Người thiếu máu có số lượng hồng cầu (RBC) thấp hơn so với người khỏe mạnh. Thiếu máu có thể gây đau đầu, yếu, mệt mỏi, và nhiều triệu chứng khác và cũng có thể dẫn đến các vấn đề sức khoẻ lâu dài nếu không được điều trị.
Nếu thiếu sắt cơ thể sẽ sản xuất ít tế bào hồng cầu hơn hoặc hồng cầu sẽ nhỏ hơn bình thường. Nguyên nhân của tình trạng này hầu hết là do thiếu chất sắt trong khẩu phần ăn. Nói cách khác, thiếu máu là do không nhận đủ thức ăn mà bạn cần.
Có nhiều nguyên nhân gây thiếu máu, nhưng thiếu sắt là phổ biến nhất. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thiếu sắt là chứng rối loạn dinh dưỡng hàng đầu trên thế giới. Nghiên cứu cho thấy có đến 80% người trên thế giới không có đủ chất sắt trong cơ thể và có tới 30% người bị thiếu máu là do thiếu sắt kéo dài.
Triệu chứng Thiếu máu Thiếu sắt
Thiếu máu thiếu sắt có thể rất nhẹ ở giai đoạn đầu và các triệu chứng có thể không được chú ý. Theo Hội Huyết học Hoa Kỳ, hầu hết mọi người không nhận ra rằng họ bị thiếu máu cho đến khi họ làm xét nghiệm máu thường quy.
Khi thiếu sắt trở nên tồi tệ hơn, các triệu chứng có thể bao gồm:
-
Mệt mỏi
-
Yếu cơ
-
Da nhợt màu
-
Thở hụt hơi
-
Chóng mặt
-
Đau đầu
-
Móng dễ gãy
-
Nhịp tim nhanh
-
Tay và bàn tay lạnh
-
Ngứa ran hoặc cảm giác kiến bò
Nguyên nhân
Thiếu sắt là tình trạng thiếu dinh dưỡng thường gặp nhất. Đây cũng là nguyên nhân gây thiếu máu phổ biến nhất. Thiếu máu do thiếu sắt trong khẩu phần ăn uống là do chế độ ăn ít thực phẩm giàu chất sắt. Nguồn sắt tốt nhất trong thực phẩm, cá, đậu, và thực phẩm bổ sung sắt.
Có nhiều lý do tại sao bạn không có đủ sắt trong chế độ ăn uống của bạn. Các nhóm sau đây có nguy cơ cao bị thiếu sắt:
-
Người ăn chay không thay thế thịt bằng thực phẩm giàu sắt khác
-
Những người bị rối loạn ăn uống
-
Những người nghèo hoặc vô gia cư và không dễ tiếp cận thực phẩm
-
Những người sống trong các "vùng sa mạc đô thị", nơi không có thực phẩm lành mạnh, giá phải chăng
-
Người cao tuổi không ăn một chế độ ăn uống đầy đủ hoặc đa dạng
-
Trẻ nhỏ uống nhiều sữa bò
-
Những người có chế độ ăn kiêng giảm cân
-
Những người ăn một chế độ ăn ít trái cây, rau và thịt
-
Những người tiêu thụ quá nhiều caffeine hàng ngày
-
Những người thường xuyên uống thuốc giảm axit
Chẩn đoán
Bác sĩ có thể chẩn đoán thiếu máu với nhiều xét nghiệm máu khác nhau.
Xét nghiệm công thức máu (CBC)
Đây thường là xét nghiệm đầu tiên mà bác sĩ sẽ sử dụng. Xét nghiệm CBC đo lượng của tất cả các thành phần trong máu của bạn. Các thành phần chính bao gồm:
-
Hồng cầu
-
Bạch cầu
-
Hematocrit
-
Tiểu cầu
Xét nghiệm CBC cung cấp thông tin về máu của bạn có ích trong chẩn đoán thiếu máu thiếu sắt, bao gồm:
-
Nồng độ hematocrit
-
Mức hemoglobin
-
Kích cỡ của hồng cầu
Trong thiếu máu thiếu sắt, hematocrit và hemoglobin thấp và hồng cầu thường nhỏ hơn bình thường về kích thước.
Xét nghiệm công thức máu thường được thực hiện như là một phần của một cuộc kiểm tra thể chất bởi vì nó là chỉ điểm tốt về sức khoẻ tổng thể của bạn. Nó cũng có thể được thực hiện thường xuyên trước khi phẫu thuật.
Các xét nghiệm khác
Bác sĩ thường có thể xác nhận thiếu máu bằng xét nghiệm CBC. Nhưng họ có thể yêu cầu các xét nghiệm máu khác để xác định mức độ nghiêm trọng của thiếu máu và cách điều trị nó. Họ cũng có thể kiểm tra máu của bạn dưới kính hiển vi để cung cấp thêm thông tin, bao gồm:
-
Mức chất sắt trong máu
-
Kích cỡ và màu sắc của hồng cầu: hồng cầu nhợt khi chúng thiếu sắt.
