NHỮNG ĐIỂM CHÍNH
Bề ngoài của tóc là một phần quan trọng trong nhận dạng xã hội của mỗi người, rụng tóc có thể gây ảnh hưởng xấu đến tinh thần.
Tóc khỏe mạnh phát triển theo chu kỳ, thay đổi qua các giai đoạn tăng trưởng, thoái triển, nghỉ ngơi và rụng. Chu kỳ được điều chỉnh để vấn đề rụng của tóc khỏe mạnh diễn ra theo cách có kiểm soát.
Rụng tóc liên quan nội tiết tố nam (Androgenetic alopecia) là loại rụng tóc phổ biến nhất và gây hói đầu ở nam giới và rụng tóc kiểu nữ ở nữ giới. Thuốc bôi, thuốc uống, liệu pháp ánh sáng và can thiệp phẫu thuật là những lựa chọn điều trị.
Cấy tóc là phương pháp lý tưởng cho những bệnh nhân bị rụng tóc liên quan nội tiết tố nam đã thất bại với các lựa chọn điều trị khác và muốn có một giải pháp lâu dài hơn.
Các tình trạng sức khoẻ, sử dụng thuốc và hành vi khác cũng có thể góp phần làm rụng tóc.
GIỚI THIỆU
Tóc đa dạng với nhiều màu sắc, kiểu dáng, độ dài khác nhau và đóng vai trò quan trọng trong giao tiếp xã hội và nhận diện cá nhân. Hói đầu và các dạng rụng tóc khác có thể ảnh hưởng xấu đến sự tự tin cũng như giao tiếp với người khác. Có nhiều lựa chọn điều trị cho những người bị rụng tóc. Các bác sĩ giúp chẩn đoán loại rụng tóc và lựa chọn điều trị tốt nhất cho bệnh nhân, kết quả điều trị này sẽ thay đổi tuỳ theo cá nhân khác nhau.
CẤU TRÚC VÀ SỰ TĂNG TRƯỞNG CỦA LÔNG (TÓC) KHỎE MẠNH
Cấu trúc thân của một sợi lông khỏe mạnh bao gồm lớp biểu bì bên ngoài, lớp vỏ giữa và lớp tủy ở trung tâm. Lớp biểu bì lông duy trì hình dạng và cấu trúc trong khi vỏ giữa chứa hầu hết các protein của lông. Nang lông là một cấu trúc bao bọc phần dưới của sợi lông trong da và chứa các mạch máu để nuôi dưỡng lông phát triển. Mặc dù tóc trên da đầu nhìn khác so với lông mọc ở những nơi khác trên cơ thể, nhưng tất cả các nang lông đều có chung cấu trúc cơ bản bất kể vị trí nào.
Trên thực tế, cơ thể con người mọc ba loại lông khác nhau: lông tơ lanugo, lông tơ vellus và lông trưởng thành terminal. Lông lanugo bao phủ cơ thể trẻ sơ sinh khi chúng c n trong bụng mẹ và rụng trong những tháng đầu đời sau khi sinh. Trẻ em và người lớn đều có lông tơ vellus là loại lông sáng màu và mịn, hoặc lông trưởng thành terminal, là loại lông dài, đen và dày hơn. Ở trẻ em, da đầu, lông mày và lông mi có các sợi lông trưởng thành terminal (trên da đầu gọi là tóc) trong khi phần c n lại của cơ thể được bao phủ bởi các sợi lông tơ vellus. Trong giai đoạn dậy thì, một số lông tơ vellus chịu ảnh hưởng của hormone sinh dục gọi là nội tiết tố androgen và thay đổi từ lông tơ vellus thành lông trưởng thành terminal. Màu sắc của lông phụ thuộc vào loại và tỷ lệ các sắc tố trên lông. Eumelanin là một sắc tố có ở lông sẫm màu, trong khi pheomelanin là sắc tố có ở lông vàng và đỏ. Quá trình bạc lông (tóc) bắt đầu bắt đầu từ những năm 30 hay 40 tuổi, khi tế bào hắc tố sản xuất melanin bắt đầu thoái hóa.
