ISOTRETINOIN

Isotretinoin là gì?

Isotretinoin (13-cis retinoic acid) là một dẫn xuất vitamin A (retinoid). Gan có thể sản xuất một lượng nhỏ isotretinoin từ vitamin-A.Loại isotretinoinđược các bác sĩ kê đơn thìsản xuất bằng phương pháp tổng hợp.

Isotretinoin được phát triển vào những năm 1950, nhưng chỉ bắt đầu được sử dụng vào giữa những năm 1970. Tên thương hiệu ban đầu là Accutane® và Roaccutane®, nhưng hiện nay có nhiều phiên bản cùng hoạt chất trên thị trường với các hiệu quả khác nhau. Hiện nay, isotretinoin uống có dạng viên nang 5 mg, 10 mg và 20 mg.

Isotretinoin đượcdùng điều trị tình trạng gì?

Isotretinoin rất hiệu quả trongđiều trị mụn trứng cá. Ban đầu thuốcđược cấp phép sử dụng cho mụn trứng cá mức độ nặng, dần về sau thuốc được kê toa cho tất cả các mức độ bệnh.

Isotretinoin cũng hữu ích cho các bệnh lý liên quan đến nang lông khác, chẳng hạn như:

• Trứng cá đỏ
• Tăngtiết bã nhờn
• Viêm tuyến mồ hôi nưngmủ
• Viêm nang lông da đầu.

Thuốccũng được kê đơn off-label (kê đơn không theo hướng dẫn trên nhãn) cho nhiều bệnh da khác. Những ví dụ bao gồm:

• Lupus dạng đĩa
• U hạt vòng
• Bệnh Grover
• Sarcoidosis
• Dày sừng ánh sáng lan rộng
• Phòng ngừa ung thư biểu mô tế bào vảy ở da.

Thuốc cũng đã được sử dụng như một chất bổ trợ trong u nguyên bào thần kinh.

Chống chỉ định của isotretinoin

Isotretinoin không được dùng trong thai kỳ, hoặc nếu có nguy cơ mang thai.

Nam và nữ dùng isotretinoin không được phép hiến máu vì không loại trừ được trường hợp máu được sử dụng cho phụ nữ mang thai.

Thận trọng khi dùng isotretinoin

• Isotretinoin nên được sử dụng thận trọng trong thời kỳ cho con bú.
• Các phi công thương mại có thể bị hạn chế bay nếu họ dùng isotretinoin.
• Liều cao isotretinoin ở trẻ nhỏ có liên quan đến việc đóng đầu xương sớm, dẫn đến tầm vóc thấp hơn (điều này không thấy ở liều thấp được sử dụng để điều trị mụn trứng cá).

Isotretinoin hoạt động như thế nào?

Trong mụn trứng cá, isotretinoin:

• Giảm sản xuất bã nhờn
• Thu nhỏ tuyến bã nhờn
• Giảm tắc nang lông
• Ức chế sự phát triển của vi khuẩn
• Có đặc tính chống viêm.

Liều isotretinoin thông thường là bao nhiêu?

Phạm vi liều lượng sử dụng mỗi ngày đối với mụn trứng cá là dưới 0,1 đến hơn 1 mg/kg trọng lượng cơ thể. Một số bệnh nhân có thể chỉ cần một liều nhỏ một hoặc hai lần một tuần. Một đợt điều trị có thể kết thúc trong vài tháng hoặc tiếp tục trong vài năm. Đối với mụn trứng cá, một số bác sĩ kê đơn đã nhắm mục tiêu tổng liều tích lũy là 120–140 mg/kg, với hy vọng giảm tái phát, nhưng bằng chứng cho điều này vẫn còn gây tranh cãi. Xu hướng chung là sử dụng liều lượng thấp hơn, không liên quan đến trọng lượng cơ thể (ví dụ: 10 mg/ngày).

Liều lượng cá nhân theo quy định của bác sĩ da liễu phụ thuộc vào:

• Ưutiên người kê đơn
• Trọng lượng cơ thể bệnh nhân
• Tình trạng cụ thể đang được điều trị
• Mức độ nghiêm trọng của tình trạng da
• Đáp ứng điều trị
• Điều trị khác được sử dụng cùng một lúc
• Tác dụng phụ có kinh nghiệm.

Isotretinoin được uống tốt hơn với nước hoặc sữa sau khi ăn để giúp hấp thu. Nó có thể được thực hiện khi bụng đói, nhưng sự hấp thụ có thể giảm đi một nửa. Không có lợi ích đặc biệt nào trong việc chia liều trong ngày. Một công thức mới hơn (isotretinoin-lidose) có thể uống mà không cần ăn.

Uống isotretinoin trong bao lâu?

