Phòng ngừa đục thủy tinh thể

1. Tổng quan

Đục thủy tinh thể (cataract) là tình trạng thủy tinh thể trở nên mờ đục, dẫn đến suy giảm khả năng truyền ánh sáng và ảnh hưởng đến thị lực. Thủy tinh thể là cấu trúc trong suốt, lồi hai mặt, nằm phía sau mống mắt, đóng vai trò khúc xạ và điều tiết ánh sáng để hình ảnh hội tụ rõ trên võng mạc.

Theo thống kê của Viện Mắt Quốc gia Hoa Kỳ (NEI), hơn 50% người Mỹ ≥ 80 tuổi từng mắc hoặc đã phẫu thuật điều trị đục thủy tinh thể. Tại Việt Nam, đây cũng là nguyên nhân hàng đầu gây mù lòa ở người cao tuổi. Mặc dù yếu tố tuổi tác và di truyền không thể thay đổi, nhưng nhiều yếu tố nguy cơ khác có thể điều chỉnh được thông qua lối sống và chăm sóc mắt hợp lý.

Dưới đây là 6 biện pháp dự phòng được khuyến nghị để làm giảm nguy cơ hoặc làm chậm tiến triển của bệnh đục thủy tinh thể.

2. Các biện pháp phòng ngừa

2.1. Bảo vệ mắt khỏi tác động của tia cực tím (UV)

Tia UV từ ánh nắng mặt trời có thể gây tổn thương oxy hóa cho protein trong thủy tinh thể, dẫn đến hiện tượng kết tụ protein và làm mờ đục. Một nghiên cứu năm 2020 cho thấy mức độ tiếp xúc với ánh nắng mặt trời cao làm tăng nguy cơ đục thủy tinh thể.

Khuyến nghị:

• Đeo kính râm có khả năng chống 100% tia UVA và UVB khi ra nắng.

• Sử dụng mũ rộng vành để giảm lượng tia UV chiếu vào mắt.

2.2. Ngưng hút thuốc lá

Hút thuốc lá làm tăng nguy cơ đục thủy tinh thể từ 2–3 lần do thúc đẩy quá trình oxy hóa và gây tổn thương các cấu trúc trong mắt. Ngoài ra, hút thuốc còn liên quan đến thoái hóa hoàng điểm tuổi già (AMD).

Khuyến nghị:

• Ngưng hút thuốc lá càng sớm càng tốt.

• Tham khảo chương trình hỗ trợ cai thuốc nếu cần thiết.

2.3. Duy trì chế độ dinh dưỡng cân đối

Chế độ ăn giàu vitamin và chất chống oxy hóa có thể hỗ trợ duy trì cấu trúc và chức năng của thủy tinh thể. Nghiên cứu năm 2019 cho thấy dinh dưỡng từ thực phẩm tự nhiên có hiệu quả phòng ngừa đục thủy tinh thể hơn so với bổ sung vitamin đơn lẻ.

Thành phần dinh dưỡng có lợi:

• Vitamin C, vitamin E

• Lutein, zeaxanthin

• Rau xanh, trái cây tươi, và thực phẩm chưa qua chế biến

Ngoài ra, chế độ ăn hợp lý giúp duy trì cân nặng khỏe mạnh và phòng ngừa đái tháo đường týp 2 – một yếu tố nguy cơ làm tăng nguy cơ đục thủy tinh thể gấp 5 lần.

2.4. Phòng tránh chấn thương mắt

Tổn thương cơ học ở mắt có thể làm thay đổi cấu trúc thủy tinh thể và thúc đẩy quá trình đục thủy tinh thể.

Khuyến nghị:

• Đeo kính bảo hộ khi làm việc với máy móc, hóa chất, hoặc chơi thể thao có va chạm.

• Sử dụng mũ bảo hiểm có mặt nạ trong các hoạt động có nguy cơ cao.

• Tránh tiếp xúc trực tiếp với các nguy cơ gây chấn thương mắt (ví dụ: pháo hoa, nút chai dưới áp lực).

2.5. Hạn chế sử dụng rượu bia

Tiêu thụ rượu mạn tính, đặc biệt vượt quá 90 đơn vị/năm ở nam và 40 đơn vị/năm ở nữ, có liên quan đến nguy cơ tăng tỷ lệ đục thủy tinh thể.

Khuyến nghị:

• Uống rượu ở mức độ thấp hoặc không uống nếu có yếu tố nguy cơ cao.

• Thực hiện thay đổi hành vi nếu có thói quen tiêu thụ rượu thường xuyên.

2.6. Khám mắt định kỳ

Đục thủy tinh thể giai đoạn đầu thường không có triệu chứng lâm sàng rõ ràng. Việc khám mắt định kỳ giúp phát hiện sớm bệnh lý thủy tinh thể cũng như các bệnh lý mắt khác, từ đó can thiệp kịp thời nhằm giảm thiểu nguy cơ mất thị lực.

Khuyến nghị:

• Khám mắt toàn diện mỗi 1–2 năm với người ≥ 60 tuổi.

• Tăng tần suất kiểm tra nếu có bệnh lý toàn thân (đái tháo đường, tăng huyết áp) hoặc tiền sử gia đình mắc bệnh về mắt.

3. Kết luận

Mặc dù đục thủy tinh thể là một hậu quả lão hóa phổ biến, nhưng việc thực hành các biện pháp phòng ngừa dựa trên lối sống lành mạnh, dinh dưỡng hợp lý và bảo vệ mắt đúng cách có thể làm giảm nguy cơ khởi phát hoặc làm chậm tiến triển của bệnh. Các chương trình chăm sóc mắt chủ động ở người cao tuổi đóng vai trò quan trọng trong giảm tỷ lệ mù lòa và nâng cao chất lượng cuộc sống.