Đau lưng trong thai kỳ: Nguyên nhân, phòng ngừa và chiến lược can thiệp không dùng thuốc

1. Tổng quan

Đau lưng là một triệu chứng phổ biến trong thai kỳ, ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống của thai phụ. Ước tính có tới 50–70% phụ nữ mang thai trải qua các mức độ đau lưng khác nhau, đặc biệt trong tam cá nguyệt thứ hai và thứ ba. Cơ chế sinh lý bao gồm: thay đổi trọng tâm cơ thể, tăng cân, thay đổi nội tiết (progesterone, relaxin), cùng sự giãn nở các dây chằng và cơ xương chậu để thích nghi với sự phát triển của thai nhi.

Mặc dù đa phần trường hợp đau lưng khi mang thai là lành tính, một số trường hợp có thể là dấu hiệu của bệnh lý tiềm ẩn và cần được theo dõi kỹ lưỡng. Dưới đây là bảy biện pháp giúp kiểm soát và làm giảm đau lưng trong thai kỳ, đã được ghi nhận là an toàn và có hiệu quả hỗ trợ trên lâm sàng.

2. Các biện pháp cải thiện đau lưng trong thai kỳ

2.1. Duy trì tư thế đúng

Việc giữ đúng tư thế trong sinh hoạt hàng ngày là yếu tố quan trọng giúp giảm áp lực lên cột sống và các nhóm cơ vùng lưng. Khi mang thai, trọng tâm cơ thể dịch chuyển ra phía trước, thai phụ thường phản xạ ngả người ra sau để giữ thăng bằng, gây tăng áp lực lên cột sống thắt lưng.

Khuyến nghị:

• Đứng thẳng, giữ vai thư giãn và ngực nâng cao.

• Tránh khóa khớp gối khi đứng lâu.

• Khi phải đứng lâu, nên kê một chân lên bậc thấp và thay đổi chân luân phiên.

• Khi ngồi, sử dụng ghế có tựa lưng và kê một gối nhỏ ở vùng thắt lưng.

2.2. Sử dụng trang phục và dụng cụ hỗ trợ phù hợp

• Giày dép: Chọn giày đế thấp có hỗ trợ vòm bàn chân; tránh giày cao gót hoặc đế quá phẳng.

• Đai hỗ trợ bụng: Một số thai phụ nhận thấy đai hỗ trợ giúp cải thiện triệu chứng đau lưng, tuy nhiên hiệu quả chưa được chứng minh rõ ràng qua các nghiên cứu hệ thống.

2.3. Kỹ thuật nâng vật đúng cách

Thai phụ nên tránh nâng vật nặng không cần thiết. Khi cần nâng vật nhẹ:

• Ngồi xổm, giữ lưng thẳng và sử dụng lực từ cơ chân.

• Tránh cúi gập lưng hoặc vặn xoắn thân mình khi nâng vật.

• Nên chủ động nhờ sự hỗ trợ khi cần thiết.

2.4. Tư thế ngủ hợp lý

• Nằm nghiêng (preferably nghiêng trái) là tư thế ngủ được khuyến nghị cho thai phụ.

• Gập nhẹ hai đầu gối; sử dụng gối hỗ trợ thai kỳ kê giữa hai chân, dưới bụng và sau lưng để duy trì tư thế đúng và giảm áp lực lên vùng thắt lưng.

2.5. Sử dụng nhiệt, lạnh hoặc mát-xa trị liệu

• Chườm nóng/lạnh: Có thể giúp giảm đau tạm thời vùng lưng dưới.

• Mát-xa nhẹ nhàng: Nếu được thực hiện bởi người có chuyên môn, mát-xa có thể giúp thư giãn cơ, giảm căng cơ và cải thiện tuần hoàn tại chỗ.

• Nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng các liệu pháp nhiệt hoặc mát-xa chuyên sâu.

2.6. Duy trì hoạt động thể chất hợp lý

Tập thể dục nhẹ nhàng, đều đặn không chỉ giúp cải thiện đau lưng mà còn tăng cường thể lực toàn thân, hỗ trợ quá trình chuyển dạ và phục hồi sau sinh.

Hoạt động được khuyến khích (với sự đồng ý của bác sĩ sản khoa):

• Đi bộ

• Tập thể dục dưới nước

• Các bài giãn cơ và tăng cường nhóm cơ lưng – bụng – hông

• Bài tập giãn cơ vùng lưng nên thực hiện nhẹ nhàng, bắt đầu từ số lần thấp và tăng dần tùy vào mức độ chịu đựng của thai phụ.

2.7. Xem xét các liệu pháp bổ trợ

• Châm cứu: Một số nghiên cứu sơ bộ ghi nhận châm cứu có thể cải thiện đau lưng khi mang thai.

• Trị liệu thần kinh cột sống (chiropractic care): Có thể giúp cải thiện cảm giác thoải mái ở một số thai phụ nếu thực hiện đúng kỹ thuật.

Lưu ý: Cần tham khảo bác sĩ trước khi thực hiện các phương pháp điều trị bổ trợ để đảm bảo an toàn cho cả mẹ và thai nhi.

3. Khi nào cần báo với bác sĩ?

Đau lưng khi mang thai thường lành tính nhưng có thể là biểu hiện của bệnh lý nghiêm trọng hơn như:

• Chuyển dạ sinh non

• Nhiễm trùng đường tiết niệu

• Thoát vị đĩa đệm, viêm cột sống

Báo với cơ sở y tế ngay khi có các dấu hiệu sau:

• Đau lưng dữ dội, đột ngột, không thuyên giảm khi nghỉ ngơi

• Đau kèm sốt, rối loạn tiểu tiện, tiểu buốt hoặc tiểu khó

• Chảy máu âm đạo hoặc dịch âm đạo bất thường

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định dùng thuốc giảm đau an toàn trong thai kỳ như acetaminophen, kết hợp các biện pháp hỗ trợ khác.

4. Kết luận

Đau lưng là triệu chứng thường gặp trong thai kỳ nhưng có thể được kiểm soát hiệu quả thông qua các can thiệp không dùng thuốc như điều chỉnh tư thế, tăng cường thể lực, sử dụng vật dụng hỗ trợ và các liệu pháp bổ trợ. Việc phát hiện sớm dấu hiệu cảnh báo và được theo dõi bởi nhân viên y tế là cần thiết để đảm bảo an toàn cho cả thai phụ và thai nhi.