Viêm da tiết bã da đầu (Seborrheic dermatitis of the scalp)

Viêm da tiết bã (seborrheic dermatitis) là một thể phổ biến của bệnh eczema, đặc trưng bởi tình trạng viêm mạn tính tại các vùng da tiết bã nhờn nhiều, đặc biệt là da đầu. Bệnh có xu hướng tái phát, biểu hiện bằng ngứa, bong vảy và đỏ da, thường kèm theo gàu, đôi khi lan xuống vùng ống tai ngoài.

Triệu chứng lâm sàng

Viêm da tiết bã da đầu có thể biểu hiện dưới dạng:

• Mảng hồng ban kèm vảy trắng hoặc vàng nhờn, dễ bong tróc

• Da đầu ngứa rát hoặc bỏng rát nhẹ

• Vảy bong có thể lan ra ống tai ngoài, gây tiết dịch hoặc chảy nước từ tai

• Da đầu có thể đổi màu sau khi lành tổn thương

• Trong trường hợp nặng: có thể hình thành các tổn thương chảy dịch, đóng vảy hoặc gây cảm giác đau nhức

Cần phân biệt với các tình trạng da khác như:

• Bệnh vảy nến da đầu (psoriasis): thường có vảy dày màu bạc trắng, dễ chảy máu khi bong vảy

• Viêm da tiếp xúc dị ứng: thường liên quan đến sản phẩm chăm sóc tóc

• Viêm nang lông hoặc viêm da dị ứng (liên quan đến cơ địa dị ứng)

Căn nguyên và cơ chế bệnh sinh

Viêm da tiết bã có liên quan đến:

• Sự hoạt động quá mức của tuyến bã nhờn, sản xuất dầu nhiều ở vùng da đầu

• Nấm Malassezia spp., một loại nấm men hiện diện bình thường trên da, nhưng có thể phát triển quá mức, gây phản ứng viêm

Cơ chế miễn dịch không đặc hiệu có thể đóng vai trò trung gian, trong đó phản ứng viêm được kích hoạt bởi chất chuyển hóa từ Malassezia và tương tác với tế bào da và tế bào miễn dịch.

Yếu tố nguy cơ và tác nhân thúc đẩy

Một số yếu tố có thể làm khởi phát hoặc làm nặng thêm bệnh:

• Thời tiết lạnh và khô

• Căng thẳng tâm lý

• Rối loạn nội tiết (ví dụ: sau sinh, tuổi dậy thì)

• Bệnh lý nền: Parkinson, HIV/AIDS, chấn thương sọ não, đột quỵ

• Sử dụng thuốc: psoralen, interferon, lithium

• Tiếp xúc với hóa chất tẩy rửa mạnh, mỹ phẩm chứa cồn

• Đổ mồ hôi nhiều

• Dị ứng cơ địa hoặc tiền sử gia đình bị eczema, hen suyễn, viêm mũi dị ứng

Điều trị

1. Điều trị tại chỗ không kê đơn

Một số loại dầu gội trị gàu có thể được sử dụng 2–3 lần mỗi tuần, chứa các hoạt chất sau:

• Ketoconazole (Nizoral): kháng nấm

• Selenium sulfide: chống nấm và giảm viêm

• Zinc pyrithione: kháng khuẩn, kháng nấm

• Acid salicylic: tiêu sừng

• Coal tar: giảm viêm và bong vảy

• Resorcinol

Ngoài ra, các kem bôi, xịt hoặc thuốc mỡ chứa các hoạt chất tương tự cũng có thể được chỉ định.

2. Điều trị theo đơn

Trường hợp nặng hoặc không đáp ứng với điều trị thông thường, bác sĩ có thể kê:

• Corticosteroid tại chỗ: giúp giảm viêm nhanh

• Ciclopirox, natri sulfacetamide: kháng nấm – kháng khuẩn

• Thuốc ức chế calcineurin: tacrolimus (Protopic), pimecrolimus (Elidel) – có thể dùng thay corticosteroid cho vùng nhạy cảm hoặc sử dụng dài ngày

Chăm sóc hỗ trợ và phòng ngừa tái phát

Viêm da tiết bã có tính chất tái phát mạn tính, do đó cần kết hợp điều trị y tế với các biện pháp chăm sóc tại nhà:

• Tránh các chất gây kích ứng: mỹ phẩm, dầu gội mạnh, sản phẩm chứa cồn

• Làm sạch da đầu đúng cách: dùng dầu gội dịu nhẹ, nước ấm, không gãi mạnh hoặc cào vảy

• Gội đầu sau khi đổ mồ hôi nhiều (sau khi tập luyện)

• Quản lý stress

• Hạn chế rượu, thuốc lá

• Một số trường hợp có thể cải thiện triệu chứng khi tiếp xúc với ánh nắng mặt trời vừa phải

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Người bệnh nên được khám chuyên khoa da liễu nếu:

• Tổn thương lan rộng, đỏ, rỉ dịch, có mủ hoặc đóng vảy dày

• Đáp ứng kém với các biện pháp chăm sóc không kê đơn

• Tổn thương gây đau, sưng hoặc ảnh hưởng thẩm mỹ nghiêm trọng

• Cần loại trừ các bệnh lý khác như nhiễm trùng da đầu, vảy nến

Tổng kết

Viêm da tiết bã da đầu là một tình trạng da phổ biến, có thể kiểm soát hiệu quả bằng sự kết hợp giữa điều trị y tế và chăm sóc hỗ trợ. Dù bệnh không lây lan và không nguy hiểm đến tính mạng, nhưng ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng cuộc sống. Sự chủ động trong phát hiện, điều trị sớm và phòng ngừa tái phát đóng vai trò quan trọng trong kiểm soát bệnh lâu dài.