-
Mức ferritin: Ferritin giúp lưu trữ sắt trong cơ thể. Mức ferritin thấp cho thấy lưu trữ sắt thấp.
-
Khả năng kết hợp sắt: Những người bị thiếu chất sắt có một lượng lớn transferrin không vận chuyển sắt đúng cách.
Nếu bạn đang ăn một chế độ ăn uống nghèo nàn, có thể sẽ thiếu các vitamin và khoáng chất khác. Bác sĩ của bạn không thể làm đủ để xác định xem bạn có thiếu gì trong bất cứ điều gì khác. Điều này có thể bao gồm các xét nghiệm máu cho thiếu axit folic và thiếu vitamin B-12.
Biến chứng
Hầu hết các trường hợp thiếu máu do thiếu sắt đều nhẹ và không gây biến chứng. Tuy nhiên, nếu sắt không được bổ sung vào chế độ ăn của bạn, nó có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe khác.
Thiếu máu khiến tim bạn bơm thêm máu để bù đắp cho lượng oxy thấp. Suy tim hoặc cơ tim phì to hơn có thể xảy ra nếu tình trạng thiếu máu thiếu sắt kéo dài.
Ở phụ nữ có thai, những trường hợp thiếu sắt nghiêm trọng có thể khiến trẻ sơ sinh sinh sớm hoặc có cân nặng khi sinh thấp. Hầu hết phụ nữ mang thai sử dụng chất bổ sung sắt như là một phần của chăm sóc trước khi sinh để ngăn ngừa điều này xảy ra.
Trẻ sơ sinh và trẻ thiếu sắt nghiêm trọng có thể chậm phát triển. Chúng cũng dễ bị nhiễm trùng hơn.
Điều trị thiếu máu thiếu sắt
Thực phẩm bổ sung
Viên sắt có thể giúp bạn khôi phục mức độ sắt trong cơ thể. Bạn có thể cần phải bổ sung trong vài tháng. Chất bổ sung sắt có thể gây táo bón hoặc phân có màu đen. Các chất bổ sung sắt từ thực vật có thể được dung nạp dễ dàng hơn và ít triệu chứng tiêu hóa hơn.
Nếu bác sĩ xác định rằng bạn thiếu các vitamin và khoáng chất khác, bác sĩ cũng có thể kê toa các vitamin khác.
Chế độ ăn uống
Bạn nên ăn một chế độ ăn nhiều thực phẩm giàu sắt và vitamin C để ngăn ngừa mức độ sắt trong máu thấp. Các bà mẹ nên đảm bảo cho trẻ bú mẹ hoặc là sữa mẹ hoặc sữa công thức bổ sung sắt. Các loại ngũ cốc cho trẻ sơ sinh có bổ sung chất sắt cũng có thể được sử dụng khi trẻ sẵn sàng bắt đầu ăn thức ăn đặc.
Chế độ ăn nhiều thịt đỏ, rau lá màu sẫm, quả khô và các loại hạt, ngũ cốc tăng cường chất sắt, hoặc các thực phẩm khác giàu sắt bao gồm:
-
Thịt, chẳng hạn như thịt cừu, thịt lợn, thịt gà và thịt bò
-
Đậu, bao gồm cả đậu nành
-
Bí ngô và hạt bí
-
Rau lá xanh, chẳng hạn như rau chân vịt
-
Nho và các loại trái cây sấy khô khác
-
Đậu hũ
-
Trứng
-
Hải sản, như trai, cá mòi, tôm và hàu
-
Ngũ cốc được tăng cường chất sắt
Vitamin C giúp cơ thể hấp thụ chất sắt mà bạn ăn. Nếu bạn đang dùng viên sắt, bác sĩ có thể đề nghị dùng thuốc viên cùng với vitamin C.
-
Quả cam quýt, như cam, bưởi, dâu tây, kiwi, đu đủ, dứa, dưa và xoài
-
Bông cải xanh
-
Ớt chuông đỏ và xanh lá cây
-
Súp lơ
-
Cà chua
-
Lá xanh
Người ăn chay nên đảm bảo rằng họ đang ăn đủ đậu, đậu hũ, trái cây khô, rau chân vịt, và các loại rau có lá sẫm màu khác. Họ nên bổ sung thức ăn giàu chất sắt vào chế độ ăn uống của họ thường xuyên.
Truyền máu
Trong những trường hợp nặng, truyền máu có thể thay thế hoặc bổ sung sắt một cách nhanh chóng.
Bạn hãy nhớ điều này: thiếu máu do thiếu chất sắt trong chế độ ăn là một tình trạng phổ biến. Thật dễ dàng để phát hiện và điều trị thông qua thay đổi chế độ ăn uống và bổ sung.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
