Sốt xuất huyết do virus Dengue: Đặc điểm lâm sàng, chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa

1. Tổng quan

Sốt xuất huyết (SXH) Dengue là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus Dengue gây ra, lây truyền chủ yếu qua muỗi Aedes aegypti. Bệnh lưu hành phổ biến tại các quốc gia thuộc vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới, trong đó có Việt Nam. SXH có thể diễn tiến với nhiều biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt ở trẻ em dưới 15 tuổi – nhóm chiếm tới 90% tổng số ca mắc tại các khu vực lưu hành dịch.

2. Nguyên nhân và cơ chế lây truyền

• Tác nhân gây bệnh: Virus Dengue thuộc họ Flaviviridae, có 4 típ huyết thanh: DEN-1, DEN-2, DEN-3 và DEN-4.
• Nguồn truyền bệnh: Người nhiễm virus Dengue là nguồn truyền bệnh chính.
• Trung gian truyền bệnh: Muỗi Aedes aegypti – hoạt động mạnh vào sáng sớm và chiều tối.
• Cơ chế lây truyền: Muỗi đốt người mang virus → virus phát triển trong cơ thể muỗi (khoảng 8–10 ngày) → muỗi đốt người lành → truyền virus vào máu → gây bệnh.

Người có thể mắc SXH nhiều lần trong đời nếu nhiễm các chủng virus khác nhau, do miễn dịch chỉ đặc hiệu với chủng đã từng mắc.

3. Đặc điểm dịch tễ và môi trường

• Muỗi Aedes sinh sản ở nơi nước đọng sạch: chum vại, khay nước tủ lạnh, bình hoa, lốp xe cũ…
• SXH thường bùng phát mạnh vào mùa mưa.
• Khả năng lan rộng nhanh chóng nếu không kiểm soát vector truyền bệnh hiệu quả.

4. Triệu chứng lâm sàng và diễn tiến bệnh

SXH Dengue tiến triển qua 3 giai đoạn chính:

Giai đoạn 1: Giai đoạn sốt (2–7 ngày đầu)

• Sốt cao đột ngột 39–40°C, liên tục.
• Đau đầu, mệt mỏi, nhức hốc mắt, đau cơ – khớp, buồn nôn, ăn kém.
• Có thể có dấu hiệu xuất huyết nhẹ: chấm xuất huyết, chảy máu chân răng, chảy máu cam.

Giai đoạn 2: Giai đoạn nguy hiểm (ngày 3–7)

• Sốt có thể giảm nhưng không đồng nghĩa cải thiện lâm sàng.
• Dấu hiệu thoát huyết tương: phù mi mắt, tràn dịch màng, gan to.
• Xuất huyết nặng: xuất huyết tiêu hóa, rong kinh, xuất huyết nội tạng.
• Biểu hiện cảnh báo: đau bụng dữ dội, nôn ói nhiều, vật vã, lừ đừ, giảm tiểu tiện.
• Biến chứng nặng: sốc Dengue, suy đa cơ quan (viêm não, viêm cơ tim, tổn thương gan, suy hô hấp…).

Giai đoạn 3: Giai đoạn hồi phục

• Hết sốt, thể trạng cải thiện, ăn ngon, tiểu nhiều.
• Tiểu cầu và bạch cầu dần hồi phục.
• Cần theo dõi để tránh truyền dịch quá mức gây phù phổi hoặc suy tim.

5. Chẩn đoán

5.1. Chẩn đoán lâm sàng

• Dựa vào yếu tố dịch tễ (mùa mưa, vùng lưu hành dịch).
• Triệu chứng sốt cấp tính ≥2 ngày, kèm các dấu hiệu xuất huyết hoặc thoát huyết tương.

5.2. Chẩn đoán cận lâm sàng

• Xét nghiệm huyết học: tiểu cầu giảm, hematocrit tăng, bạch cầu giảm.
• Xét nghiệm đặc hiệu:
  • NS1 Ag: dương tính trong 1–5 ngày đầu.
  • RT-PCR: xác định týp huyết thanh virus Dengue.
  • ELISA IgM/IgG: phát hiện kháng thể Dengue (từ ngày thứ 5 trở đi).

6. Điều trị

Hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Nguyên tắc điều trị: hỗ trợ triệu chứng – theo dõi sát – can thiệp kịp thời biến chứng.

6.1. Điều trị ngoại trú

• Hạ sốt bằng Paracetamol (10–15 mg/kg/lần, mỗi 4–6 giờ). Không dùng aspirin, ibuprofen, analgin.
• Uống nhiều nước (nước lọc, oresol, nước hoa quả).
• Nghỉ ngơi, ăn nhẹ, dễ tiêu, chia nhỏ bữa.
• Theo dõi sát dấu hiệu cảnh báo: nôn, đau bụng, chảy máu, lừ đừ, tiểu ít.

6.2. Chỉ định nhập viện

• Có dấu hiệu cảnh báo hoặc biến chứng nặng.
• Trẻ nhỏ <1 tuổi, người cao tuổi, phụ nữ mang thai.
• Bệnh nhân không theo dõi được tại nhà.

7. Phòng ngừa sốt xuất huyết

Phòng bệnh là biện pháp quan trọng nhất, cần thực hiện đồng bộ, chủ động và liên tục.

7.1. Biện pháp diệt muỗi, bọ gậy (lăng quăng)

• Loại bỏ nơi sinh sản của muỗi:
  • Đậy kín dụng cụ chứa nước.
  • Lật úp vật dụng không sử dụng.
  • Thả cá vào bể nước.
  • Cọ rửa dụng cụ chứa nước hằng tuần.
  • Thu gom và tiêu hủy vật liệu phế thải đọng nước.
  • Phát quang bụi rậm, cây cối rậm rạp quanh nhà.
• Phun hóa chất diệt muỗi theo khuyến cáo khi có dịch.

7.2. Biện pháp phòng tránh muỗi đốt

• Mặc quần áo dài tay, ngủ màn kể cả ban ngày.
• Sử dụng kem/chai xịt chống muỗi an toàn.
• Lắp cửa lưới chống muỗi, bật điều hòa.
• Hạn chế ra ngoài lúc sáng sớm, chiều tối – thời điểm muỗi hoạt động mạnh.
• Trồng cây xua muỗi (sả, húng quế...) quanh nhà.

8. Kết luận

Sốt xuất huyết Dengue là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm có khả năng diễn tiến nhanh và gây tử vong nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Tuy nhiên, bệnh hoàn toàn có thể phòng ngừa được thông qua các biện pháp diệt muỗi, diệt lăng quăng và bảo vệ cá nhân khỏi muỗi đốt. Việc nâng cao nhận thức cộng đồng và sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ sở y tế – chính quyền địa phương – người dân là yếu tố then chốt trong phòng, chống dịch bệnh SXH hiệu quả và bền vững.