Viêm họng hạt: Nguyên nhân, biểu hiện lâm sàng, chẩn đoán và điều trị

Viêm họng hạt (chronic granular pharyngitis) là một tình trạng viêm mạn tính của niêm mạc hầu họng, đặc trưng bởi sự tăng sinh mô lympho tạo thành các hạt nhỏ ở thành sau họng, gây cảm giác đau rát, vướng họng và ho khan kéo dài. Đây là một trong những nguyên nhân phổ biến khiến bệnh nhân đến khám tại các cơ sở y tế chuyên khoa tai – mũi – họng, đặc biệt gia tăng vào mùa lạnh.

1. Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

Viêm họng hạt có thể do nhiều tác nhân khác nhau, trong đó nhiễm virus là nguyên nhân chủ yếu. Một số nguyên nhân thường gặp gồm:

Tác nhân virus:

• Virus cảm lạnh thông thường (rhinovirus, adenovirus)

• Virus cúm (influenza virus)

• Virus Epstein-Barr (gây bệnh bạch cầu đơn nhân nhiễm khuẩn)

• Virus sởi, thủy đậu

• Virus sùi mào gà ở trẻ em (parainfluenza)

• Virus hợp bào hô hấp

Tác nhân vi khuẩn:

• Liên cầu khuẩn nhóm A (Streptococcus pyogenes) – thường gặp trong viêm họng cấp

• Corynebacterium diphtheriae

• Neisseria gonorrhoeae, Chlamydia trachomatis (hiếm gặp hơn, thường qua đường tình dục)

Ngoài ra, viêm họng hạt còn có thể liên quan đến:

• Viêm xoang mạn tính, trào ngược dạ dày – thực quản

• Tiếp xúc với khói thuốc lá, chất kích thích, không khí khô

• Dị ứng, thay đổi thời tiết

• Lạm dụng giọng nói (giáo viên, ca sĩ)

• Giảm sức đề kháng hoặc hệ miễn dịch suy yếu

2. Triệu chứng lâm sàng

Triệu chứng của viêm họng hạt có thể xuất hiện sau 2–5 ngày ủ bệnh, phụ thuộc vào căn nguyên. Các biểu hiện thường gặp:

• Cảm giác đau rát hoặc ngứa họng kéo dài

• Ho khan, ho từng cơn hoặc dai dẳng, không đờm

• Cổ họng khô, có cảm giác vướng mắc, muốn khạc nhổ

• Khó nuốt hoặc đau khi nuốt

• Hơi thở có mùi hôi

• Họng đỏ, thành sau họng có các hạt lympho tăng sinh, sưng đỏ

• Hạch cổ sưng nhẹ

• Có thể kèm sốt nhẹ, mệt mỏi, đau đầu

Trong trường hợp nhiễm liên cầu khuẩn nhóm A:

• Họng đỏ rực, có thể xuất hiện mảng trắng hoặc giả mạc

• Sốt cao ≥38,5°C, ớn lạnh

• Sưng đau hạch cổ

• Mất vị giác, ăn kém

• Buồn nôn, nôn, khó chịu toàn thân

3. Chẩn đoán

Khám lâm sàng:

• Quan sát niêm mạc họng: thành sau họng đỏ, phù nề, có nhiều hạt lympho nổi rõ

• Khám tai, mũi phối hợp

• Khám hạch vùng cổ để đánh giá tình trạng viêm lan tỏa

Xét nghiệm cận lâm sàng:

• Test nhanh liên cầu khuẩn (Rapid Antigen Detection Test): cho kết quả sau vài phút, độ nhạy và đặc hiệu cao.

• Nuôi cấy dịch họng: xác định chính xác tác nhân vi khuẩn.

• Công thức máu toàn bộ: đánh giá đáp ứng viêm, bạch cầu tăng trong nhiễm khuẩn.

• Huyết thanh chẩn đoán Epstein-Barr nếu nghi bạch cầu đơn nhân.

4. Điều trị

4.1. Điều trị triệu chứng tại nhà:

Dành cho trường hợp viêm họng do virus hoặc không đặc hiệu:

• Uống nhiều nước, súc miệng bằng nước muối ấm (1 thìa cà phê muối/240ml nước)

• Nghỉ ngơi đầy đủ

• Dùng nước súp, đồ ăn mềm

• Dùng máy tạo ẩm không khí

• Thuốc giảm đau – hạ sốt không kê đơn như paracetamol hoặc ibuprofen

• Viên ngậm họng hoặc xịt họng chứa lidocaine, bạc hà

4.2. Điều trị kháng sinh:

Chỉ định khi có xác định nhiễm vi khuẩn (đặc biệt là liên cầu khuẩn nhóm A):

• Penicillin V hoặc Amoxicillin là lựa chọn đầu tay (7–10 ngày)

• Dị ứng penicillin: Clindamycin, Azithromycin hoặc Cephalexin

• Quan trọng: uống đủ và đúng liệu trình để ngăn ngừa biến chứng (thấp tim, viêm cầu thận sau nhiễm liên cầu)

4.3. Các biện pháp hỗ trợ khác:

• Sử dụng các thảo dược như cam thảo, rễ thục quỳ, cây kim ngân, cây du trơn, salvia (hiền nhân) có thể hỗ trợ giảm triệu chứng. Tuy nhiên, cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng để tránh tương tác thuốc hoặc dị ứng.

5. Phòng ngừa viêm họng hạt

• Tránh tiếp xúc với người đang mắc bệnh hô hấp

• Rửa tay thường xuyên, đặc biệt sau ho/hắt hơi

• Không dùng chung đồ ăn, đồ dùng cá nhân

• Tránh khói thuốc lá, không khí ô nhiễm, nơi khô hanh

• Giữ ấm vùng cổ họng khi trời lạnh

• Điều trị dứt điểm các ổ viêm mạn như viêm xoang, viêm amidan

6. Khi nào cần đến cơ sở y tế?

Người bệnh cần đến khám bác sĩ khi:

• Đau họng kéo dài >7 ngày, không cải thiện

• Sốt cao >38,5°C

• Sưng hạch cổ

• Xuất hiện phát ban

• Các triệu chứng tái phát sau khi đã điều trị đủ kháng sinh

• Khó thở, khò khè hoặc đau khi nuốt tăng dần

Kết luận

Viêm họng hạt là một biểu hiện viêm mạn tính thường gặp của vùng hầu họng, có thể do nhiều nguyên nhân gây ra, trong đó phổ biến nhất là virus. Việc điều trị cần tùy thuộc vào căn nguyên gây bệnh, tránh lạm dụng kháng sinh khi không cần thiết. Duy trì vệ sinh cá nhân, nâng cao thể trạng và thăm khám sớm là các biện pháp quan trọng trong phòng ngừa và kiểm soát bệnh.