Quầng thâm dưới mắt: Nguyên nhân, cơ chế và hướng can thiệp

1. Tổng quan

Quầng thâm quanh hốc mắt (periorbital hyperpigmentation) là một tình trạng phổ biến, không nghiêm trọng về mặt y học nhưng có thể ảnh hưởng đến thẩm mỹ và chất lượng cuộc sống của người bệnh. Tình trạng này đặc trưng bởi sự tăng sắc tố hoặc thay đổi sắc độ vùng da dưới mi dưới, đôi khi đi kèm bọng mắt hoặc phù nề mô mềm quanh ổ mắt. Mặc dù thường được quy cho nguyên nhân thiếu ngủ, quầng thâm thực chất là kết quả của nhiều cơ chế sinh lý và bệnh lý khác nhau, bao gồm yếu tố di truyền, dị ứng, lão hóa, rối loạn vi tuần hoàn, và thiếu hụt vi chất.

2. Các nguyên nhân thường gặp

2.1. Thiếu ngủ hoặc mệt mỏi

Rối loạn giấc ngủ có thể dẫn đến giãn mạch, ứ trệ tuần hoàn vùng quanh hốc mắt, làm lộ rõ các mạch máu dưới lớp da mỏng, gây nên hình ảnh quầng sẫm. Ngoài ra, thiếu ngủ cũng có thể gây phù nhẹ vùng mi dưới do ứ dịch mô kẽ.

2.2. Lão hóa

Quá trình lão hóa làm giảm độ dày của lớp hạ bì và mật độ collagen, khiến các mạch máu và cấu trúc mô liên kết vùng quanh mắt dễ bị lộ rõ hơn. Đồng thời, sự giảm thể tích mô mỡ dưới da cũng làm vùng dưới mắt trũng xuống, tạo hiệu ứng bóng tối.

2.3. Căng thẳng thị giác

Việc sử dụng thiết bị điện tử kéo dài làm tăng áp lực thị giác và gây giãn các mạch máu vùng quanh mắt, góp phần tạo quầng thâm.

2.4. Dị ứng và viêm mũi dị ứng

Phản ứng miễn dịch dẫn đến phóng thích histamin, gây giãn mạch và tăng tính thấm thành mạch, đồng thời kích thích người bệnh dụi mắt – hành vi này góp phần gây tổn thương mao mạch và tăng sắc tố sau viêm.

2.5. Mất nước

Thiếu nước làm giảm độ ẩm của da, khiến vùng quanh mắt trở nên khô, kém đàn hồi và dễ trũng sâu, qua đó làm nổi bật sắc tố tối màu dưới da.

2.6. Tăng sắc tố do ánh nắng

Phơi nhiễm tia cực tím (UV) kéo dài kích thích melanocyte tăng sinh melanin, đặc biệt ở người có sắc tố da trung bình đến tối màu.

2.7. Yếu tố di truyền

Một số người có khuynh hướng di truyền về tăng sắc tố quanh mắt hoặc cấu trúc giải phẫu vùng mắt làm lộ rõ quầng thâm từ nhỏ.

2.8. Thiếu máu thiếu sắt

Tình trạng thiếu sắt làm giảm vận chuyển oxy đến mô, góp phần làm da nhợt nhạt và quầng thâm rõ hơn. Thiếu máu thường kèm theo các triệu chứng toàn thân như chóng mặt, mệt mỏi và giảm tập trung.

3. Hướng can thiệp

3.1. Biện pháp hỗ trợ tại nhà

• Chườm lạnh: Có tác dụng co mạch, làm giảm phù nề và bọng mắt.

• Ngủ đủ giấc: Khuyến nghị đảm bảo thời lượng ngủ phù hợp với lứa tuổi (người lớn: 7–8 giờ/đêm).

• Kê cao đầu khi ngủ: Giúp hạn chế ứ trệ tuần hoàn tĩnh mạch quanh mắt.

• Bổ sung nước đầy đủ: Giúp duy trì độ ẩm và sự đàn hồi của da.

• Sử dụng túi trà lạnh: Caffeine và flavonoid trong trà có tác dụng chống oxy hóa và tăng tuần hoàn tại chỗ.

• Dưỡng ẩm bằng kem mắt: Sử dụng các sản phẩm chứa vitamin C, E, K, retinol, hoặc hyaluronic acid giúp làm sáng và tăng độ đàn hồi vùng da dưới mắt.

• Trang điểm che phủ: Kem che khuyết điểm có thể sử dụng tạm thời nhưng cần chọn sản phẩm phù hợp với da và theo dõi nguy cơ dị ứng.

3.2. Can thiệp y khoa

• Lột da bằng hóa chất (chemical peel): Dùng acid nhẹ để làm bong lớp tế bào chứa sắc tố.

• Laser tái tạo bề mặt (fractional laser): Giúp tái tạo cấu trúc collagen và làm sáng vùng da tăng sắc tố.

• Tiêm chất làm đầy (filler): Được sử dụng để cải thiện vùng trũng dưới mắt.

• Phẫu thuật thẩm mỹ (blepharoplasty): Áp dụng với những trường hợp có bọng mỡ dư hoặc da thừa đáng kể.

• Liệu pháp carboxy: Tiêm CO₂ dưới da nhằm kích thích lưu thông máu.

• Xăm y học (micropigmentation): Chỉnh sửa vùng sắc tố bằng vi sắc tố nhân tạo (ít được chỉ định).

Mọi phương pháp can thiệp xâm lấn cần được thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa da liễu hoặc phẫu thuật thẩm mỹ, sau khi đánh giá đầy đủ nguyên nhân và kỳ vọng của người bệnh.

4. Khi nào cần khám bác sĩ?

Người bệnh nên tìm đến cơ sở y tế khi:

• Quầng thâm xuất hiện đột ngột, tăng dần về mức độ.

• Kèm theo các triệu chứng hệ thống như mệt mỏi kéo dài, chóng mặt, chán ăn, sụt cân.

• Có tiền sử dị ứng hoặc rối loạn nội tiết.

• Nghi ngờ thiếu máu hoặc rối loạn chuyển hóa.

5. Kết luận

Quầng thâm dưới mắt là một biểu hiện đa yếu tố, thường không nghiêm trọng về mặt y học nhưng có thể ảnh hưởng đến tâm lý và hình ảnh cá nhân. Việc đánh giá toàn diện nguyên nhân và lựa chọn phương pháp can thiệp phù hợp là cần thiết. Trong phần lớn các trường hợp, điều chỉnh lối sống và chăm sóc tại chỗ có thể cải thiện đáng kể tình trạng này.