Đau cứng cổ: Nguyên nhân, đánh giá và can thiệp phục hồi chức năng

1. Nguyên nhân và đánh giá ban đầu

1.1. Các yếu tố cơ học mạn tính

• Tư thế xấu và mất cân bằng cơ: Người làm việc lâu ở tư thế cố định (nhìn màn hình máy tính, điện thoại…), ngồi lệch vai hoặc cúi đầu nghiêng sang một bên có thể gây co rút nhóm cơ vùng cổ– vai–cột sống. Đau một bên cổ rất thường gặp trong những trường hợp này.

• Chấn thương cấp: tai nạn xe, va chạm thể thao hoặc chấn thương đầu cổ đột ngột có thể gây đau cục bộ một bên cổ, đặc biệt nếu cơ quan đang chịu tải tại thời điểm chấn thương.

• Hoạt động lặp lại: các động tác làm nghiêng cổ sang một phía (như kiểm tra điểm mù khi lái xe) kéo dài gây quá tải cấu trúc cơ–mô liên kết.

1.2. Khi nào cần tham vấn y tế

Người bệnh nên khám bác sĩ hoặc chuyên gia vật lý trị liệu nếu gặp:

• Đau nặng, kéo dài ≥1–2 tuần, ảnh hưởng chức năng hoặc sinh hoạt.

• Đau lan xuống tay hoặc kèm biểu hiện thần kinh, như tê, yếu chi.

• Khởi phát cấp, dữ dội, không rõ nguyên nhân kèm biểu hiện bất thường về tri giác, mất chức năng vận động.

2. Nguyên tắc phục hồi chức năng

2.1. Tiếp cận tích hợp

Đau cổ một bên cần đánh giá toàn bộ hệ thống cơ–xương–liên kết:

• Giãn cơ (thả cơ căng)

• Tăng cường cơ (cổ, lưng trên, vai)

• Tái cấu trúc tư thế nhằm khôi phục cân bằng cơ học cơ thể, giảm tải cho vùng tổn thương.

2.2. Sử dụng con lăn bọt (foam roller)

a) Giãn lưng trên

• Tư thế nằm ngửa, đặt con lăn ngang cột sống giữa.

• Hạ vùng lưng – vai lên xuống nhẹ nhàng trong 60 giây; tập trung vào điểm căng cứng để giảm co thắt cơ.

b) Giãn cơ vùng cổ

• Dùng con lăn mềm kê dưới cổ, nằm ngửa gối gập.

• Xoay từ đầu sang hai bên, dừng và thư giãn tại vùng đau dài 60 giây.

c) Tư thế "thiên thần tuyết"

• Nằm dọc theo con lăn từ xương cùng xuống hộp sọ, mở tay lên trên đầu như làm động tác "thiên thần".

• Giãn cơ ngực–vai, giữ mỗi vị trí từ 30–60 giây, ưu tiên bên đau hơn. Control phạm vi động tác phù hợp khả năng cá nhân.

2.3. Bài tập tăng cường cơ vùng vai – lưng trên

• Ngồi thẳng, vai và xương chậu cân bằng.

• Gồng xương bả vai sau – vào trong (rút lại), giữ 1–2 giây rồi thả thư giãn.

• Lặp 2 hiệp × 20 lần để củng cố cơ giúp hỗ trợ cấu trúc cổ – lưng.

2.4. Kéo giãn cổ nghiêng

• Ngồi thẳng, chỉnh tư thế đầu – vai – hông thẳng hàng.

• Gập đầu sang bên không đau, tay cùng bên hạ thấp ép nhẹ, giữ 20 giây, lặp 2–3 lần mỗi bên.

• Giúp giảm căng cơ gân cổ (scalenes), cân bằng hai bên.

3. Cơ chế tác động

• Giãn cơ và foam roller: giải phóng màng liên kết, tăng lưu thông máu, cải thiện chất nhầy hoạt dịch.

• Tăng cường cơ: tái lập vị trí giải phẫu của xương đốt sống cổ, giảm tổn thương cơ học do tư thế lệch.

• Kéo giãn có kiểm soát: cải thiện giới hạn vận động, giảm mô xơ hóa, hỗ trợ tâm lý qua việc kiểm soát cơn đau.

4. Khi nào cần chuyên gia vật lý trị liệu hoặc y tế?

Nên can thiệp chuyên sâu nếu:

• Cơn đau không cải thiện sau 2–4 tuần tự điều trị.

• Xuất hiện tê, yếu chi, giảm chức năng vận động.

• Có yếu tố nguy cơ bệnh lý cột sống như thoát vị đĩa đệm, hẹp ống sống, hoặc dấu hiệu nhiễm trùng (sốt, sưng, đỏ vùng cổ).

5. Kết luận

Đối với đau cổ một bên, can thiệp toàn diện từ giãn cơ, tăng cường cơ, khôi phục tư thế và áp dụng kỹ thuật foam roller giúp giải quyết nguyên nhân cơ học hiệu quả. Tuy nhiên, cần nhận biết sớm các dấu hiệu bất thường để được tư vấn chuyên môn và can thiệp sớm, tránh tiến triển thành đau mạn tính hoặc tổn thương thần kinh cột sống.