Lông bình thường phát triển theo chu kỳ, có 4 giai đoạn: giai đoạn tăng trưởng, giai đoạn thoái triển, giai đoạn nghỉ ngơi, và cuối cùng là giai đoạn rụng. Một khi lông rụng đi, nang lông sẽ quay lại chu kỳ và bắt đầu phát triển trở lại. Vì các sợi lông trên cơ thể ở các giai đoạn khác nhau của chu kỳ vào những thời điểm khác nhau, nên một số lông sẽ mọc và một phần nhỏ lông sẽ bị rụng cùng một lúc. Chu kỳ của lông đảm bảo rằng sự rụng lông được cơ thể điều chỉnh chính xác, diễn ra theo lịch trình và được giới hạn ở mức thích hợp. Quá trình phát triển cũng tạo điều kiện cho lông mọc dài ra tùy theo cơ địa. Độ dài của chu kỳ tăng trưởng cũng có thể khác nhau giữa các nhóm dân tộc khác nhau. Trên da đầu, giai đoạn tăng trưởng có thể kéo dài trong nhiều năm. Khoảng 90% số sợi tóc trên đầu đang trong giai đoạn tăng trưởng tại một thời điểm nhất định, phát triển với tốc độ khoảng 1 cm mỗi tháng, tùy thuộc vào từng cá nhân và trạng thái nội tiết tố.
Trung bình có khoảng 100 nang rụng tóc mỗi ngày và cùng một số lượng nang này bước vào giai đoạn tăng trưởng mới.
RỤNG TÓC Ở NAM VÀ NỮ
Loại rụng tóc phổ biến nhất được gọi là rụng tóc liên quan nội tiết tố nam (androgenetic alopecia), thường được gọi là "hói đầu kiểu nam" ở nam giới hoặc "rụng tóc kiểu nữ" khi nó xảy ra ở nữ giới. Ở nam giới, hormone liên quan đến testosterone rút ngắn giai đoạn phát triển của các nang tóc nên các sợi tóc được tạo ra ngắn hơn và mỏng hơn. Hói đầu di truyền mạnh, vì vậy những người đàn ông có thành viên trong gia đình bị hói có nhiều khả năng bị hói. Ở phụ nữ, lượng nội tiết tố nam dư thừa chỉ gây ra rụng tóc ở một tỷ lệ nhỏ ở phụ nữ, do đó các nguyên nhân khác quan trọng hơn nhiều ở phụ nữ. Trong nhiều trường hợp, nguyên nhân gây rụng tóc ở phụ nữ không được hiểu rõ.
Đàn ông và phụ nữ trải qua rụng tóc liên quan nội tiết tố nam với số lượng ngang nhau, mặc dù vấn đề tóc mỏng và rụng thường ít được chú ý hơn ở những phụ nữ. Trong cả hai trường hợp, rụng tóc theo một mô hình có thể đoán trước được. Ở nam giới, có sự mỏng dần của tóc ở đỉnh đầu và ở vùng trán của da đầu, sau đó là sự thoái triển của đường tóc quanh thái dương. Tóc ở những vùng bị ảnh hưởng có độ dài và cấu trúc không đồng đều. Hói đầu sau đó có thể tiếp tục ở một mức độ khác nhau. Ở phụ nữ, kiểu rụng tóc này thường lan tỏa và đường tóc được giữ nguyên.
