Tổng quan về Probiotics dưới góc nhìn khoa học y tế

Probiotics là một lĩnh vực nghiên cứu tương đối mới trong ngành dinh dưỡng, mặc dù các vi khuẩn sinh axit lactic có lợi đã được ghi nhận từ đầu thế kỷ XX. Kể từ đó, hơn 20.000 nghiên cứu đã được công bố, làm sáng tỏ vai trò của Probiotics đối với sức khỏe con người, đặc biệt là trong việc hỗ trợ chức năng tiêu hóa, miễn dịch và phòng ngừa bệnh lý.

Vai trò sinh lý của Probiotics và hệ vi sinh đường ruột

Hệ vi sinh vật đường ruột – gồm hàng nghìn tỷ vi khuẩn có lợi – đóng vai trò quan trọng trong duy trì sức khỏe đường tiêu hóa và toàn cơ thể. Các lợi khuẩn này không chỉ tham gia vào quá trình tiêu hóa thức ăn và tổng hợp vitamin mà còn điều hòa hệ miễn dịch và bảo vệ hàng rào niêm mạc ruột.

Sự phát triển của ngành khoa học về hệ vi sinh vật (microbiome) đã mở ra một lĩnh vực mới – dược phẩm vi sinh (pharmabiotics) – nhằm sử dụng các sản phẩm có nguồn gốc từ hệ vi sinh để điều chỉnh và tối ưu hóa sức khỏe người bệnh.

Tác dụng sinh học được ghi nhận của Probiotics

Dù vẫn còn nhiều câu hỏi chưa được giải đáp, các nghiên cứu hiện tại đã xác định một số cơ chế hoạt động chủ yếu của Probiotics, bao gồm:

• Tăng cường chức năng hàng rào biểu mô ruột.

• Điều hòa đáp ứng miễn dịch.

• Giảm tình trạng viêm cấp và mạn tính.

Những cơ chế này mở ra triển vọng ứng dụng Probiotics trong các bệnh lý tiêu hóa, rối loạn miễn dịch, viêm toàn thân và sức khỏe tâm thần.

Lợi ích sức khỏe tiềm năng

1. Hỗ trợ hệ tiêu hóa

Probiotics giúp:

• Giảm tiêu chảy do kháng sinh hoặc nhiễm trùng.

• Cải thiện dung nạp lactose ở bệnh nhân thiếu men lactase.

• Làm giảm triệu chứng của hội chứng ruột kích thích (IBS).

• Hỗ trợ điều trị viêm loét đại tràng – một dạng bệnh viêm ruột (IBD).
  (Lưu ý: hiệu quả trên bệnh Crohn và viêm đại tràng không đặc hiệu chưa được xác định rõ.)

• Giảm triệu chứng tiêu hóa trong thai kỳ như buồn nôn và táo bón.

2. Tác động đến sức khỏe tâm thần

Một số nghiên cứu cho thấy Probiotics giúp cải thiện các triệu chứng trầm cảm, có thể do liên quan đến trục ruột – não (gut-brain axis), nhất là khi bệnh nhân có rối loạn tiêu hóa đi kèm.

3. Giảm nguy cơ ung thư

Dữ liệu từ mô hình động vật cho thấy các chủng vi khuẩn axit lactic có thể làm giảm hoạt tính của enzyme sinh ung thư, từ đó giảm nguy cơ ung thư gan, đại tràng và bàng quang. Tuy nhiên, cần thêm nghiên cứu lâm sàng trên người để khẳng định hiệu quả này.

4. Phòng ngừa dị ứng và các bệnh tiêu hóa mạn tính

Bổ sung Probiotics trong thời kỳ mang thai có thể giúp giảm nguy cơ dị ứng ở trẻ sơ sinh, đặc biệt là bệnh chàm – một yếu tố liên quan đến dị ứng thực phẩm. Probiotics cũng được xem là hỗ trợ trong phòng ngừa hoặc điều chỉnh bệnh celiac, bệnh Crohn và viêm loét đại tràng.

5. Giảm nguy cơ mắc COVID-19

Một số nghiên cứu quan sát cho thấy việc sử dụng Probiotics có liên quan đến giảm tỷ lệ nhiễm COVID-19. Tuy nhiên, bằng chứng hiện tại chưa đủ mạnh để đưa ra khuyến nghị chính thức.

6. Cải thiện sức khỏe răng miệng

Các chủng Probiotics như Lactobacillus acidophilus, L. rhamnosus, Bifidobacteria longum, và Saccharomyces boulardii có thể giảm hình thành mảng bám và viêm nướu ở trẻ em. Cơ chế bao gồm việc ức chế vi khuẩn có hại và điều chỉnh pH khoang miệng.

7. Giảm dị ứng thực phẩm

Một số nghiên cứu sơ bộ ghi nhận khả năng giảm nguy cơ dị ứng thực phẩm ở trẻ em khi người mẹ bổ sung Probiotics trong thai kỳ và cho con bú. Tuy nhiên, với những người dị ứng sữa, nên lựa chọn các nguồn Probiotics không từ sữa như kim chi, kombucha, dưa cải sống hoặc tương miso.

8. Hỗ trợ giảm cân

Probiotics có thể giúp cải thiện độ nhạy insulin và giảm viêm hệ thống – hai yếu tố góp phần vào tình trạng béo phì. Một phân tích tổng hợp cho thấy việc bổ sung ≥30 tỷ CFU Probiotics trong ≥12 tuần có liên quan đến giảm BMI, cân nặng và mỡ cơ thể.

Nguồn thực phẩm chứa Probiotics

Thực phẩm lên men giàu Probiotics gồm:

• Sữa chua

• Kefir (nấm sữa)

• Kim chi, dưa cải bắp, rau muối chua

• Tương nén, tương miso

• Trà kombucha

• Đậu natto

• Phô mai tươi lên men (một số loại nhất định)

Lưu ý: Không phải tất cả thực phẩm lên men đều chứa Probiotics sống, ví dụ như bia và bánh mì men không thuộc nhóm thực phẩm cung cấp vi khuẩn có lợi.

An toàn và khuyến nghị sử dụng

Probiotics được xem là an toàn đối với hầu hết đối tượng. Tuy nhiên, cần thận trọng với người bị suy giảm miễn dịch, bệnh lý nền nghiêm trọng hoặc đang điều trị hóa trị/xạ trị. Việc sử dụng nên được cá nhân hóa và có tư vấn từ chuyên gia y tế.

Kết luận:

Probiotics là một lĩnh vực giàu tiềm năng trong y học hiện đại, với nhiều tác động sinh lý đáng kể lên hệ tiêu hóa, miễn dịch, tâm thần và chuyển hóa. Việc bổ sung Probiotics – thông qua chế độ ăn hoặc thực phẩm chức năng – cần dựa trên tình trạng cá nhân và các bằng chứng khoa học hiện có. Nghiên cứu sâu hơn là cần thiết để xác định rõ liều lượng, thời gian và chủng loại phù hợp cho từng mục tiêu điều trị cụ thể.