Sâm cau rừng

Sâm cau rừng được sử dụng làm dược liệu trong Đông y với tên gọi là tiên mao. Thuốc có tính ấm, vị cay quy vào các kinh Can, Phế, Thận, chủ trị tiêu chảy, phong thấp, liệt dương, yếu sinh lý, suy giảm chức năng tình dục ở nam giới.

Tên khác: Cây sâm cau, ngải cau, sâm tiên mao, cồ nốc, sâm cau đen, tiên mao
Tên gọi khoa học: Curculigo orchioides Gaertn.
Họ: Tỏi voi lùn ( Hypoxidaceae )

Mô tả về cây sâm cau rừng

Đặc điểm thực vật

Sâm cau rừng là một loại cỏ mọc hoang có chiều cao tối đa khoảng 25 – 30 cm. Cây có nhiều lá mọc từ thân tỏa ra hai bên. Lá màu xanh, bề mặt nhẵn, có nhiều đường gân nổi rõ, hình dáng trông gần tương tự như lá cau. Mỗi cây có từ 3 lá hoặc nhiều hơn.

Hoa sâm cau rừng màu vàng, có 6 cánh, mọc ra từ thân rễ xen giữa các kẽ lá, có cuống nhỏ. Thân rễ màu đen, xung quanh mọc nhiều rễ con nhỏ. Quả nang, hình dáng thuôn dài, kích thước khoảng 1,5 cm. Mỗi quả có khoảng 1 – 4 hạt.

Phân bố

Cây sạm cau rừng mọc hoang nhiều ở các tỉnh miền núi phía Tây Bắc nước ta, chẳng hạn như Tuyên Quang, Cao Bằng, Yên Bái hay Hòa Bình… Đây là dược liệu quý nên đang ngày càng bị khai thác cạn kiệt. Do vậy, một số nơi đem giống về thuần hóa trồng ở đồng bằng nhưng chưa mấy phổ biến và không được đánh giá tốt bằng sâm cau mọc tự nhiên trong rừng.

Ngoài Việt Nam, sâm cau rừng cũng được tìm thấy ở một số nước khác như Thái Lan, Malaysia, Ấn Độ hay Philippin…

Bộ phận dùng

Thân rễ ( củ ). Đây là phần tập trung nhiều dưỡng chất quý nhất của cây sâm cau rừng. Đông y sử dụng dược liệu này với tên gọi là tiêm mao.

Đặc điểm dược liệu

Củ sâm cau rừng hình trụ, do rễ chính phình to mà tạo thành. Bên ngoài có lớp vỏ thô ráp, màu nâu hoặc nâu đen. Xung quanh mọc nhiều rễ phụ nhỏ. Chất bên trong nạc, chắc, màu vàng ngà.

Thu hái – bào chế dược liệu

Sâm cau rừng được thu hoạch quanh năm. Tuy nhiên, sâm sẽ cho tác dụng tốt nhất vào thời điểm tháng 9 – 12 trong năm. Người dân đào cả cây rồi cắt lấy phần củ, loại bỏ rễ con xung quanh, đem về rửa sạch đất cát. Sau đó dùng dao cạo bỏ lớp vỏ bên ngoài.

Do có độc, sâm cau được ngâm trong nước vo gạo 1 đêm để củ tiết hết chất độc ra ngoài. Sau đó cắt lát mỏng, cắt khúc hoặc giữ nguyên cả củ đem phơi hoặc sấy cho khô.

Bảo quản

Lưu trữ dược liệu nơi khô ráo, tránh để dính nước dễ bị ẩm mốc.

Thành phần hóa học

Các thành phần có trong củ sâm cau rừng bao gồm:

Saponin
Phytosterol
Tanin
Tinh bột
Phenolic glycosid
Lignan
Acid béo
Beta-sitosterol
Axit amin
Stigmasterol
Flavonoid
Cycloartan glycosid
Curculigosaponin
Các chất Steroid có tác dụng tương tự như nội tiết tố nam testosteron

Vị thuốc sâm cau rừng

Tính vị

Sâm cau rừng tính ấm, vị cay, hơi mặn

Quy kinh

Can, Phế, Thận

Sâm cau rừng có tác dụng gì? Chủ trị

– Theo y học cổ truyền:

Sâm cau rừng dược liệu có công dụng bổ thận, tăng khả năng cường dương, chống ứ, ôn trung, mạnh gân cốt, táo thấp, ổn định chức năng tiêu hóa, kích thích ham muốn tình dục.