Hói đầu ở nam và rụng tóc ở nữ có thể được điều trị bằng thuốc bôi, thuốc uống hoặc phẫu thuật. Minoxidil (ví dụ, Rogaine) là một chất bôi ngoài da được bôi lên da đầu. Bệnh nhân có thể mua minoxidil không kêđ ơn. Nó có dạng lỏng hoặc dạng bọt, nên được thoa trực tiếp lên da đầu và dùng ngón tay thoa nhẹ khắp da đầu, không cần phải phủ lên tóc. Một số người sử dụng dung dịch lỏng sẽ bị ngứa và thay vào đó có thể sử dụng dạng bọt. Minoxidil hoạt động bằng cách kéo dài giai đoạn phát triển của nang tóc, giúp tóc mọc dài và dày hơn. Minoxidil 2% được bán trên thị trường dành cho phụ nữ và được sử dụng hai lần mỗi ngày. Minoxidil 5% được bán trên thị trường cho nam hoặc nữ, tuy nhiên nam giới có thể sử dụng Minoxidil 5% hai lần mỗi ngày trong khi phụ nữ chỉ nên thoa dung dịch 5% một lần mỗi ngày. Sau 2 tháng điều trị, tóc rụng sẽ giảm hẳn. Thường sẽ bắt đầu mọc lại sau 3 tháng. Lợi ích tối đa đạt được với minoxidil sẽ rõ ràng sau 1-1,5 năm sử dụng. Minoxidil sẽ không hiệu quả đối với tất cả mọi người. Khoảng 30 - 40% đàn ông và phụ nữ bị rụng tóc nhiều sẽ thấy sự cải thiện đáng kể. Sử dụng minoxidil khi mới bắt đầu rụng tóc làm tăng khả nă cải thiện đáng kể.
Thuốc uống là một lựa chọn điều trị khác cho chứng rụng tóc nội tiết tố nam. Đối với nam giới, Finasteride là thuốc làm giảm hormone gây hói đầu ở nam giới. Finasteride là chỉ định điều trị cần có sự kê đơn của bác sĩ. Finasteride làm tăng lượng tóc bao phủ da đầu (Hình 2). Ở nam giới, một tác dụng phụ tiềm ẩn của Finasteride là rối loạn chức năng tình dục và bất lực. Phụ nữ có khả năng sinh con nên thận trọng không mang thai khi đang dùng thuốc Finasteride vì có thể gây nguy hiểm cho thai nhi đang phát triển. Finasteride có hiệu quả khác nhau ở phụ nữ, mặc dù có thể điều trị thử. Phụ nữ cũng có thể thử một loại thuốc khác, được gọi là spironolactone. Giống như Finasteride, spironolactone làm giảm hormone gây rụng tóc. Phụ nữ có thể mang thai cũng không nên dùng thuốc này và phải áp dụng các biện pháp tránh thai thích hợp.
Khi các phương pháp điều trị bôi tại chỗ và uống không thành công, có những phương pháp điều trị khác. Liệu pháp ánh sáng laser mức độ thấp (LLLT) là một trong những lựa chọn. LLLT là các thiết bị laser cầm tay giống như bàn chải hoặc lược. Lược LLLT đã được chứng minh là làm tăng mật độ tóc ở nam giới mắc chứng hói đầu. Tuy nhiên, cần nhiều nghiên cứu hơn để hiểu được phác đồ điều trị tốt nhất và cũng để hiểu được hiệu quả kéo dài bao lâu. Những thiết bị này có sẵn để sử dụng tại nhà, hoặc nếu cần thiết, chuyên gia y tế có thể thực hiện quá trình điều trị.
PHƯƠNG PHÁP PHẪU THUẬT CHO TÓC
Khi các phương pháp điều trị rụng tóc không hiệu quả, một số phương pháp phẫu thuật có sẵn. Phương pháp phổ biến nhất là cấy tóc. Các phương pháp ít phổ biến hơn như phẫu thuật thu nhỏ da đầu hoặc phẫu thuật mở rộng da đầu và chuyển các vạt da đầu.
Phương pháp cấy tóc có thể được thực hiện theo cách truyền thống thông qua việc cắt bỏ bởi bác sĩ phẫu thuật hoặc robot. Tất cả các kỹ thuật đều liên quan đến việc lấy tóc ở vị trí không bị hói trên da đầu và cấy vào vị trí bị hói. Vị trí lấy tóc là phần da đầu có tóc và không dễ bị hói. Khu vực này thường ở phía sau đầu trong vùng chẩm. Bác sĩ đánh giá mật độ nang tóc trên vị trí lấy tóc vì nếu 50% hoặc nhiều hơn số nang tóc được giữ lại sau khi cấy ghép sẽ duy trì được bề ngoài tự nhiên.
