Chiến lược điều chỉnh lối sống hỗ trợ điều trị trào ngược dạ dày - thực quản

1. Tổng quan

Trào ngược dạ dày – thực quản (Gastroesophageal Reflux Disease – GERD) là tình trạng dịch vị và/hoặc dịch mật từ dạ dày trào ngược lên thực quản, gây ra các triệu chứng như ợ nóng, nóng rát sau xương ức, trào ngược chua hoặc buồn nôn. Ngoài các lựa chọn điều trị bằng thuốc, các thay đổi lối sống đã được chứng minh có hiệu quả trong việc kiểm soát triệu chứng và cải thiện chất lượng sống của người bệnh.

2. Các biện pháp lối sống giúp kiểm soát GERD

2.1. Điều chỉnh tư thế ngủ

• Nằm nghiêng về bên trái: Một số nghiên cứu cho thấy tư thế nằm nghiêng trái giúp làm giảm đáng kể thời gian tiếp xúc axit tại thực quản (giảm tới 71%). Điều này được lý giải do cấu trúc giải phẫu dạ dày – thực quản và vị trí của cơ thắt thực quản dưới (LES).

• Kê cao đầu giường: Nâng cao đầu giường khoảng 15–20 cm giúp trọng lực hỗ trợ hạn chế dòng trào ngược. Nên sử dụng gối nêm chuyên dụng hoặc điều chỉnh khung giường, không chỉ kê đầu bằng gối thông thường.

2.2. Thời điểm và chế độ ăn uống

• Ăn tối sớm: Duy trì khoảng cách ≥2–3 giờ giữa bữa tối và thời điểm đi ngủ giúp dạ dày có thời gian tiêu hóa và làm trống trước khi nằm nghỉ.

• Chia nhỏ bữa ăn: Ăn 4–6 bữa nhỏ/ngày giúp giảm áp lực lên LES và hạn chế trào ngược sau ăn.

• Tránh ăn hành tây sống: Hành sống có thể gây giãn LES và tăng khí trong dạ dày, góp phần gây ợ nóng. Nên dùng hành đã nấu chín.

2.3. Duy trì cân nặng hợp lý

• Béo phì, đặc biệt là mỡ bụng, làm tăng áp lực ổ bụng, tạo điều kiện thuận lợi cho trào ngược.

• Giảm cân có liên quan đến cải thiện đáng kể triệu chứng GERD.

2.4. Hạn chế một số thực phẩm và đồ uống

• Chế độ ăn ít carbohydrate: Giảm các loại tinh bột dễ lên men giúp giảm sản xuất khí và áp lực nội dạ dày, từ đó giảm trào ngược.

• Tránh rượu bia: Rượu gây giãn LES, kích thích tiết axit và làm chậm thời gian làm trống dạ dày.

• Cà phê: Một số bệnh nhân nhạy cảm có thể bị kích hoạt trào ngược khi uống cà phê. Nên đánh giá cá thể hóa.

• Đồ uống có gas: CO₂ trong nước ngọt có gas làm tăng áp lực khí trong dạ dày, gây ợ và kích thích LES giãn.

• Nước ép cam, quýt: Các loại nước ép có độ pH thấp (nước cam, bưởi) có thể kích ứng niêm mạc thực quản.

• Bạc hà: Mặc dù có tác dụng làm dịu, nhưng bạc hà (đặc biệt là dầu bạc hà) có thể gây giãn LES và làm nặng thêm triệu chứng.

• Thực phẩm nhiều chất béo: Các món chiên rán, thực phẩm chế biến sẵn, xúc xích, phô mai béo... làm chậm quá trình tiêu hóa, kích thích tiết cholecystokinin (CCK), một hormone làm giãn LES.

2.5. Loại bỏ yếu tố nguy cơ khác

• Ngừng hút thuốc lá: Hút thuốc làm giảm tiết nước bọt (yếu tố bảo vệ thực quản), gây tổn thương LES và tăng nguy cơ trào ngược. Cai thuốc giúp cải thiện rõ rệt triệu chứng GERD.

3. Giải đáp một số thắc mắc thường gặp

Làm thế nào để giảm triệu chứng trào ngược nhanh chóng?

Sử dụng thuốc kháng axit (ví dụ: antacid chứa magnesi hoặc nhôm) có thể làm dịu nhanh triệu chứng. Ngoài ra, một số biện pháp hỗ trợ như uống nước lọc, trà thảo mộc nhẹ, nước ép không có múi (như táo, lê) cũng có thể giúp cải thiện triệu chứng tức thời.

Trào ngược dạ dày có thể tự khỏi không?

Các trường hợp nhẹ hoặc tạm thời có thể tự cải thiện nếu loại bỏ được nguyên nhân (ví dụ: ăn quá no, uống rượu). Tuy nhiên, GERD mạn tính cần được quản lý lâu dài bằng thay đổi lối sống và/hoặc dùng thuốc dưới sự hướng dẫn của bác sĩ.

4. Kết luận

Trào ngược dạ dày – thực quản là bệnh lý có thể kiểm soát hiệu quả thông qua điều chỉnh lối sống, bao gồm tư thế ngủ, kiểm soát cân nặng, chế độ ăn uống hợp lý và loại bỏ các yếu tố nguy cơ. Những thay đổi đơn giản này không chỉ hỗ trợ giảm triệu chứng mà còn giúp hạn chế tiến triển và các biến chứng liên quan. Trong trường hợp triệu chứng kéo dài, nặng hoặc không đáp ứng với thay đổi lối sống, người bệnh cần được thăm khám chuyên khoa để có phác đồ điều trị phù hợp.