Hướng dẫn chăm sóc và tắm cho trẻ sơ sinh

1. Thời điểm tắm lần đầu sau sinh

Khuyến nghị hiện hành

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), việc tắm lần đầu cho trẻ sơ sinh nên được trì hoãn ít nhất 24 giờ sau sinh, hoặc ít nhất 6 giờ nếu cần thiết vì lý do văn hóa hoặc y tế.

Lý do trì hoãn tắm lần đầu

• Duy trì thân nhiệt và đường huyết ổn định: Tắm sớm có thể làm tăng nguy cơ hạ thân nhiệt và hạ đường huyết, đặc biệt ở trẻ sinh non hoặc nhẹ cân.

• Tăng cường tiếp xúc da kề da và nuôi con bằng sữa mẹ: Tắm sớm có thể làm gián đoạn quá trình tiếp xúc da – da và bú mẹ sớm, từ đó ảnh hưởng đến sự gắn kết mẹ – con và hiệu quả nuôi con bằng sữa mẹ. Một nghiên cứu cho thấy tỷ lệ nuôi con bằng sữa mẹ tăng 166% khi trì hoãn tắm ít nhất 12 giờ sau sinh.

• Bảo vệ da thông qua lớp vernix caseosa: Đây là lớp chất trắng bảo vệ da trẻ sơ sinh, có tính kháng khuẩn và giữ ẩm tự nhiên. Trì hoãn tắm giúp lớp vernix phát huy vai trò bảo vệ da, đặc biệt ở trẻ sinh non có da dễ tổn thương.

Lưu ý: Đối với trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV, viêm gan B hoặc các bệnh truyền nhiễm, việc tắm nên được thực hiện sau lần bú đầu tiên để giảm nguy cơ phơi nhiễm cho nhân viên y tế và người chăm sóc.

2. Tắm tại nhà cho trẻ sơ sinh: Tần suất và hình thức

Tần suất tắm

• Trẻ sơ sinh không cần tắm hằng ngày. Tắm 2–3 lần/tuần là đủ, giúp tránh làm khô da.

• Trẻ nên được lau người hằng ngày tại các vùng dễ tích tụ bụi bẩn (mặt, cổ, nách, vùng sinh dục).

Trước khi rụng dây rốn

• Chỉ nên lau người bằng khăn ẩm, tránh ngâm trẻ vào nước để bảo vệ cuống rốn chưa lành.

• Cuống rốn thường rụng trong vòng 1–2 tuần sau sinh. Nếu quá 2 tuần chưa rụng hoặc có dấu hiệu bất thường, cần được đánh giá y tế.

3. Hướng dẫn tắm bằng khăn ướt (lau người)

Chuẩn bị

• Chậu nước ấm, khăn ẩm không xà phòng, khăn khô, khăn tắm, quần áo sạch.

• Đặt trẻ trên mặt phẳng an toàn (bàn thay tã, giường, sàn nhà). Nếu tắm trên bề mặt cao, luôn giữ một tay trẻ hoặc sử dụng đai an toàn.

Quy trình lau người

1. Bắt đầu từ mặt: lau nhẹ nhàng, tránh để nước vào mắt và miệng.

2. Tiếp tục đến phần thân, tứ chi, cuối cùng là vùng sinh dục.

3. Luôn giữ trẻ ấm bằng cách quấn khăn và chỉ để hở vùng đang lau.

4. Đặc biệt chú ý lau sạch vùng nếp gấp: cổ, nách, sau tai, háng.

4. Khi nào có thể tắm ngâm cho trẻ

• Khi cuống rốn đã khô và rụng hoàn toàn, có thể tắm ngâm cho trẻ trong chậu tắm chuyên dụng.

• Tắm nên diễn ra trong thời gian ngắn (5–10 phút), với sự giám sát chặt chẽ của người lớn.

5. Hướng dẫn tắm ngâm an toàn cho trẻ sơ sinh

Dụng cụ và nước tắm

• Sử dụng bồn tắm chuyên dụng cho trẻ sơ sinh bằng nhựa cứng, có bề mặt chống trượt.

• Không sử dụng ghế tắm cho trẻ nhỏ dưới 6 tháng do nguy cơ trượt và ngạt nước.

• Nhiệt độ nước nên duy trì ở mức 36–37°C, kiểm tra bằng nhiệt kế tắm hoặc cảm nhận bằng cổ tay.

• Mực nước: chỉ nên ngập dưới vai trẻ, đầu và phần lớn cơ thể luôn phải cao hơn mặt nước.

Kỹ thuật tắm

• Giữ đầu trẻ bằng một tay, tay còn lại từ từ đưa chân trẻ vào trước.

• Sử dụng khăn mềm rửa mặt, đầu, thân mình, vùng sinh dục.

• Xà phòng: chỉ sử dụng xà phòng không mùi, pH trung tính, không chứa chất tạo bọt hoặc hương liệu. Tránh chà xát mạnh da trẻ.

Gội đầu

• Gội đầu 2–3 lần/tuần với dầu gội chuyên dụng cho trẻ sơ sinh.

• Nếu trẻ có cứt trâu (mảng vảy da đầu), có thể làm mềm bằng dầu thực vật và chải nhẹ bằng bàn chải mềm.

6. Sau khi tắm

• Lau khô kỹ toàn bộ cơ thể trẻ, đặc biệt là các vùng nếp gấp.

• Bôi kem dưỡng ẩm không mùi, không gây dị ứng nếu da khô hoặc có tiền sử chàm.

• Quấn khăn giữ ấm cho trẻ ngay sau khi ra khỏi nước.

• Tránh mặc quần áo quá dày, nên chọn vải mềm, thoáng khí.

7. Các khuyến cáo an toàn trong tắm cho trẻ sơ sinh

• Luôn giám sát trẻ trong suốt quá trình tắm. Không bao giờ để trẻ một mình, kể cả trong thời gian ngắn.

• Không sử dụng nước quá nóng (>49°C): có thể gây bỏng nặng. Nên điều chỉnh nhiệt độ máy nước nóng phù hợp.

• Nếu cần rời khỏi phòng tắm: đưa trẻ theo, tuyệt đối không để trẻ lại một mình.

• Chuẩn bị đầy đủ vật dụng trước khi bắt đầu tắm.

8. Kết luận

Tắm cho trẻ sơ sinh là một phần quan trọng trong chăm sóc sau sinh, không chỉ giúp vệ sinh cơ thể mà còn là thời gian tăng cường gắn kết giữa trẻ và người chăm sóc. Việc tuân thủ các nguyên tắc an toàn, lựa chọn thời điểm và kỹ thuật phù hợp theo từng giai đoạn phát triển là điều kiện then chốt để đảm bảo sức khỏe cho trẻ. Việc này cũng góp phần giúp cha mẹ an tâm và tự tin hơn trong chăm sóc trẻ nhỏ tại nhà.