Hiện tượng trẻ khóc khi đang ngủ: Nhận định lâm sàng, đặc điểm sinh lý và hướng xử trí

Khóc khi đang ngủ là hiện tượng thường gặp ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, đặc biệt trong những tháng đầu đời. Tuy đây thường là biểu hiện sinh lý bình thường, song việc hiểu rõ các cơ chế liên quan đến chu kỳ giấc ngủ và các nguyên nhân tiềm ẩn giúp phụ huynh có cách tiếp cận phù hợp và nhận biết các trường hợp cần thăm khám y tế.

1. Hành vi khóc khi đang ngủ và cách phản ứng phù hợp

Ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, quá trình chuyển đổi giữa các giai đoạn của chu kỳ giấc ngủ có thể đi kèm với âm thanh như rên rỉ, thút thít hoặc thậm chí là khóc to trong khi vẫn đang ngủ. Đây thường là hiện tượng khóc sinh lý và trẻ có thể tự điều chỉnh để trở về giấc ngủ sâu nếu không bị can thiệp.

Khuyến nghị lâm sàng:

• Không nên vội vàng đánh thức trẻ khi mới phát hiện tiếng khóc.

• Quan sát tính chất tiếng khóc: nếu trẻ khóc nhẹ, ngắt quãng và tự ổn định trong vài phút thì có thể tiếp tục theo dõi.

• Nếu tiếng khóc kéo dài, liên tục, đi kèm các dấu hiệu bất thường (sốt, tiêu chảy, bỏ bú...), cần can thiệp nhẹ nhàng như thay tã, cho bú hoặc kiểm tra nhiệt độ, đồng thời tránh kích thích như bật đèn sáng hoặc phát ra âm thanh lớn.

Mục tiêu là duy trì môi trường yên tĩnh, giúp trẻ hiểu rằng ban đêm là thời gian dành cho giấc ngủ, hạn chế hình thành thói quen thức đêm không cần thiết.

2. Đặc điểm giấc ngủ ở trẻ sơ sinh

Trẻ sơ sinh có mô hình giấc ngủ khác biệt so với người lớn, bao gồm:

• Thời gian ngủ: Tổng thời gian ngủ của trẻ sơ sinh có thể lên đến 16–20 giờ mỗi ngày, phân bố thành nhiều giấc ngắn.

• Chu kỳ giấc ngủ: Chu kỳ ngắn hơn người lớn, khoảng 50–60 phút, với khoảng 50% thời gian là giai đoạn chuyển động mắt nhanh (REM – Rapid Eye Movement).

Đặc điểm của giấc ngủ REM ở trẻ:

• Cử động chi nhẹ (giật tay, chân)

• Cử động mắt dưới mí nhắm

• Nhịp thở không đều, có thể ngưng thở sinh lý trong 5–10 giây (hiện tượng bình thường ở trẻ sơ sinh)

Giai đoạn giấc ngủ sâu (NREM):

• Trẻ bất động, thở đều và sâu

• Ít bị đánh thức bởi kích thích nhẹ

Do chu kỳ ngắn và đặc điểm sinh lý đặc thù, trẻ có thể phát ra âm thanh hoặc khóc nhẹ trong quá trình ngủ mà không cần can thiệp.

3. Trẻ khóc khi ngủ: Có phải do ác mộng hoặc rối loạn giấc ngủ?

Hiện chưa có bằng chứng rõ ràng về việc trẻ sơ sinh trải qua ác mộng. Các hiện tượng như nỗi sợ ban đêm (night terror) thường xuất hiện muộn hơn, phổ biến ở trẻ từ 18 tháng tuổi trở lên và đặc biệt trong độ tuổi 2–4 tuổi.

Phân biệt ác mộng và sợ ban đêm:

• Ác mộng: Thường xảy ra trong giai đoạn REM, trẻ có thể thức giấc, sợ hãi và nhớ rõ giấc mơ.

• Sợ ban đêm (night terror): Diễn ra trong giấc ngủ sâu, trẻ khóc, la hét, có thể ngồi bật dậy, nhưng vẫn đang ngủ và không nhớ gì vào sáng hôm sau.

Ở trẻ sơ sinh, hiện tượng khóc khi đang ngủ thường không liên quan đến rối loạn giấc ngủ thực thể, nhưng cần đánh giá cẩn thận nếu xuất hiện thường xuyên, kèm rối loạn hành vi ban ngày.

4. Khi nào cần đưa trẻ đi khám bác sĩ?

Cần tham khảo ý kiến bác sĩ nếu trẻ có những biểu hiện sau trong giai đoạn khóc khi ngủ:

• Tiếng khóc kéo dài, không tự dứt

• Có kèm sốt, bỏ bú, tiêu chảy, nổi ban

• Trẻ quấy khóc ảnh hưởng đến hoạt động ban ngày, khó ngủ lại

• Khóc kèm theo các hành vi bất thường (co giật, trợn mắt, cứng người...)

Ngoài ra, các nguyên nhân thực thể như mọc răng, viêm tai, viêm họng, nhiễm siêu vi đường hô hấp trên, hoặc trào ngược dạ dày thực quản cũng cần được loại trừ trong đánh giá ban đầu.

Kết luận

Khóc khi ngủ là hiện tượng phổ biến và phần lớn mang tính sinh lý ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Tuy nhiên, cần đánh giá kỹ tần suất, đặc điểm và các triệu chứng đi kèm để phân biệt với rối loạn giấc ngủ hoặc bệnh lý thực thể. Việc can thiệp đúng thời điểm, duy trì môi trường ngủ lý tưởng và theo dõi sát diễn tiến sẽ giúp trẻ thiết lập thói quen ngủ lành mạnh và hỗ trợ phát triển toàn diện.