Chống nôn bằng thuốc không kê đơn

Đối với các bệnh nhân đang buồn nôn và nôn, ưu tiên hàng đầu là giảm triệu chứng ngay lập tức. Các thuốc OTC trong điều trị buồn nôn và nôn bao gồm các thuốc kháng histamine, bismuth subsalicylate, thuốc kháng acid, kháng thụ thể histamine₂ (H₂) và dung dịch carbohydrat bổ sung photpho*.

Các sản phẩm không phải là thuốc khác, như băng cổ tay Sea-Band và BioBands, sử dụng nguyên lý bấm huyệt cũng có sẵn trên thị trường để điều trị buồn nôn và nôn. Băng cổ tay bấm huyệt được chỉ định để giảm buồn nôn, nôn, say tàu xe và ăn quá mức.¹ Ngoài ra, một loạt các sản phẩm bổ sung hoặc thay thế như gừng, bạc hà, cúc La Mã và các sản phẩm từ thực vật khác cũng thường được sử dụng để điều trị buồn nôn và nôn.¹

Các sản phẩm OTC chỉ nên được sử dụng để phòng ngừa hoặc điều trị các triệu chứng của các đợt buồn nôn và nôn nhẹ, không thường xuyên và có thể tự điều trị. Các bệnh nhân có triệu chứng buồn nôn và nôn nghiêm trọng nên được chỉ dẫn để được đánh giá y khoa sâu hơn. Các yếu tố cần xem xét khi lựa chọn một sản phẩm OTC bao gồm tuổi, bệnh nhân có đang có thai hay cho con bú không, các tình trạng y khoa khác và lịch sử dùng thuốc hiện tại của bệnh nhân.

LIỆU PHÁP DƯỢC LÝ

Các thuốc kháng histamine OTC được chỉ định để phòng ngừa và điều trị buồn nôn, nôn và chóng mặt liên quan đến say tàu xe bao gồm meclizine, cyclizine, dimenhydrinate, và diphenhydramine (Bảng 1). Khuyến cáo bệnh nhân dùng thuốc ít nhất 30 đến 60 phút trước khi lên tàu, xe để thuốc có đủ thời gian khởi phát tác dụng. Trong khi tư vấn, phải làm cho bệnh nhân nhận thức được khả năng xuất hiện các tác dụng không mong muốn khi dùng các thuốc này như buồn ngủ, nhìn mờ, khô miệng và bí tiểu. Tư vấn cho các bệnh nhân có tiền sử mắc các bệnh như hen phế quản, tăng nhãn áp góc hẹp, hoặc phì đại tiền liệt tuyến lành tính không sử dụng các thuốc này trừ khi được chỉ định bởi bác sĩ điều trị.¹ Bệnh nhân phải được cảnh báo về việc tăng tác dụng an thần – tình trạng có thể xảy ra khi các thuốc kháng histamine được sử dụng kết hợp với chất ức chế hệ thần kinh trung ương, như rượu, thuốc an thần,và thuốc ngủ. Sử dụng các thuốc kháng histamine có thể gây kích thích ngược và kích động ở bệnh nhi, cũng như gây tình trạng lẫn ở các bệnh nhân lão khoa.¹

Bảng 1: Ví dụ các sản phẩm chống nôn OTC
Biệt dược	Hoạt chất, hàm lượng
Bonine (dạng viên nén)	Meclizine HCl 25 mg
Bonine (dạng viên nén cho trẻ em)	Cyclizine HCl 25 mg
Dramamine (dạng viên nén có thể nhai)	Dimenhydrinate 50 mg
Dramamine (dạng viên nén có công thức ít gây buồn ngủ)	Meclizine HCl 25 mg
Emetrol (Dạng lỏng hương cherry)	Mỗi 5 mL: phosphoric acid 21,5 mg, dextrose 1,87 g, fructose 1,87 g
Marezine (Dạng viên nén dùng chống say tàu xe)	Cyclizine 50 mg
Nauzene (Dạng lỏng)	Mỗi 15 mL: dextrose 4,35 g, levulose 4,17 g, sodium citrate dihydrate 0,921 g
Triptone (Dùng chống say tàu xe)	Dimenhydrinate 50 mg

Ở một số trường hợp, buồn nôn và nôn có thể do tiêu thụ quá mức thức ăn hoặc đồ uống hoặc do tiêu thụ đồ ăn thức uống không hợp. Các sản phẩm thường dùng như thuốc kháng acid, kháng thụ thể H₂, bismuth subsalicylate, và dung dịch carbohydrat bổ sung photpho có thể được sử dụng để giảm các triệu chứng buồn nôn liên quan đến việc tiêu thụ quá nhiều thực phẩm.¹ Dung dịch carbohydrat bổ sung phospho cũng có thể được sử dụng để giảm các triệu chứng buồn nôn và nôn liên quan đến dạ dày gây ra bởi viêm dạ dày- ruột do virus và say tàu xe.¹ Hướng dẫn bệnh nhân dùng liều khuyến cáo với tần suất 15 phút cho đến khi các triệu chứng giảm dần, không quá 1 giờ hoặc quá 5 liều. Để tối đa hóa hiệu quả của thuốc, không được pha loãng thuốc.^1,2 Do chứa lượng fructose và glucose cao, bệnh nhân không dung nạp fructose di truyền và bệnh nhân tiểu đường không được sử dụng dung dịch carbohydrat đã photphat hóa.^1,2