Chủ trị:

Liệt dương
Tinh lạnh
Tử cung lạnh
Suy nhược thần kinh
Yếu sinh lý
Phong thấp
Hen suyễn
Lậu
Tiêu chảy
Ngứa ngoài da
Nhức mỏi xương khớp
Điều hòa kinh nguyệt ở phụ nữ

– Công dụng của sâm cau rừng theo nghiên cứu hiện đại:

Chống lão hóa
Tăng nội tiết tố sinh dục nam một cách tự nhiên, cải thiện khả năng sinh lý tình dục cho phái mạnh
Cải thiện chất lượng tinh trùng, kích thích phát triển tinh hoàn
Nâng cao sức đề kháng của cơ thể

Liều lượng

10-15 g mỗi ngày tùy theo tình trạng bệnh

Cách dùng thuốc

Sắc uống
Làm hoàn
Giã tươi đắp ngoài da
Bào chế thành thuốc mỡ

Độc tính

Sâm cau rừng có độc. Sử dụng dược liệu chưa qua bào chế khử độc hoặc dùng trong thời gian kéo dài có thể gây ra một số tác dụng phụ như ngộ độc, buồn nôn, ói mửa, nổi phát ban ngứa ngoài da… Để đảm bảo an toàn, cần sử dụng sâm cau rừng đúng cách, đúng liều lượng theo khuyến cáo của thầy thuốc.

Bài thuốc chữa bệnh sử dụng sâm cau rừng

1. Ổn định huyết áp

Bệnh nhân bị cao huyết áp có thể dùng bài thuốc “Nhị tiên thang” để điều trị. Bài thuốc này kết hợp giữa sâm cau rừng và một số dược liệu khác bao gồm: Ba kích, tiên linh tỳ (dâm dương hoắc ), tri mẫu, nghiệt bì, đương quy, mỗi vị 12g.

Tất cả rửa sạch, cho vào một cái bình thủy tinh có miệng rộng. Đổ ngập rượu vào ngâm trong ít nhất 30 ngày. Mỗi ngày uống 2 – 3 ly nhỏ để ổn định huyết áp.

2. Sâm cau rừng ngâm rượu chữa liệt dương

Chuẩn bị sâm cau rừng tươi và rượu trắng loại mạnh ( từ 45 độ trở lên ). Cứ 1 kg sâm thì đem ngâm với 3 lít rượu. Để bình rượu nơi mát mẻ, sau khoảng 10 ngày có thể lấy ra dùng.

Nam giới bị bất lực, không thể cương cứng khi quan hệ có thể dùng sâm cau rừng ngâm rượu mỗi ngày 40 – 50 ml chia làm 3 lần uống trong bữa ăn. Uống 1 ly nhỏ trước khi quan hệ tình dục 30 phút để “cậu nhỏ” thêm sung mãn và chiến đấu dẻo dai hơn.

3. Điều trị bệnh đau nhức toàn thân, chữa phong thấp

Thành phần thuốc cần chuẩn bị gồm: Sâm cau rừng khô, trư cao mẫu và hà thủ ô mỗi vị 50g, 650ml rượu trắng ngon. Các dược liệu thái nhỏ, bỏ vào bình ngâm chung với rượu. Càng ngâm lâu thì rượu sâm cau càng có tác dụng tốt. Tuy nhiên, nếu cần dùng gấp thì bạn cũng cần đợi khoảng 10 ngày kể từ lúc ngâm mới được lấy uống.

Liều dùng để chữa phong thấp, đau nhức cơ thể: Mỗi lần 50ml x 2 lần/ ngày trước khi ăn. Nếu không có tửu lượng tốt, nên giảm lượng uống hoặc pha loãng với nước để giảm bớt nồng độ cồn trong rượu.

Ngoài ra, có thể lấy rượu xoa bóp ngoài khớp bị đau để thấy được hiệu quả nhanh hơn.

4. Sâm cau rừng ngâm rượu bổ thận, tăng khả năng cương dương

Dùng 1kg sâm cau rừng, 500g ba kích tím, 100g dâm dương hoắc, tất cả ở dạng khô. Cả 3 vị thuốc đã chuẩn bị đem ngâm chung với 5 lít rượu. Để khoảng 90 ngày cho các dược chất quý tiết hết vào trong rượu.

Nam giới có biểu hiện thận hư, thận yếu, dương vật khó cương cứng khi quan hệ nên uống rượu này đều đặn hàng ngày để cải thiện tình trạng bệnh. Mỗi ngày uống 2 – 3 lần, mỗi lần 3 muỗng canh ( tương đương khoảng 15ml ).

5. Điều trị bất lực, khó lên đỉnh, lạnh tinh ở nam giới

Chuẩn bị: 1kg sâm cau rừng khô, nấm ngọc cẩu khô 500g, cây ruột gà khô 500g, tiên linh tỳ khô 100g, 7 lít rượu 45 độ. Tất cả trộn lẫn, ngâm chung với nhau từ 3 tháng trở lên. Mỗi lần uống 15 – 20ml, ngày 3 lần.

