Tổng quan về hóa trị liệu ung thư

1. Khái niệm và mục tiêu điều trị

Hóa trị (chemotherapy) là một phương pháp điều trị ung thư sử dụng các thuốc gây độc tế bào (cytotoxic drugs) nhằm tiêu diệt các tế bào ung thư hoặc ức chế sự phát triển và phân chia của chúng. Các thuốc hóa trị có thể được sử dụng đơn lẻ hoặc kết hợp, và được chỉ định trong nhiều loại ung thư ở các giai đoạn khác nhau, với mục đích điều trị triệt căn, bổ trợ hoặc giảm nhẹ.

2. Thời gian khởi phát hiệu quả của hóa trị

Hiệu quả của hóa trị phụ thuộc vào khả năng thuốc tiếp cận và tiêu diệt các tế bào ung thư. Thời gian khởi phát tác dụng không đồng nhất, thay đổi theo dạng bào chế và đường dùng. Ví dụ:

• Hóa trị đường uống cần qua quá trình hấp thu ở ống tiêu hóa trước khi đạt nồng độ điều trị trong máu.

• Hóa trị tại chỗ (bôi ngoài da) có thể tác động trực tiếp lên khối u da, cho hiệu quả tại chỗ nhanh hơn.

3. Chu kỳ và thời gian điều trị hóa trị

• Chu kỳ hóa trị là khoảng thời gian tính từ khi bắt đầu một đợt hóa trị cho đến khi bắt đầu đợt kế tiếp.

• Mỗi đợt điều trị thường bao gồm từ 4 đến 8 chu kỳ.

• Ví dụ: một chu kỳ 28 ngày có thể bao gồm điều trị vào ngày thứ 1, 2, 3 và nghỉ đến ngày 29.

Tiếp nhận hóa trị theo chu kỳ cho phép tiêu diệt hiệu quả tế bào ung thư trong các pha phân chia khác nhau, đồng thời tạo điều kiện cho mô lành phục hồi, hạn chế độc tính trên tế bào bình thường.

Thời gian điều trị toàn bộ thường dao động từ 3 đến 6 tháng, nhưng có thể thay đổi tùy theo:

• Loại và giai đoạn ung thư

• Phác đồ hóa trị cụ thể

• Đáp ứng điều trị của bệnh nhân

• Mức độ dung nạp và tác dụng phụ phát sinh

4. Thời gian tồn lưu thuốc hóa trị trong cơ thể

Sau khi được chuyển hóa và bài tiết, thuốc hóa trị vẫn có thể lưu lại trong cơ thể trong một khoảng thời gian nhất định. Ví dụ:

• Fluorouracil: 3–6 giờ

• Cisplatin: khoảng 24 giờ

• Doxorubicin: khoảng 5 ngày

Thời gian tồn lưu bị ảnh hưởng bởi:

• Chức năng gan, thận của người bệnh

• Tác động tương tác thuốc

• Ảnh hưởng do tổn thương cơ quan đích do bệnh lý nền hoặc do chính thuốc gây ra

5. Phân loại thuốc hóa trị theo cơ chế tác động

Tùy vào mục tiêu điều trị, bác sĩ có thể chỉ định đơn trị hoặc đa hóa trị (phối hợp nhiều thuốc).

6. Các đường dùng thuốc hóa trị

• Đường uống: viên nén, viên nang hoặc dung dịch; có thể dùng tại nhà, yêu cầu tuân thủ đúng liều và cách bảo quản thuốc.

• Tại chỗ: gel, kem, thuốc mỡ; dùng cho ung thư da tại chỗ.

• Đường tiêm (IM, SC) hoặc truyền tĩnh mạch (IV): là đường dùng phổ biến nhất, yêu cầu thực hiện tại cơ sở y tế, thường thông qua catheter hoặc thiết bị truyền đặc biệt.

7. Chuẩn bị trước khi bắt đầu hóa trị

Trước khi hóa trị được khởi động, bác sĩ sẽ đánh giá toàn diện:

• Chức năng gan, thận, tủy xương

• Tình trạng nhiễm trùng tiềm ẩn

• Các bệnh lý kèm theo và nguy cơ tương tác thuốc

• Hướng dẫn người bệnh và thân nhân về chế độ ăn, theo dõi tác dụng phụ và tuân thủ điều trị

8. Tác dụng phụ thường gặp của hóa trị

Do thuốc hóa trị không chỉ tiêu diệt tế bào ung thư mà còn ảnh hưởng đến các tế bào lành có tốc độ phân chia cao, nên các tác dụng phụ thường gặp gồm:

• Mệt mỏi, suy nhược

• Rụng tóc (alopecia)

• Buồn nôn, nôn

• Rối loạn tiêu hóa (táo bón, tiêu chảy)

• Loét miệng, viêm niêm mạc

• Nhiễm trùng do suy giảm miễn dịch

• Thiếu máu, giảm tiểu cầu, dễ chảy máu

• Chán ăn, thay đổi vị giác

• Thay đổi cân nặng

Việc theo dõi và xử trí tác dụng phụ phải được thực hiện chặt chẽ trong suốt quá trình điều trị. Các bác sĩ chuyên khoa ung bướu và nhóm chăm sóc hỗ trợ (dinh dưỡng, điều dưỡng, tâm lý...) đóng vai trò then chốt trong quản lý tác dụng phụ và nâng cao chất lượng sống người bệnh.

9. Kết luận

Hóa trị là một phương thức điều trị nền tảng trong ung thư học, với hiệu quả phụ thuộc vào phác đồ, đường dùng và đáp ứng sinh học của từng cá nhân. Việc thiết kế chu kỳ điều trị hợp lý, theo dõi sát các chỉ số lâm sàng – cận lâm sàng và quản lý hiệu quả các tác dụng phụ là yếu tố then chốt trong tối ưu hóa kết quả điều trị.