Phân màu xanh ở trẻ nhỏ: Các nguyên nhân thường gặp và chỉ định cần theo dõi y tế

1. Tổng quan

Phân có màu nâu là biểu hiện bình thường, phản ánh sự hiện diện của mật (bile) do gan bài tiết và chuyển hóa qua đường ruột. Tuy nhiên, phân có thể chuyển sang màu xanh lá ở trẻ nhỏ mà không nhất thiết là dấu hiệu bệnh lý. Nguyên nhân thường phụ thuộc vào độ tuổi, chế độ ăn và tình trạng tiêu hóa hiện tại.

2. Cơ chế hình thành màu phân

Mật có màu xanh nâu được bài tiết từ gan, sau đó chuyển hóa trong ruột thành các sắc tố có màu nâu đặc trưng. Khi thời gian vận chuyển phân trong ruột quá nhanh (ví dụ trong tiêu chảy), hoặc chịu ảnh hưởng bởi thức ăn chứa phẩm màu hoặc chất sắt, phân có thể chưa được oxy hóa hoàn toàn, dẫn đến màu xanh.

3. Nguyên nhân phổ biến gây phân xanh

a. Chế độ ăn uống

• Rau xanh đậm (rau bina, cải xoăn, rau diếp)

• Thực phẩm chứa phẩm màu nhân tạo (kẹo, bánh, kem phủ…)

• Chế phẩm bổ sung sắt

Những yếu tố trên có thể làm phân có màu xanh, đặc biệt nếu thức ăn đi qua ruột nhanh chóng, chưa kịp chuyển hóa hoàn toàn thành sắc tố nâu.

b. Tiêu chảy

Tiêu chảy cấp làm tăng nhu động ruột, giảm khả năng hấp thu nước và gây thay đổi màu sắc phân, bao gồm cả màu xanh. Các nguyên nhân gồm:

• Virus: Norovirus, Rotavirus

• Vi khuẩn: Salmonella, E. coli

• Thuốc kháng sinh

• Ngộ độc thực phẩm

• Ký sinh trùng: Giardia lamblia gây tiêu chảy, phân có mùi nhờn và có thể chuyển màu xanh

4. Phân xanh ở trẻ sơ sinh

Ở trẻ <6 tháng tuổi, đặc biệt là trẻ bú mẹ hoàn toàn, phân xanh không phải là bất thường. Phân của trẻ sơ sinh có thể có màu vàng mù tạt, xanh lục hoặc nâu nhạt tùy theo:

• Chế độ ăn của mẹ (đối với trẻ bú mẹ)

• Loại sữa công thức

• Tốc độ tiêu hóa

Tuy nhiên, phân xanh kèm tiêu chảy cấp ở trẻ sơ sinh là dấu hiệu cần theo dõi sát do nguy cơ mất nước cao, là nguyên nhân tử vong đứng hàng thứ 5 ở trẻ <5 tuổi trên toàn cầu.

Dấu hiệu mất nước ở trẻ sơ sinh:

• Không có tã ướt trong ≥ 3 giờ

• Khóc không có nước mắt

• Môi khô, mắt trũng, má hóp

• Thóp trước trũng

Trẻ dưới 2 tháng tuổi có biểu hiện tiêu chảy nên được đưa đi khám ngay, bất kể mức độ nặng nhẹ.

5. Phân xanh ở trẻ mới biết đi và trẻ nhỏ

Khi trẻ bắt đầu ăn dặm, thực phẩm trở thành yếu tố gây thay đổi màu phân phổ biến hơn. Mặc dù phần lớn các trường hợp phân xanh là lành tính, tiêu chảy kéo dài vẫn có thể gây mất nước nguy hiểm.

Dấu hiệu mất nước ở trẻ lớn hơn:

• Giảm tần suất tiểu tiện

• Nước tiểu đậm màu

• Môi khô, mắt không đổ lệ khi khóc

• Trẻ mệt mỏi, lờ đờ, ít chơi, cáu gắt

• Không ra mồ hôi

Hướng xử trí tại nhà (nếu không có dấu hiệu nguy hiểm):

• Cho trẻ uống ORS (dung dịch bù nước và điện giải) theo hướng dẫn

• Tiếp tục cho ăn uống bình thường (kể cả sữa mẹ)

• Theo dõi sát tình trạng toàn thân

6. Khi nào cần đưa trẻ đi khám?

Không phải mọi thay đổi màu phân đều lành tính. Những trường hợp dưới đây cần đánh giá y tế:

Kèm theo triệu chứng báo động:

• Sốt ≥ 38°C ở trẻ < 3 tháng tuổi hoặc ≥ 39°C ở trẻ > 3 tháng

• Nôn kéo dài >24 giờ

• Bỏ bú hoặc bỏ ăn

• Dấu hiệu mất nước

• Không tỉnh táo, lờ đờ, co giật

7. Kết luận

Phân xanh ở trẻ nhỏ thường có liên quan đến chế độ ăn hoặc tốc độ vận chuyển phân. Tuy nhiên, khi xuất hiện đồng thời với tiêu chảy hoặc các dấu hiệu mất nước, cần đánh giá y tế ngay để phòng ngừa biến chứng nguy hiểm.

Cha mẹ và người chăm sóc nên được hướng dẫn nhận diện các dấu hiệu cảnh báo, duy trì chế độ dinh dưỡng hợp lý, vệ sinh tay đúng cách, và đưa trẻ đi khám khi cần thiết.