Ợ Nóng: Cơ Chế, Nguyên Nhân và Hướng Dẫn Nhận Biết Các Yếu Tố Làm Nặng Triệu Chứng

1. Tổng quan

Ợ nóng (heartburn) là triệu chứng phổ biến trong cộng đồng, đặc trưng bởi cảm giác nóng rát sau xương ức do dịch vị dạ dày trào ngược lên thực quản. Tình trạng này có thể xảy ra từng đợt hoặc kéo dài, ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống. Tại Hoa Kỳ, khoảng 60 triệu người trải qua cơn ợ nóng ít nhất một lần mỗi tháng, trong đó khoảng 25% bị ợ nóng hằng ngày. Sự gia tăng tỷ lệ thừa cân béo phì – một yếu tố nguy cơ chính – được cho là góp phần làm gia tăng tỷ lệ mắc bệnh.

Mặc dù thường được xem là lành tính, ợ nóng kéo dài hoặc không đáp ứng với điều trị có thể là biểu hiện của các rối loạn nghiêm trọng hơn, bao gồm bệnh trào ngược dạ dày – thực quản (GERD), thực quản Barrett và nguy cơ ung thư thực quản.

2. Phân biệt khái niệm

• Ợ nóng (heartburn): cảm giác nóng rát phía sau xương ức, thường xảy ra sau ăn hoặc khi nằm.

• Trào ngược acid (acid reflux): hiện tượng dịch vị dạ dày trào lên thực quản, có thể không có triệu chứng đi kèm.

• Bệnh trào ngược dạ dày – thực quản (GERD): tình trạng trào ngược mạn tính, gây tổn thương niêm mạc thực quản hoặc ảnh hưởng chức năng tiêu hóa.

3. Các dấu hiệu cảnh báo cần lưu ý

Ở người khỏe mạnh, các đợt ợ nóng thoáng qua có thể kiểm soát bằng thuốc không kê đơn (OTC). Tuy nhiên, cần lưu ý các triệu chứng sau đây có thể là biểu hiện của tình trạng bệnh lý nặng hơn:

• Ợ nóng không cải thiện sau điều trị với thuốc ức chế bơm proton (PPI).

• Nuốt nghẹn, nôn mửa, sụt cân không rõ nguyên nhân.

• Triệu chứng đau ngực nghi ngờ nhồi máu cơ tim (kèm khó thở, vã mồ hôi, đau lan tay trái...).

4. Biến chứng nếu không điều trị kịp thời

Ợ nóng kéo dài có thể dẫn đến:

• Viêm thực quản do trào ngược.

• Thực quản Barrett: biến đổi dị sản tế bào niêm mạc thực quản, làm tăng nguy cơ ung thư biểu mô tuyến thực quản.

• Loét hoặc chảy máu thực quản.

5. Các yếu tố làm nặng ợ nóng

5.1. Thực phẩm và thói quen ăn uống

• Bạc hà và kẹo cao su bạc hà: có thể làm giãn cơ thắt thực quản dưới, làm tăng nguy cơ trào ngược.

• Chế độ ăn nhiều chất xơ: mặc dù có lợi cho sức khỏe tổng thể, nhưng lượng chất xơ quá lớn có thể làm chậm quá trình tiêu hóa và tăng nguy cơ ợ nóng ở một số đối tượng.

• Cà chua và các chế phẩm từ cà chua (tương cà, nước sốt): chứa nhiều acid, dễ kích thích niêm mạc thực quản.

5.2. Tư thế sau ăn

• Nằm ngay sau bữa ăn: làm giảm tác dụng của trọng lực trong việc hỗ trợ quá trình tiêu hóa, tạo điều kiện thuận lợi cho dịch vị trào ngược.

• Ăn tối trễ, ăn no trước khi ngủ: làm tăng áp lực dạ dày trong khi cơ thể chuyển sang trạng thái nghỉ ngơi, dễ gây ợ nóng về đêm.

5.3. Áp lực ngoại sinh lên ổ bụng

• Mặc quần áo bó sát, thắt lưng chặt: làm tăng áp lực nội ổ bụng, thúc đẩy trào ngược dịch vị.

6. Yếu tố nguy cơ bệnh lý đi kèm

6.1. Thừa cân, béo phì

Làm tăng áp lực lên ổ bụng, đặc biệt khi nằm hoặc ngồi lâu sau bữa ăn. Đây là một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu gây ợ nóng và bệnh lý GERD.

6.2. Thoát vị khe hoành

Tình trạng một phần dạ dày trượt lên khoang ngực qua cơ hoành làm yếu cơ thắt thực quản dưới, làm nặng thêm tình trạng trào ngược. Điều trị tương tự GERD nhưng cần lưu ý phát hiện và kiểm soát biến chứng kèm theo như loét, chảy máu tiêu hóa.

7. Hướng dẫn phòng ngừa và kiểm soát ợ nóng

• Tránh ăn quá no và không nằm ngay sau bữa ăn.

• Tránh các thực phẩm kích thích trào ngược: đồ ăn cay, béo, cà phê, chocolate, rượu, bạc hà.

• Nâng cao đầu giường khi ngủ (15–20 cm) để tận dụng trọng lực hạn chế trào ngược ban đêm.

• Giảm cân nếu thừa cân béo phì.

• Tránh mặc quần áo bó sát sau bữa ăn.

• Nếu triệu chứng kéo dài > 2 tuần, nên khám chuyên khoa tiêu hóa để được nội soi đánh giá tổn thương thực quản và loại trừ biến chứng.

8. Kết luận

Ợ nóng là triệu chứng phổ biến nhưng không nên xem nhẹ, đặc biệt khi xuất hiện thường xuyên, đi kèm các dấu hiệu cảnh báo hoặc không đáp ứng điều trị ban đầu. Việc nhận biết sớm các yếu tố khởi phát, thực hiện các biện pháp điều chỉnh lối sống và thăm khám định kỳ là cần thiết để phòng ngừa biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống người bệnh.