Trào ngược dạ dày – thực quản ở trẻ sơ sinh

Tổng quan

Trào ngược dạ dày – thực quản (Gastroesophageal Reflux – GER) là hiện tượng phổ biến ở trẻ sơ sinh, đặc biệt trong vài tháng đầu sau sinh. Tình trạng này xảy ra khi dịch dạ dày trào ngược lên thực quản, thường biểu hiện bằng các cơn nôn trớ sau bú. Mặc dù phần lớn các trường hợp là lành tính và tự giới hạn, trào ngược cũng có thể là biểu hiện của bệnh lý nếu kèm theo các dấu hiệu ảnh hưởng đến phát triển và sinh hoạt của trẻ. Dưới đây là các yếu tố có thể góp phần vào cơ chế sinh lý và bệnh lý của hiện tượng này.

Nguyên nhân và yếu tố thúc đẩy trào ngược ở trẻ sơ sinh

1. Cơ thắt thực quản dưới (LES) chưa trưởng thành

LES là vòng cơ nằm giữa thực quản và dạ dày, có vai trò ngăn không cho dịch vị trào ngược lên thực quản. Ở trẻ sơ sinh, đặc biệt là trẻ sinh non, cơ này chưa phát triển hoàn chỉnh, làm tăng nguy cơ mở bất thường và gây ra trào ngược sau ăn. Đây là nguyên nhân phổ biến nhất của hiện tượng trào ngược chức năng trong giai đoạn đầu đời.

2. Bất thường thực quản

• Thực quản ngắn hoặc hẹp: Làm cho khoảng cách từ dạ dày đến miệng ngắn hơn và dễ gây trào ngược.

• Góc His bất thường: Góc giữa thực quản và đáy dạ dày nếu quá nhọn hoặc dốc có thể làm giảm hiệu quả của cơ chế chống trào ngược.

3. Liệt dạ dày

Liệt dạ dày là tình trạng làm rỗng dạ dày chậm do giảm nhu động ruột, có thể do tổn thương dây thần kinh phế vị. Dịch dạ dày lưu lại lâu làm tăng áp lực nội tại và thúc đẩy trào ngược. Đây là tình trạng hiếm gặp ở trẻ sơ sinh khỏe mạnh.

4. Thoát vị khe hoành

Thoát vị khe hoành là bất thường giải phẫu trong đó một phần dạ dày chui lên lồng ngực qua cơ hoành. Mặc dù thường gặp hơn ở người lớn tuổi, thoát vị khe hoành bẩm sinh có thể xảy ra ở trẻ sơ sinh và là nguyên nhân tiềm tàng gây trào ngược kéo dài và kháng trị.

5. Tư thế khi cho bú và sau khi bú

Cho trẻ nằm ngay sau bú là yếu tố nguy cơ thường bị bỏ qua. Tư thế nằm ngang làm giảm hiệu quả của trọng lực trong việc giữ dịch vị trong dạ dày. Việc giữ trẻ ở tư thế thẳng đứng trong và sau khi bú từ 20–30 phút có thể giảm đáng kể trào ngược.

Lưu ý: Không sử dụng gối hoặc dụng cụ định vị nâng đầu khi trẻ đang ngủ, do làm tăng nguy cơ hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh (SIDS).

6. Chế độ ăn uống của mẹ và trẻ

Một số thực phẩm có thể ảnh hưởng đến tần suất trào ngược:

• Ở mẹ đang cho con bú: Sữa bò và trứng trong khẩu phần có thể liên quan đến tình trạng trào ngược ở trẻ, tuy nhiên bằng chứng còn hạn chế.

• Ở trẻ ăn dặm: Cam quýt, cà chua, thực phẩm chứa nhiều chất béo, sô cô la, bạc hà có thể làm tăng tiết acid dạ dày hoặc làm giãn LES.

7. Cho bú quá mức

Việc cho trẻ bú quá nhiều trong một lần hoặc quá thường xuyên có thể tạo áp lực lớn lên dạ dày, gây mở LES và dẫn đến trào ngược. Trẻ bú bình có nguy cơ cao hơn do kiểm soát lượng sữa kém hơn trẻ bú mẹ. Chia nhỏ bữa ăn và điều chỉnh lượng sữa phù hợp có thể cải thiện tình trạng này.

Khi nào cần đưa trẻ đi khám?

Phần lớn trẻ sẽ tự cải thiện tình trạng trào ngược trong 12–18 tháng đầu đời mà không cần can thiệp y tế. Tuy nhiên, cần đưa trẻ đến cơ sở y tế nếu xuất hiện các dấu hiệu nghi ngờ trào ngược bệnh lý (Gastroesophageal Reflux Disease – GERD) bao gồm:

• Chậm tăng cân hoặc sụt cân

• Khó khăn trong việc bú, bỏ bú

• Nôn trớ kéo dài hoặc có máu

• Máu trong phân

• Dấu hiệu đau đớn rõ rệt khi ăn (trẻ cong người, khó chịu)

• Khó ngủ kéo dài, cáu gắt bất thường

Hướng tiếp cận và điều trị

Trong đa số trường hợp, can thiệp không dùng thuốc là đủ:

• Điều chỉnh tư thế cho bú và sau bú

• Tránh cho bú quá mức

• Thay đổi chế độ ăn của mẹ nếu nghi ngờ có yếu tố dị ứng (thử loại bỏ sữa, trứng)

• Cân nhắc làm đặc sữa (thảo luận với bác sĩ nhi khoa)

Trường hợp nghi ngờ GERD hoặc có biến chứng, bác sĩ có thể chỉ định một số xét nghiệm (pH thực quản, nội soi, siêu âm) và cân nhắc điều trị nội khoa với thuốc ức chế bơm proton hoặc kháng H2 (trong thời gian ngắn và có chỉ định rõ ràng).

Kết luận

Trào ngược dạ dày – thực quản là hiện tượng phổ biến ở trẻ sơ sinh, chủ yếu do hệ tiêu hóa chưa hoàn thiện. Phần lớn các trường hợp là lành tính và không cần điều trị y tế. Tuy nhiên, việc nhận diện các dấu hiệu cảnh báo sớm của trào ngược bệnh lý là cần thiết để đảm bảo sự phát triển thể chất và chất lượng cuộc sống của trẻ. Tư vấn phụ huynh về thay đổi lối sống và theo dõi triệu chứng đóng vai trò quan trọng trong xử trí.