Hai kỹ thuật chính được sử dụng để cấy tóc truyền thống: cắt theo dải và cắt từng nang (FUE, follicular unit extraction). Phẫu thuật cắt dải đã được lựa chọn vào đầu những năm 1990 với việc dùng một con dao nhiều lưỡi để thu hoạch một dải da lớn của vị trí cho và ghép vào vị trí nhận. Tuy nhiên, phẫu thuật cắt dải đi kèm với những nhược điểm như tổn thương các nang tóc và để lại sẹo kém thẩm mỹ. Nếu nhiều nang tóc bị hư hại trong quá trình phẫu thuật, nó sẽ làm giảm khả năng mọc lại của tóc và giảm khả năng thành công của ca phẫu thuật. Đau và thời gian hồi phục lâu cũng là những mặt trái của phẫu thuật cắt dải [6]. FUE sử dụng kỹ thuật đục lỗ để lấy đi các đơn vị nang lông riêng lẻ, là những nhóm nhỏ từ 3 đến 4 nang lông, nhằm giảm thiểu tổn thương và sẹo [5]. Bác sĩ sẽ sử dụng một lưỡi dao tròn để cắt ra một số vùng nhỏ trên vị trí cho và sau đó phẫu thuật ghép chúng vào vị trí nhận, thường là bằng tay. FUE hiện đã thay thế phẫu thuật cắt dải như một phương pháp được lựa chọn.
Với phương pháp FUE truyền thống, vẫn có những vấn đề tiềm ẩn. Chúng bao gồm khả năng gây tổn thương nang lông do góc mọc của lông, phẫu thuật kéo dài và nếu các mảnh ghép được đặt cách nhau không thích hợp, kỹ thuật này có thể cho kết quả không tự nhiên. Do đó, phẫu thuật bằng robot với máy ảnh, máy tính và điều khiển cầm tay đã được sử dụng để giải quyết một số vấn đề này và nâng cao hiệu quả của FUE. Phẫu thuật bằng robot với camera lập thể cho phép bác sĩ tách chính xác các đơn vị nang ra khỏi mô xung quanh. Tuy nhiên, máy ảnh yêu cầu sắc tố để phát hiện đúng các nang tóc và ngăn ngừa tổn thương nang tóc, do đó, một phần tóc có thể được nhuộm nếu bệnh nhân có màu tóc nhạt hơn. Ngoài ra c n có dùng lực hút trong phẫu thuật, cho phép lấy đi các nang tóc đã được cắt bỏ ở vị trí cho dễ dàng và nhanh chóng hơn. Nhìn chung, phẫu thuật bằng robot nhanh hơn và chính xác hơn, mặc dù đắt hơn.
Trong những trường hợp cấy tóc mà bệnh nhân để lại phần chân tóc phía trước dày và không tự nhiên, một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng phương pháp triệt lông bằng laser có thể được sử dụng để làm mỏng chân tóc và làm cho tóc mịn hơn. Điều này dẫn đến một kết quả hấp dẫn hơn về mặt thẩm mỹ.
Sau khi phẫu thuật, sẽ có hiện tượng sưng và phù nề da đầu trong ba đến bốn ngày, cũng như mẩn đỏ trong tối đa hai tuần. Bệnh nhân sẽ có hiện tượng “mọc tóc giả” và sau đó rụng tóc tập thể ở các mô ghép tóc trong khoảng thời gian một tháng. Có thể trong ba tháng tiếp theo sẽ không có tóc mọc nữa, sau đó tóc sẽ bắt đầu mọc lại từ từ với tốc độ khoảng một cm mỗi tháng. Một ngày sau khi phẫu thuật, bệnh nhân nên quay lại để thay băng. Hai tuần sau, bệnh nhân nên quay lại để tháo chỉ khâu nếu có. Cũng nên tái khám vào 4, 6 và 12 tháng sau phẫu thuật.
