Dinh dưỡng trong chăm sóc người bệnh bỏng

1. Tổng quan

Bỏng là một loại chấn thương nghiêm trọng, không chỉ gây tổn thương tại chỗ mà còn ảnh hưởng đến toàn cơ thể, đặc biệt là chuyển hóa. Sau bỏng, cơ thể trải qua tình trạng tăng chuyển hóa và phản ứng viêm hệ thống, làm gia tăng đáng kể nhu cầu về năng lượng, protein và vi chất dinh dưỡng. Việc đáp ứng đầy đủ các nhu cầu này đóng vai trò thiết yếu trong quá trình hồi phục, phòng ngừa nhiễm trùng và cải thiện tiên lượng người bệnh.

2. Vai trò của dinh dưỡng trong điều trị bỏng

Cung cấp đầy đủ năng lượng và protein cho người bệnh bỏng giúp:

• Hỗ trợ hệ thống miễn dịch, làm giảm nguy cơ nhiễm trùng.

• Tăng tốc độ lành vết thương và tái tạo mô.

• Bảo tồn khối cơ nạc, hạn chế mất khối cơ.

• Ngăn ngừa sụt cân và hỗ trợ phục hồi chức năng.

3. Xác định nhu cầu dinh dưỡng

Nhu cầu năng lượng và protein phụ thuộc vào các yếu tố như tuổi, cân nặng, chiều cao, diện tích bỏng (%TBSA), mức độ hoạt động và tình trạng bệnh lý đi kèm.

Các chỉ số tham khảo thường được sử dụng:

• Năng lượng: 25–30 kcal/kg cân nặng/ngày hoặc cao hơn tùy mức độ bỏng.

• Protein: 1,5–2,0 g/kg cân nặng/ngày hoặc có thể lên tới 2,5 g/kg trong bỏng nặng.

Vitamin và khoáng chất cũng đóng vai trò quan trọng:

Nếu người bệnh có chế độ ăn đầy đủ, việc bổ sung vitamin – khoáng chất có thể không cần thiết; tuy nhiên, trong nhiều trường hợp bỏng nặng, cần bổ sung dưới dạng thuốc theo chỉ định.

4. Dinh dưỡng đường miệng và hỗ trợ qua ống thông

Ở người bệnh bỏng nặng, chế độ ăn đường miệng đơn thuần có thể không đáp ứng đủ nhu cầu chuyển hóa. Khi đó, nuôi ăn qua ống thông (thường là ống mũi – dạ dày) được chỉ định sớm nhằm đảm bảo cung cấp đủ năng lượng và protein. Công thức nuôi ăn dạng lỏng được thiết kế đầy đủ dưỡng chất và dễ hấp thu.

Ngoài các bữa ăn chính, người bệnh nên dùng thêm các bữa phụ giàu dinh dưỡng như:

• Sinh tố, sữa lắc giàu protein

• Thức ăn mềm, dễ tiêu hóa, giàu năng lượng

Nguồn thực phẩm giàu protein nên được ưu tiên gồm:

• Thịt nạc (bò, heo, gà)

• Cá, trứng

• Sữa và các chế phẩm từ sữa (sữa chua, phô mai)

• Đậu, hạt, các loại đậu khô

Chuyên gia dinh dưỡng lâm sàng sẽ phối hợp với nhóm điều trị để theo dõi cân nặng, tình trạng hấp thu, diễn tiến vết thương, và các chỉ số xét nghiệm huyết thanh (albumin, prealbumin, vi chất) nhằm điều chỉnh chế độ dinh dưỡng phù hợp.

5. Dinh dưỡng sau xuất viện

Sau khi xuất viện, khi quá trình lành thương đã tiến triển tốt, nhu cầu năng lượng có thể giảm dần. Tuy nhiên, nếu còn vết thương hở, người bệnh vẫn cần tăng cường protein. Khi vết thương lành hoàn toàn, chế độ ăn có thể trở về mức bình thường, ưu tiên thực phẩm lành mạnh, giàu dinh dưỡng.

Khuyến nghị chế độ ăn tại nhà:

• Giảm thực phẩm có giá trị dinh dưỡng thấp như: nước ngọt, bánh kẹo, sữa nguyên kem, đồ chiên nhiều dầu mỡ, tinh bột tinh chế.

• Tăng cường: thịt nạc, ngũ cốc nguyên hạt, rau xanh, trái cây tươi, sữa ít béo.

Tập luyện thể lực cũng được khuyến cáo sau giai đoạn cấp tính, nhằm:

• Duy trì khối lượng cơ nạc.

• Tăng cường thể lực toàn thân.

• Ngăn ngừa các bệnh lý mạn tính như tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn lipid máu.

Cần tham khảo ý kiến bác sĩ điều trị để có kế hoạch tập luyện phù hợp.

6. Hướng dẫn xây dựng chế độ ăn cân bằng

• Ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày (5–6 bữa), hạn chế ăn quá no cùng lúc.

• Mỗi bữa ăn chính và bữa phụ đều nên có nguồn protein chất lượng cao.

• Thay đổi món ăn, sử dụng thảo mộc và gia vị để tăng vị giác: bạc hà, tỏi, gừng, húng quế...

• Uống đủ nước; hạn chế đồ uống chứa đường và chất béo bão hòa.

• Ưu tiên thực phẩm nhiều chất xơ: bánh mì nguyên cám, gạo lứt, yến mạch, rau xanh.

• Tránh ăn uống cảm tính khi không đói (do căng thẳng, buồn chán...).

• Trao đổi với bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng trước khi dùng bất kỳ loại thực phẩm chức năng hoặc vitamin bổ sung nào.