Tác động của rượu đến hệ tiêu hóa

Việc tiêu thụ rượu – dù ở mức vừa phải hay lạm dụng mạn tính – có thể gây ảnh hưởng đáng kể đến chức năng hệ tiêu hóa. Tác động của rượu không chỉ giới hạn ở hệ thần kinh trung ương mà còn biểu hiện rõ rệt trên hoạt động vận động ruột, sự bài tiết dịch tiêu hóa và hàng rào niêm mạc ruột. Các triệu chứng phổ biến bao gồm táo bón, tiêu chảy, thay đổi màu sắc phân, và đợt bùng phát triệu chứng ở người có bệnh lý tiêu hóa nền.

1. Táo bón do rượu

Tiêu thụ rượu, ngay cả với liều lượng vừa phải, có thể gây giảm nhu động ruột và gây táo bón. Cơ chế chính bao gồm:

• Mất nước: Rượu ức chế tiết vasopressin (hormone chống bài niệu), dẫn đến tăng bài tiết nước tiểu và mất nước toàn thân, làm giảm lượng nước trong phân.

• Ức chế nhu động ruột: Rượu có nồng độ cồn >15% (ví dụ rượu mạnh như vodka, gin, tequila) làm giảm hoạt động của cơ trơn ruột, làm chậm quá trình vận chuyển phân.

Hàm lượng cồn trung bình trong một số đồ uống:

• Bia (335 mL): ~5%

• Rượu vang (140 mL): ~12%

• Rượu mạnh (30 mL): ~40%

Khuyến cáo: Bổ sung đủ nước (1,5–2 lít/ngày) có thể hỗ trợ cải thiện táo bón liên quan đến rượu.

2. Tiêu chảy sau khi uống rượu

Tiêu chảy là phản ứng thường gặp sau khi uống rượu quá mức, đặc biệt ở người có ngưỡng dung nạp thấp hoặc rối loạn tiêu hóa nền. Nguyên nhân bao gồm:

• Tăng bài tiết dịch ruột: Rượu kích thích tế bào biểu mô ruột tiết dịch, dẫn đến quá tải dịch trong lòng ruột.

• Tăng nhu động đại tràng: Tác dụng của rượu làm co thắt ruột già quá mức, giảm thời gian hấp thu nước, gây tiêu chảy cấp.

Lưu ý: Tiêu chảy do rượu có thể gây mất nước và điện giải, đặc biệt nguy hiểm ở người cao tuổi hoặc có bệnh lý nền.

3. Rượu và các bệnh lý tiêu hóa mạn tính

3.1. Bệnh viêm ruột (IBD)

Rượu có thể làm trầm trọng triệu chứng ở người mắc viêm loét đại tràng và bệnh Crohn qua các cơ chế:

• Gây mất cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột.

• Tăng tính thấm niêm mạc ruột.

• Tăng phản ứng viêm thông qua ức chế miễn dịch tại chỗ.

Triệu chứng lâm sàng có thể bao gồm:

• Đau bụng, tiêu chảy, co thắt ruột.

• Có máu trong phân.

• Đợt bùng phát bệnh.

3.2. Hội chứng ruột kích thích (IBS)

Mặc dù chưa có kết luận chắc chắn, một số người bệnh IBS ghi nhận sự gia tăng triệu chứng (đầy bụng, đau bụng, tiêu chảy hoặc táo bón) sau khi sử dụng rượu. Trong trường hợp này, hạn chế hoặc loại bỏ rượu khỏi chế độ ăn là một biện pháp đánh giá hiệu quả.

4. Thay đổi màu sắc phân

Rượu không trực tiếp làm thay đổi màu phân, nhưng có thể gây biến đổi gián tiếp thông qua:

• Tăng bài tiết mật hoặc thay đổi hệ vi sinh ruột, dẫn đến phân màu xanh lục.

• Kích thích tiêu hóa nhanh, làm dịch mật không được hấp thu hoàn toàn.

• Một số loại rượu hoặc hỗn hợp cocktail có phẩm màu có thể ảnh hưởng đến màu phân.

Phân đỏ hoặc đen: Có thể là dấu hiệu của xuất huyết tiêu hóa. Máu đỏ tươi thường liên quan đến chảy máu từ đại trực tràng (bệnh trĩ, nứt hậu môn), trong khi phân đen (melena) có thể gợi ý chảy máu từ dạ dày hoặc tá tràng.

Lưu ý quan trọng: Nếu màu phân thay đổi không liên quan đến chế độ ăn, cần thăm khám bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa để được chẩn đoán chính xác.

5. Khuyến nghị lâm sàng

• Người có bệnh lý tiêu hóa mạn tính (IBD, IBS) nên được tư vấn hạn chế hoặc ngưng sử dụng rượu.

• Tăng cường uống nước, duy trì chế độ ăn nhiều chất xơ để giảm nguy cơ táo bón do rượu.

• Tránh sử dụng rượu cùng lúc với các thuốc có nguy cơ tổn thương niêm mạc đường tiêu hóa (NSAIDs, corticosteroids).

• Đánh giá tần suất và mức độ ảnh hưởng của rượu lên hoạt động tiêu hóa như một phần của sàng lọc nguy cơ rối loạn sử dụng rượu.

Kết luận

Rượu có ảnh hưởng đáng kể đến hoạt động sinh lý của hệ tiêu hóa, kể cả ở người khỏe mạnh và đặc biệt ở người có bệnh lý nền. Việc nhận diện sớm các triệu chứng như táo bón, tiêu chảy, thay đổi màu phân có thể giúp ngăn ngừa biến chứng nghiêm trọng. Tư vấn dinh dưỡng và thay đổi hành vi là yếu tố thiết yếu trong quản lý bệnh lý tiêu hóa liên quan đến rượu.