Chiến lược hỗ trợ phòng ngừa và giảm nhẹ triệu chứng sỏi thận bằng biện pháp tự nhiên

Sỏi thận là những khối rắn, thường có màu nâu vàng, hình thành từ sự kết tinh của khoáng chất và muối trong nước tiểu. Chúng có thể có kích thước rất nhỏ (dưới 5 mm) hoặc lớn bất thường (trên 2 cm), gây đau dữ dội và rối loạn tiểu tiện. Ngoài các phương pháp điều trị y khoa như tán sỏi ngoài cơ thể (ESWL), nội soi niệu quản, hoặc phẫu thuật, một số biện pháp thay đổi lối sống và dinh dưỡng có thể hỗ trợ dự phòng sỏi thận hiệu quả.

1. Tăng cường uống nước

Mục tiêu chính trong phòng ngừa sỏi thận là duy trì lượng nước tiểu trên 2–2,5 lít/ngày, giúp làm loãng các chất kết tinh trong nước tiểu. Một phân tích trên Tạp chí Y khoa Anh Quốc (BMJ) năm 2015 cho thấy mỗi 0,5 lít nước uống thêm mỗi ngày có thể giúp giảm 8% nguy cơ hình thành sỏi.

• Uống nước thường xuyên, đặc biệt khi vận động, thời tiết nóng hoặc đổ mồ hôi nhiều.

• Màu nước tiểu nhạt là một chỉ dấu tốt cho mức độ hydrat hóa.

2. Áp dụng chế độ ăn DASH

Chế độ ăn DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension), vốn được thiết kế để kiểm soát tăng huyết áp, được chứng minh giúp giảm nguy cơ sỏi thận. Theo Tổ chức Thận Quốc gia Hoa Kỳ, chế độ này có lợi do:

• Giàu rau, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, đậu, hạt, cá, thịt nạc

• Ít chất béo bão hòa, cholesterol và đường bổ sung

• Hỗ trợ kiểm soát cân nặng – yếu tố nguy cơ độc lập của sỏi thận (Urology, 2020)

3. Giảm lượng natri ăn vào

Chế độ ăn nhiều natri làm tăng bài tiết canxi qua nước tiểu – yếu tố chính hình thành sỏi canxi. Một nghiên cứu năm 2014 trên Tạp chí Tiết niệu cho thấy lượng natri cao tăng nguy cơ sỏi thận từ 11–61%.

• Hạn chế muối ăn < 2.300 mg natri/ngày (~1 thìa cà phê muối)

• Tránh thực phẩm chế biến sẵn, thực phẩm đóng hộp, thức ăn nhanh

• Ưu tiên đọc nhãn sản phẩm, chọn thực phẩm có <5% giá trị natri/ngày/khẩu phần

4. Hạn chế thực phẩm giàu oxalat (nếu sỏi canxi oxalat)

Oxalat là hợp chất có trong một số thực phẩm có thể liên kết với canxi tạo sỏi. Những người có nguy cơ cao bị sỏi canxi oxalat nên:

• Giảm tiêu thụ các thực phẩm như: rau bina, củ cải đường, đậu nành, hạnh nhân, hạt điều

• Tuy nhiên, vì nhiều thực phẩm giàu oxalat cũng chứa chất dinh dưỡng có lợi, cần tư vấn với bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng trước khi loại bỏ hoàn toàn.

5. Giảm đau tạm thời trong khi chờ xử trí y tế

Trong trường hợp sỏi nhỏ tự thoát ra theo đường tiểu:

• Có thể sử dụng thuốc giảm đau không kê đơn như ibuprofen hoặc acetaminophen để giảm triệu chứng

• Tuy nhiên, không tự điều trị kéo dài nếu cơn đau không thuyên giảm hoặc có dấu hiệu biến chứng (sốt, tiểu ra máu, buồn nôn kéo dài)

6. Vai trò của nước ép và thực phẩm tự nhiên

a. Nước chanh

• Chứa citrate, hợp chất giúp ức chế sự kết tinh của canxi và oxalat.

• Một nghiên cứu (Korean Journal of Urology, 2014) cho thấy uống ½ cốc nước chanh/ngày có thể làm tăng nồng độ citrate niệu.

• Tuy nhiên, theo NIH, nước lọc vẫn là lựa chọn ưu tiên hàng đầu.

b. Nước ép cần tây

• Nghiên cứu tiền lâm sàng (Annual Review of Biology, 2020) cho thấy chiết xuất cần tây có hoạt tính chống oxy hóa và bảo vệ thận ở mô hình chuột.

• Hiệu quả trên người chưa được chứng minh rõ ràng, do đó chưa khuyến cáo sử dụng như liệu pháp điều trị.

c. Nước ép lựu

• Có chứa polyphenol chống oxy hóa. Tuy nhiên, một nghiên cứu lâm sàng nhỏ năm 2014 cho thấy không có hiệu quả trong việc ngăn ngừa sỏi sau 90 ngày sử dụng chiết xuất lựu.

7. Kết luận

Sỏi thận là bệnh lý có thể phòng ngừa được thông qua lối sống lành mạnh, chế độ ăn uống phù hợp và duy trì mức hydrat hóa đầy đủ. Mặc dù một số biện pháp dân gian như nước chanh hoặc nước ép thảo mộc cho thấy hiệu quả tiềm năng, nhưng chúng không thay thế được việc chẩn đoán và điều trị y khoa chính thống.

Bệnh nhân có tiền sử sỏi thận nên được tư vấn bởi bác sĩ tiết niệu và chuyên gia dinh dưỡng để cá nhân hóa kế hoạch phòng ngừa tái phát.