Tác hại của tia tử ngoại và biện pháp bảo vệ da khỏi ánh nắng mặt trời

1. Tiếp xúc ánh nắng mặt trời và nguy cơ tổn thương da

Tia tử ngoại (ultraviolet – UV), đặc biệt là UVB và UVA, có thể gây tổn thương cấu trúc tế bào da khi da tiếp xúc trực tiếp với ánh sáng mặt trời trong thời gian dài. Một trong những biểu hiện lâm sàng điển hình của tổn thương này là hiện tượng cháy nắng (sunburn). Đây là tình trạng viêm da cấp tính do bức xạ UV, thường biểu hiện bằng đỏ da, rát bỏng, sạm da và trong những trường hợp nặng có thể xuất hiện phồng rộp.

Hậu quả lâu dài của tổn thương do ánh nắng bao gồm:

• Tăng sắc tố sau viêm (post-inflammatory hyperpigmentation)

• Lão hóa da sớm (photoaging): nhăn da, giảm đàn hồi

• Tổn thương DNA tế bào da: làm tăng nguy cơ đột biến và ung thư da

Đặc biệt, tổn thương do UV là dạng tổn thương tích lũy theo thời gian. Ngay cả khi không xuất hiện biểu hiện cháy nắng rõ rệt, tiếp xúc thường xuyên và không bảo vệ với ánh nắng vẫn có thể gây tổn thương tế bào da và dẫn đến ung thư.

2. Độ tuổi và nguy cơ ung thư da

Tiếp xúc với tia UV ở mọi lứa tuổi đều làm tăng nguy cơ ung thư da, tuy nhiên mức độ nguy cơ cao hơn đáng kể ở trẻ em và thanh thiếu niên. Một nghiên cứu dịch tễ học tại Hoa Kỳ cho thấy, nữ giới bị cháy nắng có phồng rộp da trong độ tuổi 15–20 có nguy cơ mắc ung thư da cao hơn khoảng 80% so với nhóm không bị cháy nắng.

Phơi nhiễm ánh nắng ở độ tuổi sớm đặc biệt nguy hiểm do quá trình tích lũy tổn thương kéo dài trong suốt cuộc đời. Vì vậy, việc bảo vệ da cho trẻ em và thanh thiếu niên là rất quan trọng, bao gồm:

• Sử dụng kem chống nắng phổ rộng với chỉ số SPF từ 30 trở lên

• Thoa lại kem chống nắng sau mỗi 2 giờ hoặc sau khi bơi/lau khô người

• Trang bị nón rộng vành, quần áo dài tay, kính râm khi ra nắng

3. Dấu hiệu cảnh báo sớm ung thư da

Các loại ung thư da phổ biến gồm: ung thư tế bào đáy, ung thư tế bào vảy, và u ác hắc tố (melanoma). Một số biểu hiện ban đầu cần được lưu ý:

• Tổn thương da mới xuất hiện, không lành sau nhiều tuần

• Nốt ruồi thay đổi màu sắc, kích thước, bờ viền hoặc có biểu hiện loét, chảy máu

• Xuất hiện các vết loang màu bất thường, đốm tăng sắc tố không đều

Bất kỳ thay đổi nào trên da cần được khám chuyên khoa da liễu để loại trừ tổn thương tiền ung thư hoặc ung thư sớm.

4. Phân biệt cháy nắng và bỏng nắng

• Cháy nắng nhẹ – trung bình: Da đỏ, cảm giác bỏng rát, khô rát và tăng sắc tố. Có thể xử trí tại nhà bằng:

  • Làm mát da bằng cách tắm nước mát hoặc chườm khăn lạnh

  • Bôi kem dưỡng ẩm, ưu tiên loại có chiết xuất lô hội (aloe vera)

  • Tránh gãi, chà xát hoặc sử dụng sản phẩm gây kích ứng

• Bỏng nắng nặng: Là tình trạng tổn thương lan tỏa với biểu hiện bọng nước, sốt, sốc nhiệt, buồn nôn, mệt mỏi. Trong các trường hợp này, cần đưa người bệnh đến cơ sở y tế ngay lập tức để được xử trí cấp cứu, tránh nguy cơ rối loạn điện giải và tổn thương toàn thân.

5. Khuyến nghị từ chuyên gia da liễu

Để giảm nguy cơ tổn thương da do ánh nắng mặt trời, đặc biệt là trong giai đoạn từ 10h sáng đến 16h chiều – thời điểm tia UV đạt đỉnh:

• Bôi kem chống nắng phổ rộng (bảo vệ UVA/UVB) trước khi ra ngoài 15–30 phút

• Thoa lại mỗi 2 giờ, hoặc sau khi bơi hoặc đổ mồ hôi nhiều

• Mặc quần áo bảo hộ, đội nón rộng vành, đeo kính râm khi tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng

• Tránh tắm nắng hoặc phơi nắng lâu trong khung giờ nắng gắt

KẾT LUẬN

Cháy nắng không chỉ là vấn đề thẩm mỹ tạm thời mà còn là một chỉ báo cho tổn thương cấp tính và nguy cơ ung thư da trong tương lai. Bảo vệ da khỏi tác hại của ánh nắng cần được thực hiện nghiêm túc ở mọi lứa tuổi, đặc biệt là trẻ em và thanh niên. Việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời các dấu hiệu bất thường trên da có vai trò then chốt trong phòng ngừa và cải thiện tiên lượng ung thư da.