Vì phương pháp FUE lấy ra các đơn vị nang tóc riêng lẻ nên các đơn vị này có thể được cấy ghép gần nhau hơn trên vị trí nhận để dẫn đến kết quả tốt và trông tự nhiên hơn. Kết quả thường tốt nhưng các tác dụng phụ tiêu cực có thể bao gồm chảy máu cục bộ sau phẫu thuật, rỗ da nếu cấy ghép không được đặt đúng hướng trong quá trình phẫu thuật và thỉnh thoảng phát triển u nang từ 8 đến 12 tuần sau phẫu thuật.
Ứng cử viên lý tưởng cho việc cấy tóc là một cá nhân được chẩn đoán mắc chứng hói đầu kiểu nam hoặc rụng tóc kiểu nữ đang tìm kiếm một giải pháp lâu dài hơn để tóc mọc lại. Tuy nhiên, rụng tóc phải ổn định và được kiểm soát bằng thuốc và bệnh nhân phải có đủ tóc ở vị trí cho đủ để thực hiện quy trình. FUE đặc biệt thích hợp nếu bệnh nhân thích để tóc ngắn [6], dễ bị sẹo, hoặc muốn phục hồi nhanh hơn sau phẫu thuật. Bệnh nhân có nhiều sợi tóc to, thô hơn thường có kết quả tốt hơn, và một nghiên cứu cho thấy bệnh nhân châu Á có xu hướng có kết quả tốt hơn người da trắng vì lý do này.
Ngoài cấy tóc, các phẫu thuật khác ít phổ biến hơn bao gồm phẫu thuật thu nhỏ da đầu hoặc phẫu thuật mở rộng da đầu và chuyển các vạt da đầu. Trong quy trình thu nhỏ da đầu, phần da đầu bị hói sẽ được loại bỏ và các vùng da đầu có tóc được nối lại với nhau. Quy trình này có thể được thực hiện riêng hoặc kết hợp với các phương pháp điều trị tóc khác. Trong thủ thuật mở rộng da đầu, bác sĩ đặt một thiết bị dưới da đầu để cố định trong vài tuần để làm căng da bên trên thiết bị. Điều này có thể được thực hiện vì hai lý do. Khi thực hiện riêng, vùng da có tóc được kéo căng, có thể làm giảm sự xuất hiện của hói. Phương pháp này cũng có thể được thực hiện cùng với việc cắt bỏ da đầu. Đối với chuyển vạt da đầu, bác sĩ sẽ phẫu thuật cắt và chuyển những vùng da đầu có tóc đến nơi cần tóc. Tất cả các thủ tục này ít phổ biến hơn nhiều so với phẫu thuật cấy tóc.
CÁC LOẠI RỤNG TÓC KHÁC
Một loạt các tình trạng sức khoẻ, sử dụng thuốc hoặc một số hành vi cũng có thể dẫn đến rụng tóc. Hai loại hành vi có thể dẫn đến rụng tóc bao gồm “chứng rụng tóc do lực kéo” và “chứng rối loạn tâm thần thích nhổ tóc”. Rụng tóc do lực kéo là một dạng rụng tóc vĩnh viễn xảy ra sau nhiều năm cột chặt tóc kéo ra sau. Loại tình trạng này có thể thấy phổ biến nhất ở vùng thái dương của những phụ nữ da đen đã thắt bím tóc từ khi c n nhỏ. Trichotillomania là một rối loạn hành vi mà một cá nhân nhổ hoặc bứt tóc của họ, thông thường hay có hành vi này trong thời gian căng thẳng.
Có một số tình trạng sức khoẻ có thể dẫn đến rụng tóc. Nếu tóc rụng đột ngột hoặc xảy ra theo kiểu bất thường thì nên đến gặp bác sĩ. Một dạng rụng tóc thường gặp được gọi là “telogen effluvium”. Telogen effluvium thường là hiện tượng rụng tóc tạm thời xảy ra khi cơ thể bị căng thẳng, rụng tóc bắt đầu từ 1-6 tháng sau đó. Nó thường xảy ra ở phụ nữ mang thai, những người bị ốm hoặc bị thương, và đôi khi có thể xảy ra khi thay đổi trong sử dụng thuốc. Thông thường không cần điều trị và với việc giải quyết tác nhân gây căng thẳng, tóc sẽ mọc trở lại như trước. Tuy nhiên, các dạng rụng tóc khác có thể cần điều trị, vì vậy điều quan trọng là phải nói chuyện với bác sĩ nếu có lo ngại về việc rụng tóc đột ngột và không mong muốn.
