Tokophobia – Rối loạn ám ảnh sợ sinh con: phân loại, triệu chứng, nguyên nhân và hướng can thiệp

1. Định nghĩa và dịch tễ

Tokophobia là thuật ngữ y học dùng để chỉ tình trạng ám ảnh sợ hãi cực độ liên quan đến việc mang thai và sinh con. Mặc dù phần lớn phụ nữ có thể cảm thấy lo lắng ở mức độ vừa phải về quá trình sinh nở, tokophobia là một tình trạng bệnh lý khi nỗi sợ trở nên quá mức, kéo dài và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, sức khỏe tâm thần, cũng như các quyết định sinh sản.

Theo một báo cáo đăng trên Journal of Psychiatry năm 2012, khoảng 13% phụ nữ chưa từng mang thai có biểu hiện nỗi sợ sinh con đủ mạnh để ảnh hưởng đến quyết định mang thai. Tokophobia có thể khiến người bệnh tránh quan hệ tình dục, trì hoãn hoặc từ chối mang thai, ngay cả khi họ mong muốn có con.

2. Phân loại

Tokophobia được chia thành hai nhóm chính:

• Tokophobia nguyên phát (primary tokophobia): xảy ra ở phụ nữ chưa từng mang thai hoặc sinh con, với nỗi sợ sinh con hình thành từ trước đó, không liên quan đến trải nghiệm sinh nở thực tế.

• Tokophobia thứ phát (secondary tokophobia): xuất hiện sau một lần sinh nở có trải nghiệm tiêu cực, hoặc sau khi sảy thai, thai lưu, phá thai. Nỗi sợ này có thể liên quan đến rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD), nhưng là một thực thể bệnh lý riêng biệt.

3. Biểu hiện lâm sàng

Triệu chứng đặc trưng nhất của tokophobia là nỗi sợ ám ảnh liên quan đến việc sinh nở, đi kèm với các biểu hiện của rối loạn lo âu và trầm cảm. Các triệu chứng thường gặp bao gồm:

• Tránh quan hệ tình dục

• Cố gắng trì hoãn hoặc tránh thai dù có mong muốn sinh con

• Mất ngủ, ác mộng

• Tâm trạng thay đổi, cảm xúc dao động

• Cơn hoảng loạn, lo âu lan tỏa, đau đầu không rõ nguyên nhân

• Yêu cầu sinh mổ dù không có chỉ định y khoa rõ ràng

• Triệu chứng trầm cảm: mệt mỏi, giảm cảm giác ngon miệng, giảm ham muốn, mất hứng thú với các hoạt động thường ngày

4. Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

Tokophobia là kết quả của nhiều yếu tố sinh lý, tâm lý và xã hội. Một số nguyên nhân và yếu tố liên quan bao gồm:

4.1. Tiền sử rối loạn tâm thần

• Rối loạn lo âu lan tỏa, trầm cảm trước sinh, rối loạn ám ảnh cưỡng chế

• Rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD)

4.2. Trải nghiệm sinh nở tiêu cực

• Sinh khó, tai biến sản khoa, can thiệp sản khoa xâm lấn

• Sảy thai, thai lưu, phá thai tự nguyện hoặc bắt buộc

4.3. Trải nghiệm tiêu cực liên quan đến y tế

• Sợ bác sĩ, sợ bệnh viện, từng trải qua sơ suất y khoa

• Thiếu tin tưởng vào nhân viên y tế

4.4. Trải nghiệm chấn thương tình dục

• Lạm dụng tình dục thời thơ ấu hoặc giai đoạn trưởng thành

• Ký ức đau đớn liên quan đến vùng chậu hoặc can thiệp y khoa không mong muốn

5. Chẩn đoán phân biệt

Việc chẩn đoán tokophobia cần được thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa tâm thần, tâm lý lâm sàng hoặc bác sĩ sản phụ khoa có đào tạo về sức khỏe tâm thần. Cần phân biệt tokophobia với các rối loạn sau:

• Rối loạn trầm cảm trước sinh

• Rối loạn lo âu lan tỏa

• Rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD)

• Ám ảnh cưỡng chế (OCD) liên quan đến thai kỳ

Đánh giá lâm sàng có thể bao gồm khai thác tiền sử tâm thần, bảng câu hỏi tầm soát lo âu – trầm cảm và đánh giá chức năng tâm lý xã hội.

6. Điều trị tokophobia

Tokophobia có thể được điều trị hiệu quả bằng các phương pháp kết hợp giữa liệu pháp tâm lý và điều trị nội khoa nếu cần thiết.

6.1. Liệu pháp tâm lý

• Liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT): giúp người bệnh nhận diện, phân tích và thay đổi các mô thức suy nghĩ sai lệch liên quan đến sinh nở.

• Liệu pháp tiếp xúc có kiểm soát (exposure therapy): giúp người bệnh từng bước đối mặt với nỗi sợ trong môi trường an toàn.

• Liệu pháp cá nhân hoặc liệu pháp nhóm: hỗ trợ xử lý các sang chấn tâm lý nền.

6.2. Điều trị bằng thuốc

Một số trường hợp có thể cần sử dụng:

• Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRIs)

• Thuốc ức chế MAO (monoamine oxidase inhibitors)

• Benzodiazepines (thận trọng khi mang thai)

• Thuốc chẹn beta trong cơn hoảng loạn

Lưu ý: Việc sử dụng thuốc trong thai kỳ cần được cá thể hóa, cân nhắc kỹ giữa lợi ích và nguy cơ, và phải có chỉ định từ bác sĩ chuyên khoa tâm thần hoặc bác sĩ sản khoa.

7. Hướng tiếp cận hỗ trợ người bệnh

Việc hỗ trợ phụ nữ mắc tokophobia cần có sự phối hợp đa ngành giữa bác sĩ sản khoa, tâm lý lâm sàng và bác sĩ tâm thần. Các chiến lược hỗ trợ gồm:

• Tư vấn sản khoa chủ động: Giải thích rõ ràng về quy trình sinh nở, các lựa chọn sinh (sinh thường, sinh mổ, giảm đau…), giảm cảm giác mất kiểm soát.

• Chia sẻ cởi mở: Khuyến khích người bệnh nói ra nỗi sợ với chuyên gia sức khỏe tâm thần, người thân hoặc nhóm hỗ trợ.

• Thăm khám định kỳ sớm: Đối với phụ nữ có tiền sử tokophobia hoặc rối loạn lo âu, nên được theo dõi từ giai đoạn tiền thai kỳ.

• Kế hoạch sinh cá nhân hóa: Tích cực lập kế hoạch sinh theo nguyện vọng hợp lý của sản phụ.

8. Kết luận

Tokophobia là một rối loạn tâm lý đáng chú ý trong chăm sóc sức khỏe sinh sản. Mặc dù không phổ biến rộng rãi, nhưng ảnh hưởng của nó lên sức khỏe tâm thần, quyết định sinh sản và chất lượng sống là không thể bỏ qua. Với chẩn đoán chính xác và can thiệp kịp thời, hầu hết người bệnh có thể kiểm soát tốt triệu chứng và có trải nghiệm sinh nở tích cực hơn.