Ho ra máu: Nguyên nhân, chẩn đoán và xử trí

1. Định nghĩa và phân biệt

Ho ra máu (hemoptysis) là tình trạng bệnh nhân ho có kèm theo máu thoát ra từ đường hô hấp dưới, bao gồm khí quản, phế quản hoặc nhu mô phổi. Đây là một triệu chứng lâm sàng nghiêm trọng, có thể phản ánh nhiều bệnh lý hô hấp từ lành tính đến đe dọa tính mạng.

Phân biệt ho ra máu với các trường hợp chảy máu từ vùng miệng, họng hoặc đường tiêu hóa trên (ví dụ: nôn ra máu – hematemesis) là cần thiết để định hướng đúng nguyên nhân và xử trí phù hợp. Máu trong ho ra máu thường có màu đỏ tươi, đôi khi có bọt, và trộn lẫn với đàm nhầy. Trong khi đó, máu trong nôn ra máu thường sẫm màu hơn (giống màu bã cà phê) do ảnh hưởng của acid dạ dày.

 

2. Khi nào cần xử trí cấp cứu?

Người bệnh cần được đánh giá và điều trị ngay lập tức nếu xuất hiện các dấu hiệu sau:

  • Ho ra máu lượng nhiều (ví dụ: >200–600 mL/24 giờ hoặc lượng lớn đột ngột).

  • Ho ra máu sau chấn thương ngực hoặc té ngã.

  • Ho ra máu kèm đau ngực, khó thở, tụt huyết áp, chóng mặt, hoặc cảm giác choáng.

  • Có đồng thời máu trong nước tiểu hoặc phân.

  • Ho ra máu kèm sốt cao, sụt cân, hoặc các triệu chứng toàn thân đáng lo ngại khác.

 

3. Nguyên nhân thường gặp

Các nguyên nhân gây ho ra máu được phân loại theo mức độ phổ biến và bối cảnh lâm sàng:

3.1. Nguyên nhân thường gặp tại cộng đồng:

  • Viêm phế quản cấp hoặc mạn.

  • Viêm phổi.

  • Giãn phế quản.

  • Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD).

  • Hen phế quản.

  • Lao phổi (đặc biệt tại các quốc gia có tỷ lệ lưu hành cao).

3.2. Nguyên nhân thường gặp tại bệnh viện:

  • Ung thư phổi.

  • Giãn phế quản nặng.

  • Nhiễm trùng phổi nặng.

  • Tràn mủ màng phổi.

  • Thuyên tắc phổi (pulmonary embolism).

3.3. Nguyên nhân ít gặp nhưng nghiêm trọng:

  • Dị dạng động tĩnh mạch phổi.

  • Bệnh lý van tim (như hẹp van hai lá).

  • Xơ nang (cystic fibrosis).

  • Bệnh mô liên kết (lupus ban đỏ hệ thống, viêm mạch phổi).

  • Hậu phẫu hoặc tai biến thủ thuật hô hấp (nội soi phế quản, sinh thiết phổi…).

 

4. Chẩn đoán

Chẩn đoán ho ra máu bao gồm các bước:

  • Hỏi bệnh chi tiết: tiền sử hút thuốc lá, nhiễm trùng hô hấp, lao phổi, ung thư, các thuốc đang dùng.

  • Thăm khám lâm sàng: tìm kiếm dấu hiệu nhiễm trùng, rale phổi, bất thường tim mạch.

  • Cận lâm sàng:

    • X-quang ngực thẳng: đánh giá hình ảnh tổn thương phổi sơ khởi.

    • CT ngực độ phân giải cao (HRCT): giúp xác định vị trí và mức độ tổn thương phổi, giãn phế quản, u phổi, thuyên tắc phổi.

    • Nội soi phế quản: dùng trong trường hợp không rõ nguồn chảy máu hoặc khi chảy máu dai dẳng.

    • Xét nghiệm máu: công thức máu, chức năng đông máu, CRP, xét nghiệm lao, xét nghiệm viêm tự miễn khi cần.

    • Điện tâm đồ, siêu âm tim: loại trừ nguyên nhân tim mạch.

 

5. Xử trí

Xử trí ho ra máu tập trung vào:

  • Cầm máu khẩn cấp: đặc biệt khi lượng máu lớn, bệnh nhân cần được theo dõi và hồi sức tại cơ sở y tế. Biện pháp bao gồm:

    • Đặt tư thế đầu cao, nằm nghiêng bên không tổn thương (nếu xác định được).

    • Thở oxy, kiểm soát đường thở nếu có nguy cơ suy hô hấp.

    • Truyền dịch, dùng thuốc cầm máu (acid tranexamic…).

    • Can thiệp nội soi phế quản để định vị và cầm máu.

    • Gây tắc động mạch phế quản bằng can thiệp mạch (bronchial artery embolization).

    • Phẫu thuật (hiếm, chỉ trong trường hợp chảy máu không kiểm soát được).

  • Điều trị nguyên nhân:

    • Nhiễm trùng: kháng sinh theo kinh nghiệm hoặc theo kháng sinh đồ.

    • Lao phổi: phác đồ điều trị lao.

    • Ung thư phổi: phối hợp phẫu thuật, hóa trị, xạ trị theo chỉ định.

    • Bệnh lý miễn dịch: corticosteroid hoặc thuốc ức chế miễn dịch.

 

6. Dự phòng và chăm sóc

  • Ngừng hút thuốc lá.

  • Kiểm soát tốt các bệnh phổi mạn tính như COPD, hen.

  • Điều trị triệt để nhiễm trùng hô hấp tái diễn.

  • Giảm thiểu tiếp xúc với bụi, khói và ô nhiễm không khí.

  • Chủ động tái khám khi xuất hiện triệu chứng ho khạc kéo dài, sốt, sụt cân, hoặc khạc ra máu dù lượng ít.

 

7. Kết luận

Ho ra máu là một dấu hiệu cảnh báo nghiêm trọng cần được đánh giá và điều trị kịp thời. Việc phân tích kỹ lưỡng tiền sử, thăm khám lâm sàng và sử dụng các phương tiện chẩn đoán hình ảnh có vai trò quan trọng trong xác định nguyên nhân. Xử trí sớm và điều trị theo nguyên nhân sẽ góp phần giảm tỷ lệ biến chứng và tử vong. Mọi trường hợp ho ra máu, đặc biệt khi số lượng nhiều hoặc kèm theo các triệu chứng hô hấp khác, cần được tiếp cận y khoa ngay lập tức.

return to top