Sử dụng thuốc kháng histamine và thuốc thông mũi trong điều trị dị ứng

1. Chỉ định và an toàn khi sử dụng thuốc điều trị dị ứng kéo dài

Ở những bệnh nhân có triệu chứng dị ứng xảy ra quanh năm (như viêm mũi dị ứng dai dẳng), việc sử dụng thuốc kháng histamine đường uống hàng ngày có thể cần thiết và được xem là an toàn trong thời gian dài. Tuy nhiên, cần thận trọng khi sử dụng phối hợp thuốc kháng histamine với thuốc thông mũi – thường có ký hiệu “D” sau tên thương mại (ví dụ: Benadryl-D, Claritin-D) – do các nguy cơ tiềm ẩn liên quan đến tác dụng phụ tim mạch.

Thuốc thông mũi (decongestants), đặc biệt các thuốc chứa pseudoephedrine hoặc phenylephrine, có thể làm tăng huyết áp, gây loạn nhịp, tăng nhịp tim và làm trầm trọng hơn các bệnh lý nền như tăng huyết áp, cường giáp, hoặc bệnh mạch vành nếu dùng kéo dài. Ngoài ra, tình trạng nghẹt mũi hồi phục (rebound congestion) có thể xảy ra nếu lạm dụng thuốc thông mũi tại chỗ (như oxymetazoline), gây nghẹt mũi nặng hơn sau khi ngừng thuốc, và làm tăng nguy cơ lệ thuộc thuốc.

2. Tác dụng không mong muốn liên quan đến thuốc kháng histamine

Thuốc kháng histamine thế hệ thứ nhất (ví dụ: diphenhydramine – Benadryl) có tác dụng an thần rõ rệt do khả năng đi qua hàng rào máu não, có thể ảnh hưởng đến khả năng tập trung, tăng nguy cơ té ngã, lú lẫn – đặc biệt ở người cao tuổi – và cần được hạn chế sử dụng khi có các công việc đòi hỏi sự tỉnh táo (như lái xe, vận hành máy móc).

Ngược lại, các thuốc kháng histamine thế hệ mới như loratadine (Claritin), cetirizine (Zyrtec) và fexofenadine (Allegra) có ít hoặc không có tác dụng an thần và được khuyến nghị sử dụng trong điều trị duy trì dài hạn các bệnh dị ứng.

Một số nghiên cứu quan sát đã gợi ý mối liên quan giữa việc sử dụng kéo dài các thuốc kháng cholinergic (trong đó có một số thuốc kháng histamine thế hệ một) với tăng nguy cơ suy giảm nhận thức và sa sút trí tuệ. Tuy nhiên, các thuốc thế hệ mới không có đặc tính kháng cholinergic rõ rệt và được xem là an toàn hơn trong nhóm bệnh nhân có yếu tố nguy cơ cao.

3. Lựa chọn điều trị thay thế và hỗ trợ

Trong các trường hợp dị ứng kéo dài do tiếp xúc thường xuyên với dị nguyên môi trường (như phấn hoa, mạt bụi nhà, lông thú nuôi), các biện pháp giảm phơi nhiễm được xem là can thiệp nền tảng, bao gồm:

• Đóng cửa sổ trong mùa phấn hoa cao điểm.

• Tránh ngủ chung hoặc tiếp xúc gần với thú nuôi.

• Duy trì vệ sinh không gian sống và sử dụng máy lọc không khí (HEPA).

• Tắm rửa vật nuôi thường xuyên.

Ngoài ra, các phương pháp điều trị đặc hiệu như:

• Liệu pháp miễn dịch dị nguyên (immunotherapy) dưới dạng tiêm (SCIT) hoặc ngậm dưới lưỡi (SLIT) được chứng minh giúp tăng ngưỡng dung nạp dị nguyên và làm giảm triệu chứng theo thời gian.

• Thuốc xịt mũi corticosteroid (như mometasone, fluticasone) là lựa chọn điều trị ưu tiên cho viêm mũi dị ứng, nhờ đặc tính chống viêm tại chỗ mạnh và an toàn hơn so với corticosteroid toàn thân.

4. Khuyến nghị thực hành

• Không tự ý sử dụng thuốc thông mũi kéo dài, đặc biệt ở người có bệnh tim mạch hoặc đang điều trị tăng huyết áp.

• Ưu tiên dùng thuốc kháng histamine thế hệ mới cho điều trị dài hạn.

• Cân nhắc đánh giá toàn diện với bác sĩ chuyên khoa dị ứng – miễn dịch lâm sàng để xác định nguyên nhân và xây dựng phác đồ điều trị cá thể hóa.