6. Điều trị bệnh tiêu chảy, hen suyễn bằng sâm cau rừng

Rễ sâm cau rừng mua về rửa sạch đất cát, thái lát mỏng, đem phơi hoặc sấy khô. Mỗi ngày lấy 12 – 16g sao vàng, sắc với 250ml nước cho cạn còn 50ml. Uống hết một lần trước bữa ăn sáng hoặc trưa để dự phòng và hỗ trợ điều trị bệnh hen suyễn mãn tính, đi ngoài phân lỏng nhiều lần trong ngày.

7. Điều trị bệnh phong thấp, bồi bổ khí huyết, chữa thận dương hư gây rối loạn cương dương, lưng đau gối mỏi, tăng cường sinh lực cho phái mạnh

Dùng món ăn bài thuốc từ sâm cau rừng với các thành phần như sau: 15g sâm cau rừng, 2,5 lạng thịt gà nạc, 15g tiên linh tỳ, các gia vị cần thiết.

Trước tiên đem thịt gà làm sạch, chặt miếng vừa ăn, ướp với chút gừng và gia vị cho thấm. Sâm cau rừng thái mỏng. Cho tất cả vào nồi đất, đổ nước cho xâm xấp mặt. Nấu cho đến khi gà chín nhừ. Dùng cả nước lẫn cái khi còn nóng.

8. Sâm cau rừng điều trị bệnh sốt xuất huyết

Bệnh nhân bị sốt xuất huyết có thể dùng 20g sâm cau rừng, 12g cỏ nhọ nồi, 10g trắc bá diệp, 8g thủy hoàng chi. Sao đen sâm cau, trắc bá diệp và thủy hoàng chi rồi cho vào ấm sắc chung với cỏ nhọ nồi cùng 600ml nước. Đun nhỏ lửa sắc cạn còn 200ml.

Gạn thuốc ra chén, để nguội, chia làm 2- 3 phần đều nhau uống hết trong ngày. Dùng thuốc trước bữa ăn.

9. Điều trị bệnh liệt dương cho các trường hợp bị rối loạn chức năng thần kinh

– Bài 1:

Dùng thang thuốc gồm: 20g sâm cau rừng, 12g thổ hào sâm, 12g cây vẩy ốc, 12g câu kỷ tử, 12g cây cỏ xước rễ lớn, 12g tục đoạn, 12g kim thoa hoàng thảo, 12g ba kích thiên, 12g hoài sơn,8g bạch lạp thụ tử, 8g ngũ gia bì.

Các dược liệu ở trên đem rửa sạch, thái nhỏ, phơi khô. Đem thuốc sắc với 750 ml nước lấy một nửa. Chia uống 3 lần trước khi ăn. Dùng ngày 1 thang cho đến khi khỏi bệnh.

– Bài 2:

Chuẩn bị: 20g sâm cau rừng, 16g cây ruột gà, 16g phá cố chỉ, 16g địa hoàng thán, 16g hồ đào nhục, 4g tiểu hồi hương. Sắc uống tương tự như bài trên.

10. Chữa lạnh tinh, bất lực, nữ giới tử cung lạnh

Kết hợp 6g sâm cau rừng với các vị gồm 8g thục địa, 8g chẩu phóng xì, 8g phá cố chỉ, 8g hạt óc chó ( hồ đào nhục ), 4g hồi hương. Sắc thuốc ngày 1 thang với 500ml lấy 250 ml, chia uống 3 lần.

11. Chữa yếu sinh lý cho cả nam và nữ

Dùng 20g sâm cau rừng khô sắc chung với ba kích và hồi hương lượng vừa đủ. Uống trong 1 tháng liên tục

12. Chữa liệt dương

Dùng sâm cau rừng khô, dã cam thảo, sâm bố chính, cỏ xước, ngũ gia bì mỗi vị 8g. Sắc lấy nước đặc chia uống 2 lần/ngày trong vòng 1 tháng liên tục.

13. Điều trị suy nhược cơ thể, phong thấp

Thái mỏng 50g sâm cau rừng, sao vàng, hạ thổ cho nguội. Bỏ dược liệu vài bình rồi đổ ngập rượu ngâm ít nhất 7 ngày. Uống trước khi ăn mỗi ngày 2 lần, mỗi lần 15ml.

Lưu ý khi sử dụng sâm cau rừng

Người có thể âm suy kèm vượng hỏa tránh dùng. Biểu hiện nhận diện của tình trạng này là miệng khô, háo nước, táo bón, nhức đầu…
Sơ chế dược liệu đúng cách trước khi dùng để loại bỏ bớt độc tố có hại
Trẻ em, phụ nữ có thai không nên dùng sâm cau rừng ngâm rượu
Sâm cau rừng có tính nóng nên người mắc bệnh gan nên thận trọng khi dùng

Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh

facebook.com/BVNTP