Điều trị táo bón

1. Định nghĩa và dịch tễ học

Táo bón là một rối loạn tiêu hóa thường gặp, được định nghĩa là tình trạng đại tiện phân khô, cứng hoặc tần suất đi tiêu dưới ba lần mỗi tuần. Theo Tổ chức Tiêu hóa Thế giới, táo bón có thể được phân thành táo bón cấp tính (tạm thời) và táo bón mạn tính (kéo dài ≥ 3 tháng). Tình trạng này ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi và giới tính, nhưng có tỷ lệ cao hơn ở phụ nữ, người cao tuổi, phụ nữ mang thai và sau sinh.

Các yếu tố gây táo bón bao gồm: thay đổi chế độ ăn, thói quen sinh hoạt, đi du lịch, căng thẳng, sử dụng thuốc (opioid, sắt, thuốc chống trầm cảm), hoặc bệnh lý nền (rối loạn chức năng sàn chậu, bệnh thần kinh, đái tháo đường...).

2. Các biện pháp hỗ trợ điều trị và cải thiện triệu chứng

2.1. Dinh dưỡng giàu chất xơ

Chế độ ăn thiếu chất xơ là yếu tố nguy cơ quan trọng dẫn đến táo bón. Chất xơ được chia thành:

• Chất xơ không hòa tan: Làm tăng thể tích phân và kích thích nhu động ruột. Nguồn thực phẩm: cám, bánh mì nguyên hạt, rau xanh, gạo lứt.

• Chất xơ hòa tan: Hấp thu nước tạo gel, giúp làm mềm phân. Nguồn thực phẩm: mận khô, quả sung, hạt lanh xay (có thể bổ sung vào bữa ăn sáng).

Lượng chất xơ khuyến nghị: 25–30g/ngày đối với người trưởng thành khỏe mạnh.

2.2. Tăng cường vận động thể chất

Hoạt động thể lực giúp kích thích nhu động ruột thông qua tăng co bóp cơ trơn ống tiêu hóa. Các bài tập phù hợp bao gồm: đi bộ nhanh, yoga, bơi lội. Ngoài ra, hoạt động thể chất cũng góp phần cải thiện tâm trạng và giảm căng thẳng – yếu tố thường liên quan đến táo bón chức năng.

2.3. Bổ sung nước đầy đủ

Thiếu nước có thể làm phân khô và khó tống xuất. Cần đảm bảo uống đủ nước (1,5–2 lít/ngày), đặc biệt ở bệnh nhân sử dụng chất xơ bổ sung. Chất lỏng có thể đến từ nước lọc, nước ép trái cây, súp, rau quả và các loại đồ uống không chứa caffeine.

2.4. Probiotic (men vi sinh)

Một số chủng vi khuẩn có lợi trong hệ tiêu hóa như Lactobacillus rhamnosus, L. casei Shirota, Bifidobacterium longum… giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột, cải thiện tần suất và tính chất phân. Một số nghiên cứu cho thấy việc sử dụng probiotic đều đặn có thể giúp cải thiện táo bón mạn tính, đặc biệt ở người lớn tuổi.

2.5. Thuốc nhuận tràng thảo dược

Một số dược liệu được sử dụng như thuốc nhuận tràng kích thích bao gồm: senna, cascara sagrada, nha đam, hắc mai. Tuy nhiên, việc sử dụng kéo dài có thể gây phụ thuộc nhuận tràng, giảm trương lực cơ ruột, rối loạn điện giải (giảm kali), và có nguy cơ ảnh hưởng gan – thận nếu sử dụng không kiểm soát.

Lưu ý: Việc dùng thuốc nhuận tràng nên có chỉ định của bác sĩ và được giới hạn về thời gian.

2.6. Liệu pháp vận động sàn chậu

Dành cho bệnh nhân bị táo bón do rối loạn chức năng cơ sàn chậu – tình trạng rối loạn điều phối giữa các cơ vùng hậu môn – trực tràng. Liệu pháp gồm huấn luyện nhận thức cảm giác và kiểm soát co – giãn cơ vùng sàn chậu.

Một nghiên cứu cho thấy 80% bệnh nhân được điều trị bằng liệu pháp vận động (biofeedback training) cải thiện triệu chứng rõ rệt, vượt trội so với nhóm điều trị bằng thuốc nhuận tràng và giáo dục sức khỏe.

2.7. Bấm huyệt hỗ trợ

Bấm huyệt là một phương pháp hỗ trợ truyền thống, thường sử dụng huyệt “Đại trường du” (BL25). Phương pháp này chưa được chứng minh rõ ràng qua thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên nhưng có thể áp dụng như một biện pháp hỗ trợ. Chống chỉ định trong thai kỳ.

3. Khuyến cáo và phòng ngừa

• Không nhịn đại tiện: Trì hoãn nhu cầu đi tiêu có thể làm phân bị hấp thu nước trở lại, gây cứng và khó đi tiêu hơn.

• Duy trì thói quen đại tiện đúng giờ, đúng tư thế, kết hợp massage bụng nhẹ nhàng.

• Tham vấn bác sĩ nếu triệu chứng kéo dài >2 tuần, có dấu hiệu cảnh báo như: sụt cân, thiếu máu, chảy máu trực tràng, thay đổi thói quen đi tiêu gần đây ở người >50 tuổi.

4. Kết luận

Táo bón là tình trạng phổ biến và có thể ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống. Việc can thiệp sớm bằng thay đổi lối sống, chế độ ăn, bổ sung nước, hoạt động thể chất và điều trị nguyên nhân nếu có, là những yếu tố then chốt trong kiểm soát và phòng ngừa táo bón mạn tính.