CHẨN ĐOÁN RỤNG TÓC
Bác sĩ có thể giải thích cho bệnh nhân loại rụng tóc mà họ đang gặp phải khi khám da đầu. Trong trường hợp chẩn đoán không rõ ràng hoặc nghi ngờ có nguyên nhân y tế khác, bác sĩ có thể chọn thực hiện sinh thiết. Cũng có khả năng bác sĩ cần thực hiện xét nghiệm máu để xác định nguyên nhân gây rụng tóc, ví dụ như xét nghiệm tuyến giáp hoặc xét nghiệm thiếu máu.
LÔNG MI
Khi lông mi thưa, bệnh nhân có thể sử dụng một loại thuốc có tên Latisse®. Latisse® là một loại thuốc được bôi lên mi trên để kích thích chúng mọc dài hơn và đầy đặn hơn. Bệnh nhân sử dụng Latisse® được khuyến khích làm sạch da mặt và tẩy trang trên mắt. Có những dụng cụ bôi đi kèm với Latisse® để bôi thuốc lên mi trên. Thuốc bôi chỉ sử dụng một lần, vì vậy bệnh nhân nên sử dụng thuốc bôi mới cho mỗi mắt. Hiệu quả sẽ được nhìn thấy khoảng 2 tháng sau khi bắt đầu dùng thuốc. Bệnh nhân sẽ cần tiếp tục sử dụng Latisse® trong thời gian dài nếu họ muốn có hàng mi dài và đầy đặn hơn. Tác dụng phụ có thể xảy ra nhất khi sử dụng Latisse® là mắt có khả năng chuyển sang màu nâu. Sự thay đổi màu sắc này có thể kéo dài hoặc vĩnh viễn, xảy ra vài tháng đến vài năm sau khi bắt đầu dùng thuốc.
PHẦN KẾT LUẬN
Các dạng rụng tóc phổ biến nhất là hói đầu kiểu nam và rụng tóc kiểu nữ. Loại rụng tóc này có thể được điều trị bằng thuốc bôi và thuốc uống, liệu pháp ánh sáng và phẫu thuật. Tuy nhiên, nhiều tình trạng sức khoẻ, sử dụng thuốc và hành vi có thể dẫn đến các dạng rụng tóc khác. Bệnh nhân nên nói chuyện với bác sĩ để tìm hiểu loại rụng tóc mà họ đang gặp phải cũng như phương pháp điều trị tốt nhất cho họ.
KHUYẾN NGHỊ
Tìm kiếm chẩn đoán và điều trị sớm, khi phát hiện rụng tóc, bác sĩ sẽ giúp chẩn đoán loại rụng tóc và lựa chọn điều trị tốt nhất. Nếu bị rụng tóc đột ngột hoặc xảy ra bất thường, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ vì có một số bệnh lý có thể dẫn đến rụng tóc.
Dùng thuốc theo đúng chỉ định. Cả nam và nữ đều có thể sử dụng minoxidil 5%, nhưng nam giới nên sử dụng hai lần mỗi ngày và phụ nữ chỉ thoa một lần mỗi ngày. Ngoài ra, phụ nữ có khả năng sinh con nên thực hiện các biện pháp ph ng ngừa để không mang thai khi dùng thuốc Finasteride hoặc spironolactone vì có thể gây nguy hiểm cho thai nhi.
Cho dù tình trạng rụng tóc là tạm thời hay vĩnh viễn, việc điều trị sẽ mất thời gian. Tác dụng của minoxidil xuất hiện sau một đến hai năm sử dụng và nó có thể không hiệu quả với tất cả mọi người.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
