độ ăn và đảm bảo bù nước điện giải đầy đủ. Việc nhận diện thực phẩm phù hợp và tránh các yếu tố kích thích đóng vai trò then chốt trong điều trị. Nếu tình trạng kéo dài hoặc xuất hiện triệu chứng nghiêm trọng, cần tham vấn chuyên môn y tế kịp thời để phòng ngừa biến chứng.