Hầu hết bệnh nhân nên được điều trị cho đến khi tình trạng da khỏi hẳn và sau đó thêm vài tháng nữa. Tuy nhiên, các đợt điều trị thường được giới hạn trong 16–30 tuần (4–7 tháng) để giảm thiểu nguy cơ gây quái thai (nguy cơ dị tật bẩm sinh) và tuân thủ các cơ quan quản lý địa phương. Isotretinoin có thể được kê toa trong nhiều năm, thường ở liều thấp hoặc ngắt quãng.

Tương tác thuốc với isotretinoin

Cần thận trọng với các loại thuốc sau:

• Vitamin-A (axit retinoic): tác dụng phụ được tích lũy và có thể nghiêm trọng. Beta-caroten (tiền vitamin-A) được cho phép.
• Tetracycline (bao gồm doxycycline, minocycline): những chất này có thể làm tăng nguy cơ đau đầu và mờ mắt do tăng áp lực nội sọ.
• Warfarin: theo dõi INR cẩn thận.

Các tác dụng phụ và rủi ro của isotretinoin là gì?

Các tác dụng phụ của isotretinoin phụ thuộc vào liều lượng; ở mức 1 mg/kg/ngày, gần như tất cả bệnh nhân sẽ có một số tác dụng phụ, trong khi ở mức 0,1 mg/kg/ngày, hầu hết bệnh nhân sẽ không gặp phải. Phạm vi và mức độ nghiêm trọng của các tác dụng phụ cũng phụ thuộc vào các yếu tố cá nhân và bệnh đang điều trị.

Bệnh nhân mắc bệnh gan hoặc thận nghiêm trọng, mỡ máu cao, tiểu đường và trầm cảm có thể được khuyên không nên dùng isotretinoin hoặc dùng liều thấp hơn bình thường và tái khám định kỳ.

Tác dụng phụ ở da và niêm mạc

Hầu hết các tác dụng phụ do isotretinoin gây ra ở da hoặc niêm mạc và liên quan đến cơ chế tác dụng của thuốc. Khi các tác dụng phụ gây ảnh hưởng đến bệnh nhân, có thể cần phải ngừng sử dụng isotretinoin hoặc giảm liều. Các tác dụng phụ phổ biến nhất được liệt kê ở đây:

• Nổi mụn trứng cá (đặc biệt nếu liều khởi đầu > 0,5 mg/kg/ngày)
• Khô môi, viêm môi (môi đau, nứt nẻ hoặc có vảy) (100% bệnh nhân dùng 1 mg/kg/ngày)
• Da khô, da mỏng manh, chàm/viêm da (các mảng da ngứa, đỏ)
• Lưu ý: chàm dị ứng có thể cải thiện.
• Tăng tiết mồ hôi
• Khô mũi, chảy máu cam (chảy máu mũi)
• Khô mắt, chảy nước mắt hoặc khó chịu (đặc biệt ở những người đeo kính áp tròng), viêm kết mạc, viêm giác mạc
• Niêm mạc hậu môn khô, chảy máu khi đi cầu
• Bộ phận sinh dục khô, giao hợp khó (khó chịu khi giao hợp)
• Phát ban vùng mặt
• Cháy nắng khi tiếp xúc với ánh nắng mặt trời
• Rụng tóc tạm thời
• Móng tay dễ gãy
• U hạt sinh mủ
• Nhiễm trùng da: chốc, viêm quanh móng cấp tính.

Điều trị tác dụng phụ da niêm mạc

• Giảm liều lượng (ví dụ: 5–10 mg/ngày).
• Chất làm mềm da, son dưỡng môi, kem chống nắng, thuốc nhỏ mắt và chất bôi trơn nên được sử dụng thường xuyên và rộng rãi khi cần thiết.
• Viêm da có thể được điều trị bằng steroid tại chỗ.
• Tắm nước mát trong thời gian ngắn, không dùng xà phòng.
• Sử dụng dầu gội nhẹ hoặc pha loãng.
• Không nên đeo kính áp tròng nếu trước đây chưa từng sử dụng.
• Không phẫu thuật mắt trong khi dùng isotretinoin hoặc trong 6 tháng sau đó.
• Không sử dụng laser xâm lấn (ví dụ: tái tạo bề mặt bằng CO2) khi đang dùng isotretinoin hoặc trong 6 tháng sau đó. Các phương pháp điều trị bằng laser và ánh sáng khác có thể được thực hiện cẩn thận.
• Nên cạo lông thay vì wax.
• Thuốc kháng sinh bôi và/hoặc uống có thể được kê khi có chốc.