CÁC ĐIỂM TƯ VẤN CHÍNH

Mặc dù nhiều ca bệnh nhẹ và có thể tự điều trị, buồn nôn và nôn thỉnh thoảng có thể là một triệu chứng hoặc dấu hiệu của một tình trạng nghiêm trọng hơn, như tắc ruột, viêm ruột thừa hoặc đau nửa đầu.^1,3 Những người mắc bệnh mạn tính nên tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa để xử lý tình trạng buồn nôn và nôn. Do đó, trước khi khuyến cáo bất kỳ sản phẩm OTC nào, dược sĩ bắt buộc phải xác định bệnh nhân có phù hợp tự điều trị được hay không. Dược sĩ cần đảm bảo bệnh nhân hiểu rõ việc sử dụng đúng cách các sản phẩm OTC này và yêu cầu chăm sóc y tế ngay nếu triệu chứng buồn nôn và nôn kéo dài (dài hơn 24 – 48 giờ) hoặc nếu các triệu chứng xấu đi. Khi thích hợp, dược sĩ nên khuyến khích bệnh nhân uống các chất lỏng sạch, như dung dịch bù điện giải, và duy trì đủ lượng nước tiêu thụ để tránh khả năng mất nước. Phụ nữ có thai hoặc cho con bú có triệu chứng buồn nôn và nôn luôn luôn nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ thuốc nào.

Lựa chọn thuốc cho bệnh nhi, do trẻ nhỏ hơn hoặc bằng 2 tuổi không nên sử dụng các thuốc kháng histamine, như dimenhydrinate và diphenhydramine. Cyclizine không được dùng cho trẻ em dưới 6 tuổi, và meclizine và bismuth subsalicylate không được dùng cho trẻ nhỏ hơn 12 tuổi.¹

Trước khi khuyến cáo bất kỳ sản phẩm nào, dược sĩ cần sàng lọc các chống chỉ định và tương thác thuốc có thể gặp ở các bệnh nhân có tiền sử mắc các bệnh khác và những người đang dùng bất kỳ thuốc nào khác. Những bệnh nhân này nên được khuyến khích tham vấn ý kiến bác sĩ điều trị trước khi sử dụng các thuốc này. Do khả năng mất nước và mất cân bằng điện giải là mối quan tâm phổ biến trong các đợt nôn, đặc biệt là ở bệnh nhi, bệnh nhân cần nhận thức được các dấu hiệu mất nước và được khuyến khích yêu cầu trợ giúp y tế khi xuất hiện các triệu chứng này.

Bảng 2: Ví dụ các trường hợp không được tự điều trị buồn nôn và nôn

Có dấu hiệu đau bụng hoặc chướng bụng

Bất kỳ dấu hiệu mất nước, như hôn mê hoặc giảm lượng nước tiểu

Có máu trong bãi nôn

Thay đổi mức độ tỉnh táo, sáng suốt trí tuệ, hoặc hành vi

Khó thở hoặc xuất hiện các đợt nhịp tim nhanh

Buồn nôn và nôn có liên quan đến liệu pháp hóa trị / xạ trị hoặc các rối loạn chuyển hóa khác

Nôn kéo dài hơn 24 giờ, đặc biệt là ở trẻ em

Gần đây có chấn thương đầu

Nghi ngờ ngộ độc

Nghi ngờ mang thai

Nôn đi kèm với bất kỳ triệu chứng nào sau đây: sốt, tiêu chảy, đau đầu dữ dội, cứng cổ

Bảng 3: Dấu hiệu mất nước ở trẻ em

Không có hoặc giảm sản xuất nước mắt khi khóc

Nước tiểu cô đặc

Giảm tỉnh táo hoặc có dấu hiệu hôn mê

Giảm đàn hồi da

Giảm lượng nước tiểu

Miệng và lưỡi khô

Khát quá mức

Nhịp tim nhanh

Mắt trũng

Tài liệu tham khảo

McWhorter, Laura Shane, and Oderda Lynda. Nausea and Vomiting. . In: Berardi R, Newton G, McDermott JH, et al, eds. Handbook of Nonprescription Drugs. 16th ed. Washington, DC: American Pharmacists Association: 2009:335-353.
Emetrol Product Information. WellSpring Pharmaceutical Web site. www.emetrol.com/directions.html. Accessed May 8, 2010.
Nausea and Vomiting, Medline Plus ( Service of United States National Library of Medicine and the National Institutes of Health Web site.www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/003117.htm. Accessed May 7, 2010.

Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh

facebook.com/BVNTP