Thuốc tránh thai nội tiết tố đường uống (oral contraceptives - OCs) gồm dạng thuốc phối hợp estrogen-progesterone và dạng thuốc chỉ progesterone đơn thuần. Thuốc với thành phần chỉ một mình estrogen có trong thuốc tránh thai khẩn cấp không được FDA cho phép sử dụng rộng rãi.
1. Các hormon buồng trứng
Hai hormon chính của buồng trứng là estrogen và progesterone
- Tác dụng của estrogen lên cơ quan sinh dục nữ :
-
Thúc đẩy sự phát triển của các nang trứng, tăng cường vận động của vòi trứng.
-
Gây ra những thay đổi có tính chu kỳ của nội mạc tử cung, cổ tử cung và âm đạo trong chu kỳ kinh nguyệt.
-
Tăng kích thước, khối lượng cơ tử cung, tăng co bóp cơ trơn tử cung do làm tăng đáp ứng với oxytocin.
-
Điều hòa ngược âm tính làm giảm tiết FSH (hormone kích thích nang trứng của thùy trước tuyến yên). Trong trường hợp rụng trứng, estrogen lại làm tăng tiết LH (điều hòa ngược dương tính).
- Tác dụng của progesterone :
-
Chịu trách nhiệm cho những thay đổi trong nội mạc tử cung để phục vụ cho việc mang thai và những thay đổi có tính chu kỳ của cổ tử cung và âm đạo.
-
Kích thích tăng tiết niêm dịch cổ tử cung.
2. Chu kỳ kinh nguyệt
Chu kỳ kinh nguyệt là khoảng thời gian từ ngày có kinh đầu tiên của chu kỳ này đến ngày đầu tiên của chu kỳ tiếp, thời gian trung bình là 28 ngày. Mỗi chu kỳ kinh gồm 2 chu kỳ diễn ra song song: chu kỳ buồng trứng và chu kỳ tử cung.
Những biến đổi của các nang trứng trong buồng trứng và những thay đổi của nội mạc tử cung là do tác động của các hormon FSH và LH của thùy trước tuyến yên dưới ảnh hưởng của GnRH vùng hạ đồi, từ đó gây ra những thay đổi của nồng độ hormone buồng trứng (estrogen, progesterone) đưa đến sự biến đổi sinh lý có tính chu kỳ của cơ quan đích (buồng trứng, tử cung).
Hiểu được cơ chế tác động đó, thuốc tránh thai nội tiết đường uống (OCs) là các hormone buồng trứng tổng hợp được đưa vào cơ thể để ngăn ngừa sự mang thai nhờ:
-
Feedback (-) ức chế giải phóng GnRH của vùng dưới đồi, từ đó ức chế sự phóng thích các hormon tuyến yên???? ngăn chặn sự rụng trứng
-
Thay đổi niêm mạc của tử cung
-
Tạo chất nhầy cản trở tinh trùng xâm nhập.
3. Thuốc tránh thai nội tiết đường uống (OCs)
- Các OCs dạng phối hợp gồm estrogen (ethinyl estradiol) và progesterone (19 nortestosterone) loại vỉ 21 viên hoặc 28 viên (gồm 21 viên hoạt chất và 7 viên giả dược chỉ chứa sắt và folate). Hầu hết các thuốc ngừa thai phối hợp này chứa 10 đến 35 mcg ethinyl estradiol. Liều này được coi là thấp và ít tác dụng phụ.
- Các OCs chỉ gồm progesterone đơn thuần giúp ngừa thai hiệu quả chủ yếu bằng cách làm dày, quánh chất nhầy cổ tử cung, ngăn không cho tinh trùng xâm nhập vào. OCs chỉ có progestin thường được kê khi phụ nữ muốn dùng thuốc tránh thai nhưng lại chống chỉ định với estrogen.
- OCs thông thường không được bào chế dạng chỉ có estrogen đơn độc lí do chính vì cơ chế gây ra nhiều tác dụng phụ nguy hiểm của nó. Các tác dụng phụ có thể kể đến bao gồm buồn nôn, nôn, nhức đầu, rối loạn kinh nguyệt, xuất huyết giữa chu kỳ. Estrogen làm tăng sản xuất aldosterone và gây ứ đọng Na, có thể gây tăng huyết áp và tăng cân. Estrogen còn làm tăng đông máu do giảm AT III và tăng tổng hợp các yếu tố đông máu (II, VII, IX, X), do dó nguy cơ huyết khối tắc mạch. Khác progesterone, estrogen còn có tác dụng feedback (+) lên tuyến yên, sử dụng liều cao mới có tác dụng mong muốn nên càng làm tăng nguy cơ gây nhiều tác dụng phụ nguy hiểm. Thuốc tránh thai khẩn cấp chỉ gồm estrogen chỉ sử dụng cho phụ nữ quan hệ tình dục không có kế hoạch và không được FDA cho phép sử dụng rộng rãi.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