Các tác dụng phụ khác liên quan đến liều lượng của isotretinoin

• Đau đầu.
• Đau cơ và đau khớp, đặc biệt là sau khi tập thể dục.
• Mệt mỏi (thờ ơ và buồn ngủ).
• Tầm nhìn ban đêm bị xáo trộn và chậm thích nghi với bóng tối. Người lái xe có thể cảm thấy chói mắt hơn từ đèn pha ô tô vào ban đêm.
• Tăng triglycerid máu (nồng độ triglycerid trong máu cao), thường không liên quan đến lâm sàng.
• Kinh nguyệt không đều hoặc cường kinh.

Tác dụng phụ hiếm gặp của isotretinoin

Nguyên nhân của các tác dụng phụ được liệt kê có thể chưa được xác nhận.

• Nhức đầu dữ dội kèm theo mờ mắt do tăng áp lực nội sọ.
• Thay đổi tâm trạng và trầm cảm. Lưu ý: trầm cảm thường liên quan đến tình trạng da đang được điều trị hoặc các vấn đề sức khỏe hoặc tâm lý xã hội khác. Thuốc chống trầm cảm có thể hữu ích.
• Đục giác mạc và đục thủy tinh thể.
• Điếc âm cao.
• Tăng sinh xương kẽ lan tỏa nhanh (thay đổi xương).
• Xét nghiệm chức năng gan bất thường hoặc viêm gan có triệu chứng.
• Tiêu chảy hoặc chảy máu từ ruột.
• Viêm tụy.
• Dị ứng với isotretinoin gây bệnh gan và sốt.

Điều trị tác dụng phụ toàn thân

• Giảm uống rượu.
• Dùng paracetamol để trị nhức đầu và đau nhức nhẹ.
• Tái khám sớm.

Theo dõi trong quá trình điều vị với isotretinoin

Ở một người khỏe mạnh, xét nghiệm máu thường không cần thiết, nhưng việc theo dõi có thể là một yêu cầu kê đơn thay đổi ở một số quốc gia. Nếu sử dụng isotretinoin liều cao (1 mg/kg/ngày), một đợt điều trị kéo dài (> 12 tháng) hoặc nếu bệnh nhân có các yếu tố nguy cơ cụ thể (ví dụ: tiền sử gia đình mắc chứng rối loạn lipid máu, viêm gan siêu vi hoặc uống nhiều rượu), các xét nghiệm này được chỉ định trước khi điều trị và trong khoảng thời gian:

• Mức cholesterol và chất béo trung tính
• Xét nghiệm chức năng gan
• Công thức máu.

Tránh thai ở phụ nữ sử dụng isotretinoin

Isotretinoin không được dùng trong thời kỳ mang thai vì nguy cơ rất cao dẫn đến bất thường bẩm sinh nghiêm trọng ở trẻ. Cần thận trọng khi sử dụng trong thời kỳ cho con bú vì thuốc đi vào sữa mẹ và có thể ảnh hưởng đến bé.

Tất cả những phụ nữ có thể có con về mặt sinh học nên thực hiện các biện pháp ngừa thaisau trong khi điều trị bằng isotretinoin và trong bốn tuần sau khi ngừng thuốc:

• Phương pháp tránh thai đáng tin cậy nhất là không quan hệ tình dục. Không có phương pháp tránh thai nào là hoàn toàn đáng tin cậy. Kế hoạch hóa gia đình bằng phương pháp "tự nhiên" đặc biệt rủi ro.
• Nếu hoạt động tình dục, nên sử dụng hai phương pháp tránh thai đáng tin cậy. Thảo luận về biện pháp tránh thai với bác sĩ của bạn. Thuốc tránh thai kết hợp, vòng tránh thai (dụng cụ tử cung), que cấy progesterone hoặc thuốc tiêm medroxyprogesterone có thể phù hợp.
• Không nên dùng riêng viên thuốc nhỏ progesterone liều thấp.

Đơn thuốc tránh thai khẩn cấp có thể được cung cấp bởi bác sĩ, giúp ngăn ngừa 85% trường hợp mang thai nếu được thực hiện trong vòng 72 giờ sau khi quan hệ tình dục không được bảo vệ.

Nếu biện pháp tránh thai thất bại, có thể khuyên nên chấm dứt thai kỳ (phá thai) nếu có thai trong khi điều trị bằng isotretinoin hoặc trong vòng một tháng sau khi ngừng điều trị.

Điều gì xảy ra nếu phụ nữ mang thai dùng isotretinoin?

Isotretinoin có khả năng rất cao dẫn đến sảy thai tự nhiên hoặc dị tật bẩm sinh nghiêm trọng nếu thai nhi tiếp xúc với nó trong nửa đầu của thai kỳ. Các dị tật ảnh hưởng đến sự phát triển của các mô đang phát triển tại thời điểm tiếp xúc với thuốc:

• Cranium (sọ và não)
• Tim
• Mắt, tai
• Chân tay.

Không có biện pháp tránh thai nào là cần thiết cho nam giới

Isotretinoin không ảnh hưởng đến tinh trùng hoặc khả năng sinh sản của nam giới và chưa được chứng minh là gây ra dị tật bẩm sinh ở những đứa trẻ có cha là nam giới dùng thuốc này.

Có bao giờ thất bại điều trị mụn khi dùng isotretinoin không?

Mặc dù isotretinoin thường rất hiệu quả đối với mụn trứng cá, tuy nhiên đôi khi nó phản ứng chậm hoặc không có tác dụng. Hiệu quá kém khi sử dụng thuốc có liên quan đến:

• Macrocomedones (mụn đầu trắng lớn)
• Nốt mụn (tổn thương viêm lớn, sâu)
• Nhiễm trùng thứ phát
• Hút thuốc
• Hội chứng buồng trứng đa nang
• Trẻ tuổi (< 14 tuổi).

Các phương pháp hỗ trợ nếu tác dụng của thuốc đến chậm bao gồm:

• Đốt điện nhân mụn
• Một liệu trình isotretinoin kéo dài
• Điều trị bổ sung bằng kháng sinh đường uống và steroid đường uống.

Có thể sử dụng lại isotretinoin nếu mụn tái phát không?

Ít nhất 50% bệnh nhân bị mụn trứng cá có phản ứng lâu dài sau một liệu trình isotretinoin đầy đủ. Ở một số bệnh nhân, mụn trứng cá có thể tái phát vài tháng đến vài năm sau khi ngưng dùng thuốc. Tái phát thường gặp ở nữ hơn nam và ở những bệnh nhân > 25 tuổi. Những bệnh nhân này có thể nhận được các đợt isotretinoin tiếp theo.

Điều trị dài ngày (>1 năm) thường được áp dụng cho các bệnh nhân:

• Mụn dai dẳng
• Tăng tiết bã nhờn
• Bệnh trứng cá đỏ
• Viêm nang lông da đầu
• Ung thư da.

Các thông tin đặc biệt dành cho phi công có chỉ định sử dụng isotretinoin

Tầm nhìn ban đêm tốt rất quan trọng đối với phi công của hãng hàng không và những người bay sau khi trời tối. Tầm nhìn ban đêm có thể bị ảnh hưởng bởi isotretinoin. Các phi công dùng isotretinoin hoặc đang có dự định sử dụng isotretinoin phải báo cáo với cơ quan hàng không quốc gia của họ để thảo luận về cách điều trị này ảnh hưởng đến đặc quyền bay của họ.

Ở New Zealand, đây là Cơ quan Hàng không Dân dụng New Zealand. Người có giấy phép hàng không dân dụng, bao gồm Kiểm soát viên không lưu, có nghĩa vụ theo mục 27 C của Đạo luật hàng không dân dụng là tự hạ cánh và báo cáo với CAA trong trường hợp có bất kỳ thay đổi nào về tình trạng sức khỏe có thể ảnh hưởng đến an toàn chuyến bay. CAA coi việc sử dụng isotretinoin là một sự thay đổi trong tình trạng bệnh lý.

BS CKI Phan Vũ Lam Phương

https://dermnetnz.org/topics/isotretinoin

Giới thiệu Đơn vị Da liễu - Thẩm mỹ da Bệnh viện Nguyễn Tri Phương

Đơn vị Da liễu - Thẩm mỹ da Bệnh viện Nguyễn Tri Phương được triển khai dịch vụ thăm khám, chăm sóc và điều trị các tình trạng về da như mụn, sẹo, nám, tàn nhang… với tiêu chí đem lại sự thay đổi tích cực về diện mạo cũng như sự hài lòng của khách hàng sau khi sử dụng dịch vụ.

Với nguồn nhân lực chất lượng có chuyên môn cao là các Phó giáo sư, tiến sĩ, bác sĩ đến từ Bộ môn Da liễu - Đại học Y Dược TPHCM & Bệnh viện Nguyễn Tri Phương có kinh nghiệm nhiều năm trong giảng dạy, nghiên cứu và điều trị Da liễu – Thẩm mỹ da; sẽ trực tiếp thăm khám, lên phác đồ điều trị và trực tiếp trị liệu cho bệnh nhân, đảm bảo hiệu quả cao nhất.

Thông tin liên hệ

• Đơn vị da liễu – Thẩm mỹ da Bệnh viện Nguyễn Tri Phương. 

• Số 468 Nguyễn Trãi, Phường 8, Quận 5, Tp.Hồ Chí Minh.

• Số điện thoại liên lạc (Trả lời trong ngày) : 0899777709 / Zalo/Viber